Samvinnan - 01.01.1947, Blaðsíða 2

Fjárhðgslegl lýðræði í framkvæmd
J^EYTENDURNIR hafa það á valdi sínu,
að koma á fót eins fullkomnu, fjárliags-
legu lýðræði, og líkindi eru til að geti þróast
í þjóðfélaginu. Þetta er niðurstaða hins
kunna, sænska rithöfundar og samvinnu-
manns, Anders Örne, í bók er hann gaf út á
forlagi sænsku samvinnufélaganna á sl. ári
og nefnir „Ekonomisk demokráti".
Og þetta er ekki lullyrðing út í bláinn,
heldur er hún rökstudd af reynslunni. Hið
viðskiptalega og fjárliagslega lýðræði — rétt-
ur þegnanna til þess að stjórna þeim fyrir-
tækjum og stofnunum, sem sinna nauð-
synjamálum lieimilanna — er enginn óska-
draumur óraunsærra bjartsýnismanna eða
slagorð áróðursstefna. I öllum lielztu menn-
ingarliindum heims hefur þetta fjárhagslega
lýðræði náð miklum þroska og vaxtarmögu-
leikar þess eru nær því ótakmarkaðir alls
staðar þar sem þegnarnir hafa óskoraðan rétt
til þess að taka j>átt í l'jármála- og viðskipta-
lífi þjóðanna. „Það er undir neytendunum-
sjálfum komið, Iiversu þróunin verður ör,“
segir Anders Örne. „Þeir geta sjálfir ráðið
því, livort viðskipta- og fjármálakerfi þjóð-
anna er sniðið með hag fjöldans fyrir augum,
eða livort hagsmunir fárra einstaklinga liafa
yfirhöndina."
Augljiist er, að vel liefur miðað að því
marki, að hagsmunir hinna niörgu, setji svip
sinn á viðskiptalíf þjóðanna. Fyrir nokkrum
áratugum síðan var samvinnuhreyfingin veik
og vanmáttug í flestum löndum. Nú er svo
komið mjög víða, að 35—50% af þegnunum
teljast til kaupfélaganna og sækja alla verzl-
un sína til eigin fyrirtækja. Þannig helur þró-
unin verið í Svíþjóð og Stóra-Bretlandi og
þennan sigttr hefur samvinnuhreyfingin ís-
lenzka líka unnið.
Hinn mikli vöxtur samvinnuhreyfingar-
innar hér á landi og annars staðar, og liin
stórauknu umsvif hennar á vettvangi við-
skipta- og framleiðslumála, er sprottinn af
hinum innri styrkleika lireyfingarinnar sjálfr-
ar. Samvinnuhreyfingin hefur aldrei óskað
eftir eða fengið stuðning frá utanaðkomandi
öflum. Hún liefur unnið flesta stórsigra sína
þrátt fyrir harða andspyrnu jreirra aðila, sem
áður settu svip á viðskiptalífið. En jiróunin
og sagan sýna og sanna traustleika og heil-
brigði jieirrar stefnu í samskiptum einstakl-
inganna, sem samvinnumenn berjast fyrir.
Grundvöllur starfsins er eigið fé félagsmann-
anna og sú hugsun, að engir aðrir hagsmun-
ir en neytendanha, fái að setja mót sitt á
starfræksluna. Arðurinn er endurgreiddur
félagsmönnunum — eftir að lagt hefur verið
í lögskylda sjóði — í hlutfalli við kaup þeirra
og viðskipti við félagið. Með þessum hætti er
girt fyrir að gróðavonin sé driffjöður starf-
seminnar, og tryggt, svo sem verða má, að
liagsmunir viðskiptamannanna séu jafnan
leiðarsteinninn. En það er engirin liiirgull á
fólki, sem áttar sig ekki á þeirri þróun, sem
orðið liefur í framkvæind liins fjárhagslega
lýðræðis, og lieldur því fram, að gróðavonin
hljóti að vera öruggasta og tryggasta drif-
fjöðrin fyrir fjölbreytt og menningarlegt at-
hafnalíf. Þessir menn benda á, að ef gróða-
voninni sé kippt búrtu, þurfi að setja eitt-
livað í stað liennar og þeim er gjarnt að álíta,
að um aðrar leiðir sé ekki að ræða, en skyldtt,
t. d. í soísalisku þjoðfélagi, cða fvnmginii til
metorða, og telja að þjóðfélagið sé á engan
hátt betur_ tryggt gegn misnotkun fyrirtækj-
anna á þann hátt en þótt gróðavonin sitji í
öndvegi.
En það er til Jiriðja alriðið, þriðja drif-
fjöðrin, seni getur komið í stað gróðavonár-
innar. Hún er augljós af sögu samvinnu-
hreyfingarinnar og Anders Örne bendir á
hana í bók sinni: „Þéna ekki á öðrum heldur
þjóna liver öðrum," kallar hann liana, eða
samstarf um eigin hag. Þetta er aflgjafinn i
starfi samvinnuhreyfingarinnar og allir, sem
fylgjast með liinum liraðstígu framförum, er
samvinnumenn beita sér fyrir, skilja, að jiessi
leið er enginn eftirbátur annarra um fjöl-
breyttni og gróandi í athafnalílinu.
Viðskipta- og fjárhagshejmur sá, sem sam-
vinnuhreyfingin ræður yfir, er voldugt tæki
til samlijálpar. Það eru félagsmennirnir sem
eiga hann og stýra honum á lýðræðislegan
hátt, eltir reglnnni, liver maður eitt atkvæði,
án tillits til j>ess hvort hann er fátækur eða
ríkur, livort liann hefur lagt félaginu mikið
fé eða lítið. Það er maðurinn, en ekki fjár-
magnið, sem ræður.
Þegar litið er yfir farinn veg samvinnu-
starfsins, verður ekki komizt hjá að viður-
kenna, að þar hafi lýðræðisskipulagið gefist
með miklum ágætum, ]>ótt alltaf megi benda
á mistök liér og þar. Sumir vilja halda því
fram, að hinn glæsilegi vöxtur kaupfélaganna
sé ekki sprottinn af rót lýðræðisins, heldur sé
hann því að þakka, að til félaganna og sam-
bands þeirra hafi valist mikilhæfir forustu-
menn. En menn verða að minnast þess, að
lýðræðisskipulag fær ])á menn til forustu, sem
Jiað verðskuldar. Það er hin rótgróna trú á
málstaðinn og óeigingjarnt starf fjölmargra
manna og kvenna um breiðar byggðir lands-
ins, sem er grunnurinn, er samvinnuhreyfing’-
in byggir á. Hann hefur reynst traustur fram
að jiessu, og allar uKur eru til þess, að hann
muni enn standast öll veður.
Innan skamms rennur upp sú árstíð, sem
ber merki jjessa fjárhagslega lýðræðis öðrum
fremur. Umhverfis landið koma félagsmenn
kaupfélaganna saman til deildafunda, og síð-
an til aðalfunda félaganna, til þess að taka
ákvörðun um skiptingu ársarðsins, ræða starf-
ræksluna :í liðnu ári og leggja á ráð um
hversu færa skuli út kvíarnar. Þetta er fjár-
liagslegt lýðræði í framkvæmd.
Þessir ftindir eru hinn rétti vettvangur til
jiess að tcfla fram tillögum um endurbætur
eða koma aðlinnslum á framfæri. Benda má
á, að nokkuð mun skorta á víða, að ynging
og endurnýjun trúnaðarmanna félagsmaltn-
anna hafi farið fram, svo sem nauðsynlegt
má j>ó teljast, til jiess að tryggja sem bezt má
verða, að nægilcgur jiróttur sé í allri félags-
starfseminni. Meðalaldur jieirra, -er sitja i
stjórnum og íulltrúaráðum kaupfélaganna,
er víða allhár. Það er vissulega gott og gagn'
legt, að aldur og reynsla hafi mikil ítök, en
]>að er J)ó eigi síður mikilvægt, að yngri kyn-
slóðin, sem á að erla landið og leiða sam-
vinnufélögin til nýrra, mikilla sigra á kom-
andi árum, fái tækifæri til jiess að afla sér
starfsreynsht og leggja félögunum óbilaðan
starfsþrótt og nýjar lnigmyndir. Þá má og
lienda á, að mjiig skortir á Jrað víða, að kon-
urnar taki þann þátt í félagsstarfseminni, sem
æskilegt væri. Víða erlendis, t. d. í Bretlandj
og Svíþjóð, er jiað algengt, að húsmæður eigi
sæti í stjórnum kaupfélaganna. Aukin hlut-
deild kvenna í stjórn félaganna mundi áreið-
anlega verða til ]>css að vekja áhuga kven-
Jijóðarinnar yfirleitt fyrir starfsemi félaganna
og vissulega er hér enginn liörgull á dug-
miklum og félagslega menntuðum konum,
sem gætu látið gott af sér leiða í stjórnum og
fulltrúaráðum kaupfélaganna. Arangursríkt
samvinnulýðræði ]>arf að bera merki náins
samstarfs í milli ungra og gamalla, karla og
kvenna.
í STUTTU MÁLI
Oliuverzlunin í isleuzkar liendur. Fyrir f°1-
göngu Sambands ísl. samvinnufélaga hefur nl1
verið hafizt handa um að koma olíuverzlun
landsmanna í íslenzkar hendur. í síðastliðnu
sumri stofnuðu S. í. S., sambandskaupfélögin’
olíusamlögin í Keflavík og Vestmannaeyjum °S
S. U. N. í Norðfirði félag í þessti augnamiði, ng
ncfnist það Olíufélagið h.f.
Hlutafé félagsins er 975.000 krónur. Af þessari
upphæð er eign S. í. S., sambandsfélaga og olíu-
samlaga 700.000 krónur.
Tilgangur hins nýja olíufélags er að koina ohu-
verzlun landsmanna algjörlega á íslenzkar hendm
(Framhald á bls. 20)-
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinnufélaga.
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87
Akureyri. Sími 16(5.
Prentvcrk
Odds Bjömssonar
Kemur út einu sinni
í mánuði
Argangurinn kostar
kr. 15.00
41. árg. 1. liefti
Janúar
1947
2