Samvinnan - 01.04.1945, Page 20

SAMVINNAN
4. HEFTI
JÓN GAUTI PÉTURSSON:
Hollustuhættir þjóðarinnar
i.
Ef gera ætti verulega skil því efni, sem felst í þess-
ari yfirskrift, yrði það langt mál og margþætt, því
að hún tekur meðal annars til híbýlakosts og hrein-
lætis, atvinnuskilyrða og íþrótta, matvæla, klæðn-
aðar o, s. frv. Hér verður þó einungis mataræðið gert
að umtalsefni. Skal þegar í upphafi tekið fram, að
ekki er hér byggt á fræðiathugunum á eigin raun,
en málefnið einungis sett fram frá sjónarmiði leik-
manns, sem virt hefur fyrir sér ástand nútímans í
þessu efni, í ljósi almennrar þekkingar og fræðslu,
sem hver maður hefur aðgang að.
Enda þótt mjög mikið hafi áunnizt á síðustu ára-
tugum í baráttunni við ýmsa sjúkdóma, sem herjuðu
fyrri kynslóðir íslenzku þjóðarinnar, er það þó margra
manna mál, að aðrir hafi ágerzt mjög ískyggilega í
hinna stað, einkum meltingarsjúkdómar, botnlanga-
bólga, tannskemmdir, krabbamein, auk ýmissa trufl-
unarsjúkdóma á starfsemi innri líffæra. Upptalning
þessi ber með sér, að hér er ekki um smitandi sjúk-
dóma að ræða, heldur þá, sem ætla má, að stafi af
óskynsamlegum lifnaðarháttum, einkum að mataræði
til. Styðst það mjög af því, að þjóðir með frumstæða
matargerð hafa lítið af þeim að segja, hvar í heimi
og við hvers konar skilyrði þær búa frá náttúrunnar
hendi, en jafnskjótt og þær hafa breytt lifnaðarhátt-
um sínum til horfs við það, sem tíðkast hjá meiri
menningarþjóðum, hafa þessir sjúkdómar haldið inn-
reið sína hjá þeim.
Þess mun enginn ganga dulinn, að kvillar af þessu
tagi eru orðnir algengir hér á fslandi og hafa verið
um alllangt skeið. Hitt greinir menn eðlilega nokkuð
á um, hversu mikið þeir hafi aukizt frá því á fyrri tíð.
Óyggjandi samanburður kemst þar ekki að til úr-
málararnir gætu haft tækifæri til að prýða veggina
með freskómyndum. Hálfboginn og hvolfþakið vildu
ekki gleymast, og sú nýjung að hafa fagurgerðan turn
fyrir hljómsterkar klukkur við hlið forkirkjunnar,
fer vel á ítölskum kirkjum, en er að mestu sérein-
kenni þeirra fram á þennan dag. J. J.
LEIÐRÉTTING: í síðasta hefti hefur misprentast undir
mynd nr. 54. Dómkirkjan í Rúðuborg, í staðin
fyrir Dómkirkjan í Kantaraborg.
skurðar, því að heilsufarsskýrslur ná skammt aftur,
og skilyrði til sjúkdómagreiningar, jafnvel hjá lækn-
um, mjög ófullnægjandi allt til skamms tíma. Sumir
þeir sjúkdómar, sem hér um ræðir eru þó svo ein-
kennandi, að þeir hefði fengið ákveðin heiti í alþýðu-
máli, ef þeir hefði verið algengir. Það verður því
margt til að styðja skoðun þeirra manna, sem halda
því fram, að sjúkdómar af þessum flokki hafi verið
næsta fágætir hér fram á seinni hluta 19. aldar, —
en aukizt með vaxandi hraða á hverjum áratug síð-
an. En þetta bæri mjög heim við gagngerðar breyt-
ingar á mataræði þjóðarinnar, og má enginn þess
dulinn ganga, að hér er alvarlegur háski á ferð, ef
svo heldur fram. Margir af þessum kvillum eru að
vísu ekki banvænir í fljótu bragði og ýmis tilfelli
má bæta að fullu með uppskurði eða öðrum aðgerð-
um ,svo sem kunnugt er. En önnur eru þrálát eða
ólæknandi, eyðileggja starfskrafta og lífshamingju
þeirra, sem fyrir verða, og vinna þeim aldurtila fyrir
ár fram. Þó að framförin í læknisaðgerðum á þessu
sviði sem öðrum sé lofsverð og ágætt að geta þangað
leitað um það, sem að haldi má koma, þá á það þó
ekki sízt við hér, að skynsamlegra er að reyna að
fyrirbyggja orsakir sjúkdómsins en að treysta á lækn-
ingu.
Enginn mun bera brigður á, að fæði alls almenn-
ings hér á landi er stórum fjölbreyttara nú á tím-
um en áður var, auk þess sem fæðuskortur — í venju-
legri merkingu orðsins — mun nú, því betur, næsta
fágætur, en allt fram að síðasta mannsaldri barði
hann æði oft að dyrum fólks bæði til sjávar og sveita.
Sama máli gegnir um það, að geysimikil framför er
orðin um hreinlæti allt við matargerð, en hvort
tveggja þetta á að hafa veitt bættu heilsufari veru-
legan stuðning . En það er ekki allt fengið með kvið-
fyllinni einni, og því hefur farið svo, að þrátt fynr
aukna þekkingu á efnainnihaldi fæðutegunda, aukna
framleiðslu nýmetis bæði úr sjó og af landi og bætt
skilyrði til annarrar matvælaöflunar og geymslu
þeirra — en allt þetta hefur gert þjóðarkostinn nota-
legri og ljúffengari — þá fara meltingarkvillarnir
í vöxt. Margt bendir til þess, að þrátt fyrir allút-
breiddan sóðaskap fyrri kynslóða við matseldun, og
óhreinlæti, sem nálega óhæf húsakynni til slíkra
hluta áttu mesta sök á, þá hafi hin þjóðlega fæða,
124