Samvinnan - 01.04.1945, Side 3

SAMVINNAN
4. heftl APRÍL 1945 XXXIX. árg.
Frjálst eða þvingað uppeldi
Frjálst eða þvingað uppeldi.
Magnús Sigurðsson á Grund í Eyjafirði er nálega
eini íslendingurinn, sem safnað hefur auði með því
að vera kaupmaður í sveit. Hann átti son, vænan og
vel gerðan, sem andaðist á miðjum aldri. Sá sonur
hafði að nokkru leyti vaxið upp með Kaupfélagi Ey-
firðinga, eftir aö Hallgrímur Kristinsson tók við stjórn
Þess. Hann sá, hve djúptæk menningaráhrif félagsins
voru í héraðinu. Eitt sinn, þegar tíðrætt var um starf-
semi kaupfélagsins sagði ríki erfinginn á Grund:
»,Kaupfélag Eyfirðinga hefur gert meira til að lyfta
Eyjafirði með 10 ára starfi, heldur en góður skóli
hefði getað gert á 100 árum.
Uppeldisáhrif samvinnuhreyfingarinnar.
Ég hygg, að það muni nú vera orðin alþjóðareynsla
hér á landi, að hin margþættu samvinnufélög hafi
komið til leiðar stórfelldum umbótum í þjóðlífi ís-
lendinga. Kemur þar margt til greina. Fyrst og fremst
hin réttláta skipting á afrakstri framleiðslunnar,
vöruvöndun, bæði um innlenda framleiðslu og er-
lendrar vöru, auknar tekjur almennings, aukin spar-
semi og fyrirhyggja, aukin framför um hreinlæti og
vinnubrögð, að ótöldu ábyrgu samstarfi um gagn-
kvæma aðstoð, án þess að lama orku einstaklingsins.
Aðstaða samvinnumanna í landinu er því sú, að þeir
hafa bæði rétt og skyldu að taka mikinn þátt í
öllum ráðagerðum og framkvæmdum, sem snerta
Þjóðaruppeldið, ekki sízt, þegar á er sótt um van-
hugsaðar stórbreytingar, sem geta orðið þess valdandi
að grafa undan hornsteinum þjóðlegrar menningar.
En samvinnumenn hafa auk þeirra óbeinu áhrifa,
sem félagsstarfsemi þeirra hefur orsakað í landinu,
átt meginþátt í að hrinda í framkvæmd þeirri einu
hýskipan um skólaframkvæmdir, sem gerð hefur
verið á íslandi. Er þar átt við héraðsskólana og hús-
hfseðraskóla sveitanna. En yfirburðir þessara skóla
stafa af því, að þeir byggja annars vegar á aldagam-
alli reynslu þjóðarinnar, og bæta þar við nokkru af
beztu þáttum úr reynslu uppeldis annarra þjóða.
Það má með sanni segja, að héraðsskólahreyfing-
in og hin nýja húsmæðrafræðsla hafi byrjað á Laug-
um í Þingeyjarsýslu skömmu eftir að lokið var hinni
fyrri heimsstyrjöld. Þar var hafizt handa að nota
hverahitun í sambandi við skólahald. Þar reis fyrsti
héraðsskólinn, fyrsta sundlaugin við skóla hér á
landi og fyrsti þjóðlegi íslenzki húsmæðraskólinn
undir forustu Kristjönu Pétursdóttur. Siðan barst
héraðsskólahreyfingin víðar um landið. Risu þá hver
af öðrum, skólarnir að Laugarvatni, Reykholti, Reykj-
um í Hrútafirði og Reykjanesi við ísafjarðardjúp.
Skóli að Varmahlíð í Skagafirði er í myndun. Tveir
eldri skólar, að Eiðum og Núpi í Dýrafirði, fengu sund-
laugar, þar sem treyst var á rafhitun og hefði slíkt
áreiðanlega ekki komið til greina í skólum fyrir efna-
lítið fólk, hefði góð fyrirmynd ekki verið komin í
hinum nýbyggðu héraðsskólum. Á sama hátt varð
húsmæðraskóli Kristjönu Pétursdóttur til fyrirmynd-
ar um slíkar skólastofnanir annars staðar á landinu og
er víða unnið að undirbúningi slíkra skóla handa
húsmæðraefnum landsins. Þessi dæmi nægja til að
sanna, að samvinnumenn á íslandi eiga ekki að láta
spilla þeim miklu framkvæmdum, sem þeir hafa haft
forustu um í uppeldismálum þjóðarinnar.
íslenzkt og austrænt uppeldi.
íslendingar hafa sýnt mikla yfirburði í heimilis-
uppeldi, svo að þar standa fáir þeim framar. Hefur
þar jafnan verið lögð mest stund á sjálfstæði ein-
staklingsins. Mikill hluti landnámsmannanna yfir-
gaf óðal og ættland til að geta á íslandi notið per-
sónulegs frelsis og sjálfstæðis. Landshættir styrktu
þennan þátt í skapgerð íslendinga. Byggð varð að
vera dreifð sökum staðhátta. Heimilið varð eining
fyrir sig. Héraðið önnur eining og allsherjarríkið
hin þriðja. En af þessum þremur einingum varð
heimilið sterkast. Heimilið var ríki fyrir sig með miklu
107