Samvinnan - 01.01.1937, Qupperneq 3

SAMVINNAN
XXXI. árgangur, 1. hefti Ritstjórar: ]ónas ]ónsson og Guálaugur Rósinkranz Afgreiásla: Sambandshúsinu, sími 1080
Reykjavík, janúar 1937 Utgefandi: Samband íslenzkra samvinnufélaga 10 hefti á ári. Kr. 2.50 til kaupfélaga
Janúar 1937
Sambandið er líí’taug íslenzkra samvinnufélaga.
Meðan það vex, er samvinnustarfsemi í landinu í
gróanda. Við þessi áramót er hagur Sambandsins að
mörgu leyti ánægjulegur. Innlendu vörurnar frá ár-
inu, sem leið, eru að mestu seldar, margar af þeim
fyrir hækkandi verð. Þó er undantekning með frosna
kjötið. Það, sem búið er að selja, er með lægra
verði en í fyrra. Annars hafa kjötlögin og mjólkur-
salan stórlega aukið gjaldgetu bænda. Arið 1930 fékk
samvinnufélag á Austurlandi nærri 1000 kr. fyrir
smálest af saltkjöti. 1931 féll verðið niður í 556 kr.
Tvö næstu ár var verðið lílið eitt betra. I fyrra var
smálestin komin upp í 925 kr. Þessar tölur tala. En
nú sækir að útlend verðhækkun sökum stríðshætt-
unnar. Rúgmjöl hefir hækkað fram undir helming og
ýmsar vörur, bæði matvara og byggingarefni, nokkuð
í sönm hlutföllum. Hættan mesta fyrir Islendinga er,
þegar vörur okkur á erlendum markaði eru stýfðar
með hámarksverði, en vörur, sem við kaupum, hækka
eptir bylgjugangi heimsviðskiptanna.
☆ ☆ ☆
Mjólkurframleiðslan á Suðurlandi vex hröðum fet-
um. Þegar mjólkurskipulagið byrjaði haustið 1934,
var neyzlumjólkin í kaupstöðunum miklu meiri en
vinnslumjólkin. En nú eru um þetta breytt hlutföll.
Neyzla mjólkur er 5 milljónir lítra. Vinnslumjólk var
2^2 milljón lílra, en er nú 7 milljónir lítra. Atvinnan
við mjólkurframleiðsluna hefir stórum aukizt og
tekjur bænda vaxið, eins og sjá má af því, bve mjög
mjólkurmagnið hefir aukizt. Friður ríkir nú á yfir-
borðinu í mjólkurmálunum nema lielzt í Borgarnesi.
Kaupíelagið á mjólkurstöðina og vinnur úr mjólk
fyrir félagsmenn. En utanfélagsmenn vilja fá að njóta
þar hlunninda án þess að bera byrðarnar. Félags-
stjórnin býður þessum mönnum að ganga í félagið,
en þeir bika enn. Vonandi sjá þeir að sér og ganga
hiklaust inn í fylkingu samvinnubændanna. Það ætti
að vera þeim mun léttara, þar sem einn af þessum
utangáttarmönnum er einn af fremstu bændum hér-
aðsins og á þar, a. m. k. um eitt mál, merkilega sögu
að baki sér i umbótabaráttu Borgíirðinga.
☆ ☆ ☆
Samvinnan er að leggja undir sig Reykjavík. Fram
að yfirstandandi kreppu fannst höfuðstaðarbúum þeir
liafa nóga peninga, og það tæki ekki að spara aura
með því að vera í kaupfélagi. Fyrst reið Kaupfélag
Reykjavíkur á vaðið í býrjun kreppunnar. I það
fóru smá-atvinnurekendur og miðstéttarfólk. Félagið
bj7rjaði á staðgreiðslu og liefir haldið henni, enda
dafnað ár frá ári. Nokkru síðar byrjaði Pöntunar-
félag verkamanna. Það hélt afarfast á staðgreiðslunni
og tókst á þann hátt að komast yfir byrjunarerfið-
leikana með lillum peningum og mjög takmörkuðu
trausti. En nú skildu verkamennirnir fyrst sinn vitjun-
artíma. Þeir liafa farið »í stríðum straumum« í félagið.
Nú er sagt, að félagsmannatalan sé farin að nálgast 2000.
Félagið hefir margar búðir og sívaxandi veltu. Ef það
beldur fasl við staðgreiðsluna og verður ekki fyrir ó-
væntum óhöppum, verður það innan skamms mjög
áhrifamikið um alla nauðsynjavöruverzlun í bænum.
☆ ☆ ☆
í þessu liefti er sagt frá stóru og merkilegu kaup-
félagi. Bændur í Austur-Skaftafellssýslu stofnuðu það
rétl í lok heimsstyrjaldarinnar. En kreppan skall á
félagið óviðbúið, og 1922, þegar Jón ívarsson kom
þangað, var það í mikilli hættu vegna taps og skulda.
Jón var í einu varfærinn og djarfur. Hann lánaði
með gætni og innheimti allt, sem hann lánaði, og
mikið af því, sem aðrir liöfðu lánað ógætilega á und-
an honum. Nú er lcaupfélagið eina verzlunin í sýsl-
unni, og kandstæðingar aupfélagsins verzla þar líka,
af því verzlunin er hagstæð og ekki í önnur hús að
venda. Nú í sumar er kaupfélagið að reisa sér ágæta
búð, en skrifstofan á efsta lofti. Þórir Baldvinsson
hefir teiknað liúsið. Verður það ein hin fegursta
samvinnubúð á landinu og hentug að sama skapi.
F-yrir fáum árum keypti kaupfélagið hina miklu
útgerðarstöð, sem austfirzkir vélbátar nota á ver-
tíðinni. Þórliallur Daníelsson kaupmaður hefir byggt
í fyrstu ílest verzlunarliús kaupfélagsins og ná-
lega alla útgerðarstöðina. Þórhallur hefir numið
Hornafjörð, en kaupfélagið tekið við verki hans og
gert það að almannaeign. Ef Skaftfellingar lialda
áfrarn í félagsmálum sínum með jafnmikilli giftu og
á undangengnum áratugum, þá verður sú sýsla á.
margan hátt til fyrirmyndar.
☆ ☆ ☆
3