Samvinnan - 01.04.1945, Síða 6

SAMVINNAN
4. HEFTI
vegar að ísland átti mikinn jarðhita, og forgöngu-
menn þessarar skólastefnu tengdu hinar nýju stofn-
anir við jarðhitann. í öðru lagi höfðu forgöngumenn
héraðsskólanna orðið fyrir gagnlegum áhrifum frá
enskum heimavistarskólum er hafa að baki aldagamla
þróun. Vegna djarfhyggju samvinnumanna ogjarðhit-
ans íslenzka voru héraðsskólarnir reistir með stór-
brotnu sniði, inni í dölum og út með ströndum
landsins. Það þarf ekki nema að bera saman skóla-
húsið á Hvanneyri, með kjallarainngangi og miðstöðv-
arpípur hangandi í lausu lofti í borðsal, saman við
Reykholtsskóla með þeim blæ, sem hæfir minningu
Snorra Sturlusonar. Munurinn á þessum tveim skóla-
húsum sýnir viðhorf þjóðarinnar til sveitafólksins.
Kjallarainngangur í Hvanneyrar- og Kennaraskólann
sýndi hvað á þeim tíma þótti sæma efnaminna fólki
landsins. Inngangur Reykholtsskóla og byggingin öll
sýnir stórhug þeirrar kynslóðar, sem stóð fyrir end-
urreisn þjóðveldisins og þeirra framfara, sem voru
nauðsynlegar til þess.
Héraðsskólarnir voru reistir með framlögum ein-
staklinga og héraða, með styrk úr ríkissjóði til bygg-
inga og kennslu. Allt skipulag þeirra var byggt á
sjálfsbjörg fólksins. Árið 1939 beittu þrír þingmenn sér
fyrir þýðingarmikilli breytingu á héraðsskólalöggjöf-
inni. Bjarni Bjarnason, Pétur Ottesen og sá, sem þstta
ritar, fengu það lögfest að í þessum skólum skyldi
stefnt að því, að þrískipta vinnudeginum milli bók-
náms, líkamlegrar vinnu og íþrótta. Aldrei hafði fyrr
i tíð núlifandi manna verið stigið jafn djarft spor í
hagnýta átt um skipulag skóla, eins og í þetta sinn.
Tilgangurinn var sá, að láta þessi stóru skólaheimili
líkjast, undir nútímkringumstæðum, glæsilegustu
fyrirmyndum íslenzkra sveitbyggða. Héraðsskólarnir
eru nú á dögum það, sem hin fornu menntasetur í
sveit voru fyrr á öldum fyrir þjóðina.
Þjóðleg menning, íþróttir og kennsla í daglegum
vinnubrögðum íslendinga fylgist að í þessum skól-
um. Þar er lögð almenn undirstaða, sem síðar má
byggja ofan á framhaldandi nám, bæði í bóklegum
og verklegum efnum. Á sumrin verða þessir skólar
héraðsgistihús og hressingarstaðir sveitanna. Kenn-
ararnir starfa við skólana allt árið að margháttuðum
verkefnum, sem fyrir hendi eru. Vegna styrjaldar-
innar hefur ekki tekist að koma upp nægilega stór-
um verkstæðum við héraðskólana til að fylgja eftir
ákvæðum laganna frá 1939. Þó mun að miklu leyti
verða bætt úr þessu í sumar í mannflestu skólunum.
Fátt sýnir betur þörfina fyrir þessa hagnýtu vinnu-
kennslu heldur en sú staðreynd, að í einu héraði,
þar sem heima eiga um 4000 menn, hefur á síðustu
árum ekki verið til nema einn maður, sem kunni að
múrhúða steinhús. Og þetta er ekki einsdæmi. Ekki
mun af veita, að fjölbreytt, verkleg kennsla komizt
á í öllum héraðsskólum, og að hver stofnun sé undir
sjálfstjórn héraðanna sjálfra.
Nýbreytni Aðalsteins Eiríkssonar.
Útlenda þvingunarstefnan í uppeldismálum færist
nú í aukana og hyggst að fjötra öll börn og unglinga
frá 7—15 ára í samfelldu yfirheyrslukerfi, oft þannig,
að börnin verða mikinn hluta ársins tekin frá heim-
ilinu, og foreldrunum og þau falin umsjá óviðkom-
andi fólks, sem eins konar iðnvöruefni. Síðan á þving-
unarfarganið að halda áfram um margra ára skeið,
með þá æskumenn, sem festast í uppeldisvél mann-
félagsins. Áður er bent á, hversu öll þessi aðferð er
framandi fyrir íslendinga, sem hafa frá því land
byggðist notið og viljað njóta mikils frelsis og sjálf-
ræðis. — Nú vill svo til að einn af merkustu kennur-
um landsins, Aðalsteinn Elríksson, fyrrverandi skóla-
stjóri í Reykjanesi, hefur í verki vísað á allt aðra
leið, og stórum heppilegri. Með 10 ára þrautseigu sam-
starfi við mikinn fjölda dugandi manna við ísafjarð-
ardjúp, hefur þessi uppeldismálaleiðtogi sýnt, hversu
samræma má það bezta í heimauppeldi sveitanna,
eftirlit prestanna eins og það var fyrr á öldum og
nútímafjölbreytni héraðsskólanna. Aðalsteini Eiríks-
syni tókst með eindæma dugnaði á fáum árum, þegar
miklir fjárhagsörðugleikar voru í landinu, að koma
upp í Reykjanesi við ísafjarðardjúp mjög fullkomn-
um barnaskóla og héraðsskóla. Ungir menn og gamlir
við Djúpið studdu málið af áhuga, bæði með mikl-
um fégjöfum og stórfelldri gjafavinnu. Hið mikla
afrek, sem framkvæmt var í Reykjanesi byggðist á
sterkri forustu og almennri hrifningu, svo að unnt
var að lyfta þessu Grettistaki. Aðalsteinn Eiríksson
sameinaði skólaheimili og eftirlitskennslu.Börnin voru
heima hjá foreldrum við vinnu og nám, eftir því, sem
bezt hentaði, en dvöldu lengri og skemmri tíma í
skólanum, og þau börn skemmst, sem mest var sinnt
heima fyrir. Ef gott bókasafn er í barnaskóla eða
unglingaskóla, geta nemendurnir, sem fá stuðning
frá foreldrum sínum eða systkinum, lokið nauð-
synlegri barnafræðslu að langmestu leyti í heim-
ilinu, undir eftirliti og með hjálp kennaranna. Hér-
aðsskóli Aðalsteins var eðlilegt áframhald barnaskól-
ans. Þar var í einu mikil vinna og mikið frelsi. Nem-
endur úr barnaskóla og héraðsskóla Reykjaness eiga
nú þegar mörg gjafadagsverk á skólastaðnum, bseði
við húsagerð og við að prýða og bæta staðinn á ann-
an hátt. En nú stendur til að leggja kalda og dauða
110