Neisti - 23.09.1979, Blaðsíða 5

Þekktar og óþekktar baráttukonur
Flora Tristan
Baráttukonan sem var fyrst til að taka upp slagorðið:
Öreigar allra landa
' sameinist!
Flora Tristan
Dag einn 1835 skaut stein-
höggvarinn André Chazal
konu sína á götu í París, en
hún hafði yfirgefið hann.
Deilan snérist um forræði
barna.
Atburðurinn vakti athygli
í París. Sérstaklega vegna
þess að eiginkona Chazals
Flora Tristan fæddist 1803. Faðir
hennar var af spænskri aðalsætt, en
Flora fæddist utan hjónabands. Óskil-
getin og arflaus varð hún að vinna fyrir
sér.
1821 giftist Flora André Chazal.
Hjónabandið stóð ekki lengi. Að
fjórum árum liðnum yfirgaf Flora
Tristan mann sinn, fét börn sín þrjú í
hendur móður sinnar og fór til
Englands sem „selskapsdama".
Flora Tristan var fátæk, og ekki fór
hjá því að hún hugsaði til ríkrar ættar
föður síns. 1833 ferðaðist hún ein-
sömul til Perú til að heimsækja föður-
bróður sinn, jarðeigandann don Pio dé
Tristan. Þar var henni vel tekið en
enginn varð arfurinn.
Þegar Flora Tristan kom til baka frá
^ Perú skrifaði hún bók um reynslu sína
og athuganir, „Péregrinations d’une
paria". Lýsing hennar af óþekktri
Suður Ameríku vöktu athygli. Hið
óþekkta var í tísku. En mörgum þótti
bókin bölsýn og óviðeigandi. Hún var
nefnilega ekki aðeins ferðalýsing,
heldur einnig hreinskilin og óskreytt
lýsing á þjóðfélagsástandinu í Perú.
Skömmu eftir útgáfu bókarinnar
komst André Chazal að því að Flora
var þá þegar þekkt sem rit-
höfundur.
Flora Tristan lifði af. Hún
varð síðar þekkt sem ein af
fyrstu sósíalísku baráttu-
konunum, ein af þeim fyrstu
til að beina athyglinni að
stöðu verkakvenna.
Tristan var komin til Parísar á ný.
Hann hafði upp á henni og krafðist
þess að fá dóttur þeirra í sínar hendur.
Flora neitaði og afleiðing þess leiða
fjölskyldurifrildis sem sigldi í kjölfarið
var skot á götu úti og umtöluð réttar-
höld.
Hún flutti mál þeirra
kúguðu:
Flora Tristan, dóttir aðalsmanns,
verkakona, brotthlaupin eiginkona
verkamanns, rithöfundur... Flora hélt
áfram að skrifa. Hún varð stöðugt
ákveðnari samfélagsgagnrýnandi, sem
flutti mál þeirra kúguðu. Hún lýsti lífs-
skilyrðum verkamanna í myrkum
fréttagreinum frá verksmiðjum og
verkstæðum. Hún heimsótti fangelsi,
hún heimsótti melluhverfið í London,
hún heimsótti næturklúbba og
skemmtistaði.
Allsstaðar sá hún hvernig konur
voru kúgaðar og niðurlægðar: Hvernig
þær voru notaðar í verksmiðjum,
hvernig þeim voru greidd hungurlaun
sem þvingaði þær til skækjulífs.
Flora gerði þeirra mál að sínu. Hún
var ein af þeim allra fyrstu sem hvatti til
baráttu huguðustu verkakvenn-
anna.
Flora Tristan var ekki sú fyrsta sem
tók upp málefni kvenna í Frakklandi. í
frönsku byltingunni, hálfri öld áður,
höfðu konur eins og Olympe de Gouges
og Théroigne de Méricourt krafist þess
að frelsið og jafnréttið skyldi einnig ná
til kvenna. Claire Lacombe og Pauline
Léon stofnuðu „klúbb byltingarsinn-
aðra meðborgarkvenna lýðveldisins"
til að berjast gegn verðhækkunum og
matvælagróðaseggjum.
En þær biðu ósigur. Byltingin náði
aldrei til kvenna. í lýðréttindaskrá
(Code civil) Napoleons frá 1804 voru
konur rændar næstum öllum réttind-
um. Þar teljast konur ósjálfráða, á
bekk með börnum og geðsjúkum.
Upp úr 1830 hefja konur á nýjan leik
að krefjast réttinda sinna. Þessi
vakning meðal kvenna tengdist vakn-
ingu meðal hinnar nýju vaxandi iðn-
verkamannastéttar í Frakklandi. 1831
gerðu ferjukonur í Lyon uppþot. 1832
stofnsettu tvær ungar verkakonur,
Désirée Gay og Reine Guinsdorf,
tímaritið „La Femme Libre" frjálsa
konan.
Désirée Gay og Reine Guinsdorf
voru útópiskir sósíalistar og fylgis-
menn Saint-Simons. Henri de Saint-
Simon, Charles Fourier og Robert
Owen fordæmdu kúgun verkalýðsstétt-
arinnar og töluðu um nauðsyn sósíal-
ismans. En þeir sáu ekki að eina leiðin
til frelsunar verkalýðsstéttarinnar var
vegur stéttabaráttu. Þeir trúðu að
sósíalísk samfélagsbreyting væri mögu-
leg eftir leiðum skynsemi og sannfær-
ingar. >
Barns síns tíma
Flora Tristan var einnig barn síns
tíma. Hún las bækur útópísku sósíal-
istanna og varð fyrir áhrifum af hug-
myndum þeirra. Þannig þróaðist
hennar eigin sósíalíski feminismi.
Mikilvægasta verkefnið taldi hún það
að vekja meðvitund verkalýðs, með því
að stofna „alheims bandalag verka-
manna og verkakvenna."
Hugmyndir sínar tekur hún saman í
bókinni „L’Union ouvriére". Peninga
til prentunar hennar fékk hún með
undirskriftasöfnun og fjárstyrkjum.
Flora Tristan skrifaði um stöðu
konunnar í fjölskyldu verkalýðsstétt-
arinnar: Verkalýðsfjölskyldurnar eru
næstum allar óhamingjusamar. Maður
hlyti að vera engill ef óþol og rudda-
skapur brytist ekki fram innan hennar.
Eiginmenn meðhöndla konur sínar
með hæðni og fyrirlitningu. Konurnar
finna til undirokunnar og gera uppþot
opinskátt eða í felum. Afleiðingin eru
fjölskyldudeilur sem enda í ofbeldi.
Flora staðhæfir því, að svo lengi sem
konan er efnahagslega háð karlmann-
inum verði hvorki raunveruleg ást né
hamingja möguleg.
Flora Tristan benti sömuleiðis á, og
var þar á undan Marx og Engels, að
vinnukaupendur hagnýti sér lægri laun
kvenna til að sundra verkalýðsstétt-
inni.
Að áliti Floru Tristan var menntun
hluti af lausn vandans. Menntun
kvenna myndi leiða til framfara fyrir
alla verkalýðsstéttina. Konur sem hefðu
öðlast menntun gætu alið börn sín upp
þannig að þau yrðu frjálsir einstakl-
ingar, og þær yrðu sjálfar góðar mæður
og verkakonur með góð laun. Og þá
yrði ekki lengur litið á konuna sem
þjón karlsins, heldur sem vin hans og
félaga.
Tristan hvatti þessvegna verkakarla
til að mótmæla þeim lögum sem héldu
konum niðri. Verkakarlar ættu að
ganga í fararbroddi og sýna kúgurun-
um og veröldinni allri að þeir, sem að
lokum myndu stjórna heiminum,
ætluðu ekki að ríkja með grófu ofbeldi
heldur með réttvísi. Þeir ættu að taka
konurnar inní verkalýðsfélögin á
jafnréttisgrundvelli, og þeir ættu að
lýsa yfir réttindum kvenna í stefnu-
grundvelli félaganna. Með því full-
komnuðu þeir verk frönsku byltingar-
innar, og frelsuðu síðustu þrælana í
samfélaginu.
En Flora Tristan undirstrikaði
sömuleiðis takmarkanir slíkrar rétt-
indayfirlýsingar. 1789 lýsti réttinda-
yFirlýsing byltingarinnar yfir jafnrétti
allra manna. En ennþá var mannkyn-
inu skipt upp í eigendur og eignalausa.
Öreigarnir vildu með réttindayfirlýs-
ingunni fá rétt til vinnu og velmegunar
meðan eignastéttin notaði hana til að
friðlýsa einkaeignarréttinn.
Flora trúði ekki á
stéttarbaráttuna:
Flora Tristan sósíalisti og feministi
trúði ekki á stéttabaráttuna. Hún snéri
sér til allra með boðskap sinn. Hún
hvatti konunginn og aðalinn til að
hjálpa til við skipulagningu verkalýðs-
félaganna.
En þrátt fyrir það var hún frumherji
og forgöngukona. Hún var sú fyrsta
sem skýrt kvað upp úr að frelsun kon-
unnar er skilyrði fyrir frelsun verka-
lýðsstéttarinnar. Með sínu „alheims
bandalagi verkamanna og verka-
kvenna“ lagði Tristan í fyrsta skipti
fram hugsunina um sósíalískt alþjóða-
samband. og í „L’Union Ouvriére" tók
hún í fyrsta skipti upp slagorðið sem
fimm árum síðar urðu lokaorð
Kommúnistaávarpsins: öreigar allra
landa, sameinist!
1843 hélt Flora Tristan í hringferð
um Frakkland til að flytja boðskap
sinn. Hún ferðaðist ein síns liðs, sterk í
sannfæringu sinni, en þróttlítil vegna
sjúkdóms. Hálfu ári síðarendaði ferðin
í Bordeaux. Þar andaðist FloraTristan
41 árs gömul.
Int ernat ionalen / ÓHS
Hér birtist fyrsti hluti af grein-
aröð um þekktar og óþekktar
baráttukonur úr kvenfrelsisbar-
áttunni. Greinarröðin er þýðing
úr Internationalen, vikublaði
KAF, sem er deild sænskra
trotskíista í Fjórða alþjóða-
sambandinu.
Leigjendamál
►
Vænkast hagur strympu
Nú er rétt liðið eitt ár frá því að
Leigjendasamtökin opnuðu skrifstofu
sína að Bókhlöðustíg 7, og rúmt eitt og
hálft ár frá því að samtökin voru stofn-
uð. Á þessum stutta tíma hafa ótrúleg-
ar framfarir orðið í málefnum leigj-
enda. Þótt húsaleiga sé í mörgum til-
fellum alltof há enn sem komið er, er
samt búið að sníða af marga þá van-
kanta sem leigjendur hafa átt við að
stríða um áratuga skeið.
Þegar leið að lokum Alþingis síðast-
liðið vor flaut í gegnum þingið, and-
stöðulítið, frumvarp til laga um húsa-
leigusamninga. Þessi lög eru mjög til
bóta bæði fyrir leigjendur og húseig-
endur. í þeim er gert ráð fyrir allsæmi-
legum uppsagnarfresti á leiguhúsnæði
sem lengist í réttu hlutfalli við þann
tíma sem leigjandi hefur búið í hús-
næðinu; leigjendum er tryggður for-
leiguréttur á núsnæðinu, og húseigend-
ur eru vel tryggðir fyrir öllum
skemmdum sem verða af völdum
leigjenda á hinu leigða húsnæði. Sam-
kvæmt lögunum er gert ráð fyrir að
Félagsmálaráðuneytið gefi út lögleg
samningseyðublöð og komu þau út nú
fyrir stuttu og falla þá öll önnur eyðu-
blöð úr gildi, þar á meðal hinir ólög-
legu samningar Húseigendafélagsins,
sem voru jafnvel ólöglegir áður en
lögin voru sett. Sama er að segja um
samningseyðublöð sem hægt hefur
verið að fá hjá V (si og Dagblaðinu. Þau
brjóta gegn lögunum.
Frumvarp um
hámarks húsaleigu
Þessi löggjöf hefur þó engin áhrif
á húsaleiguna og okur viðgegnst
eftir sem áður. Það stendur þó
til bóta því nú er að störfum nefnd, á
vegum Félagsmálaráðuneytis sem á að
undirbúa frumvarp til laga um
hámarkshúsaleigu. Þar starfar fyrir
hönd Leigjendasamtakanna, hinn ó-
þreytandi lögfræðingur villta vinstris-
ins, Ragnar Aðalsteinsson. Ef frum-
varp þetta siglir jafn auðveldlega í
gegnum þingið og hið fyrra þá geta
leigjendur vissulega litið bjartari
augum til framtíðarinnar. En löggjöf
dugir skammt meðan uggvænlegur
húsnæðisskortur hrjáir íbúa borga og
bæja á Skerinu, og kætir okurleigusala
og braskara. Hér þurfa að koma til
hliðaraðgerðir og þá fyrst og fremst
félagslegar aðgerðir í húsnæðismálum,
svo sem bygging leiguíbúða á vegum
sveitarfélaga, og þó síðast en_ekki síst
að öll leiga á ibúðarhúsnæði fari í
gegnum hið opinbera. Hér er átt við að
á vegum ríkis og sveitarfélaga sé starf-
rækt leigumiðlun þar sem allt íbúðar-
húsnæði, sem er leigt, sé skráð, og svo
verð á því.
Leigumiðlun á vegum
opinbera
Nú fer sjálfsagt að fara um ýmsa hús-
eigendur sem eiga leiguibúðir og lesa
þessar línur, (en trúlega lesa þeir ekki
Neista), en þegar betur er að gáð kemur
í ljós að hér fara í meginatriðum saman
hagsmunir leigusala og leigutaka.
Leigumiðlun ríkis og sveitarfélaga
myndi tryggja leigjendum löglegt verð
á íbúðum þeim sem þeir leigja, og
leigusölum skilvísar greiðslur án tillits
til þess hvort leigjandi borgar eða ekki.
Leigusali fengi greitt inná reikning sinn
um hver mánaðamót umsamda leigu
og leigumiðlunin myndi innheimta
leiguna hjá leigutaka með gíró eða ein-
hverjum öðrum aðgerðum ef um
vanskil væri að ræða. Með þessu kerfi
væri í mörgum tilfellum hægt að
komast hjá hinum hvimleiðu útburð-
um með fógetavaldi td. ef orsök
vanskila hjá leigutaka væri vegna
skertrar greiðslugetu af völdum sjúk-
dóma slysa eða atvinnuleysis, því þá
hleypur sveitarfélagið undir bagga.
frh. á bls. 11