Fálkinn - 15.02.1930, Blaðsíða 7

F A L K I N N
7
Landnám.
Eftir: Jóhannes úr Kötlum.
Loksins var hann þá orðinn
rithöfundur. Loksins var fólk
farið að liafa vit á að viður-
kena hæfileika hans. Að vísu var
liann aðeins orðinn þjóðfrægur
enn sem komið var. En liann
ætlaði vissulega að færa sigsmátt
og smátt upp á skaftið — og
verða heimsfrægur á endaum.
Guð hafði ekki til einskis lálið
hann fæðast í þennan heim. Það
var eitt af guðs eilífu vísdóms-
ráðum, að láta hann verða boð-
bera nýrra liugsana og nýrra
sanninda. Hann var einn þeirra,
sem var fæddur til þess að varpa
ljósi yfir lífið.
Og hinn ungi rithöfundur
keptist við að slcrifa, gagntek-
inn af köllun sinni. Það var saga
um landnámsmann, sem hann
var að semja, og hún átti að
verða svo máttug og sannfær-
andi, að hún ýtti af stað straum-
hvörfum í þjóðlífinu. Fólkið átti
að streyma aftur úr kaupstöð-
unum upp í sveitirnar, þegar það
var búið að lesa hana. Nýtt land-
uám átti að fara í liönd, borið
ujppi af ’vísvitandi menningarþrá
nýrra kynslóða.
Ivlukkan sló tólf á hádegi. Karl
Steinsson stóð upp frá skrifborð-
inu og teygði úr sjer. Það var
kominn matmálstími.
Hann mætti gömlum kunn-
ingja á leiðinni til matsöluhúss-
ins. Það var Jónas Eiríksson út-
gerðarmaður, sveitungi hans og
æskufjelagi. — Hann var nýkom-
inn norðan frá Siglufirði. Þeir
áttu samleið, því Jónas borðaði
einmitt á sama stað, meðan hann
dvaldi í Reykjavík.
Talið barst þegar að nýju sög-
Unni. Eins og svo mörgum ung-
Um rithöfundunx var Karli Ijúft
úð segja frá liugsjónum sínum
og fyrirætlunum, og hann talaði
Um hið væntanlega landnám af
SVO mikilli nxælsku, að útgerðar-
uxaðurinn varð steiixhissa.
„Jeg er iiræddur xun að þetta
uýja landnám þitt verði ekki
eins alnxent og glæsilegt og þú
heldur“, tók Jónas franx i, þegar
lionunx þótti xxóg komið. Rithöf-
undurinn rak upp stór augu.
Hann átti að vísu einhverntíma
von á dauða sínunx en ekki þessu.
„Hvað meinarðu maður?“
spurði hann livatlega og það
koixi glampi í augu hans.
„Jeg íxxeina það, að jeg býst
við að fólkið fari sínu franx
hvað sem þú segir“, svaraði Jóix-
as rólega og glotti við.
„Já þetta segið þið efnis-
^yggjumennirnir, sexxx hafið yfir-
geíið alt, til þess að elta svikul-
í,r fjárvonir", sagði Karl og
hnyklaði brýrnar.
„Hvar ætlar þú að nema land,
Kalh xninn?“ spurði Jóixas og
glottið varð enn breiðara.
Karli varð svai’afátt um stund.
IJaixn fann að það var vissara
að vara sig á þesunx rólega út-
gerðarnxanni.
„Jeg liefi þegar nunxið land“,
svaraði hann loks, en það var hik
i röddiixni. „Jeg liefi numið land
i ríki listarinnar, og þar ætla jeg
að verða staðfastur verkanxaður,
það sem eftir er æfinnar“.
„Jeg lield mjer nú við jörðina
og í orðunx mínum lá bókstafleg
þýðiixg. Jeg geri ráð fyrir að þú
gangir á undaix öðruixi nxeð góðu
eftirdænxi, og fáir þjer einlivern
jarðarskika til að rækta. Þó að
áhrif eftirdænxisins verði oft
næsta lítil, þá eru þó áhrif ein-
tónxrar predikunar enn þá nxinni.
Kristur hafði sjálfur sýnt í verk-
inu það seixx liann boðaði, og
þó vildu fæstir fylgja honunx. Nú
íetlast þú til að aðrir geri fyrir
orð þín tóm, það senx þú ekki
treystir þjer til að gera sjálfur.
Yæri ekki vissara fyrir þig, að
að hverfa upp í sveitina þína aft-
ur og nema þar land og rækta,
áður en þú gefur út þessa nýju
bók þína?“
Karl Steinsson þagði við þess-
unx kaldranalegu atbugasemdum
kunningja síns. Og liann borð-
aði lítið i þetta skifti. — Að lok-
inni nxáltíð gekk liann lieinx til
sin aftur í þungu skapi. Þessi ís-
kaldi veruleikagustur norðan af
Siglufirði hafði rænt liann allri
ánægju og gleði. Hann settist við
skrifborðið og horfði hugsandi
á handritið sitt.
Var nú ekki eitthvað lxæft í
þessu, sem Jónas hafði sagt?
Höfðu ekki þúsundir skálda og
ritliöfunda vei’ið til í lieiminum?
Og lxver var árangurinn af öll-
uixx boðskap þeirra og prjedik-
ununx? Og livers vegna var á-
rangurinn svona lítilfjörlegur? Ó-
ial vandasanxar spurningar þyrl-
uðust upp í liuga haixs, og því
fleiri senx þær urðu, þvi auðvirði-
legra varð handritið, sem lá fyr-
ir fraxxxan liann á borðinu.
Jónas iitgerðarnxaður var ixxað-
ur, senx var sjálfunx sjer sam-
kvænxur. Hann vildi að nxemx
græddu peninga og liann græddi
líka peninga sjálfur. Þetta sá
Karl, að var alveg satt. Þeir, sem
vildu að mexxn græddu landið,
urðu líklega lílca að græða land-
ið sjálfir. Það sá Karl nú fyi’st,
að var einnig alveg satt.
Hjer var erfitt viðfangsefni á
ferðum, Það var ekkert álitlegt
fyrir hann, ungan ritliöfund, að
fara nú að flytja upp í sveit, ná
þar í kot, pæla mold, slá gras,
hirða skepnur, moka fjós, rista
torf og hver veit livað og livað.
En lijer varð eittlivað að liafast
að. Handritið var oi'ðið ógilt í
augunx lians, jafnskjótt, sem
hann varð þess vís, að kenning-
ar hans voru , ósamræmi við líf
lxans. Hann fjekk einkennilega ó-
beit á sjálfum sjer, — líkast því
er mann flökrar við skenxdunx
nxat.
Til livers var hann að skrifa
upp á blöð þessi óhemju ósköp
af orðum, þegar sennilegast var
að enginn maður tæki tillit til
eins einasta þeirra? Yar ekki nóg
af bókum fyrir í heiminum, bók-
um, um alla skapaða hluti milli
liimins og jai’ðar, sem ýmsir lásu
en engum datt í hug að breyta
eftir? En hann treysti sjer ekki
til að fara upp í sveit sjálfur
og nema land, — það var hverju
orði sannara hjá Jónasi. Hann
var að vísu þjóðfrægur ritliöf-
undur, en bláfátækur og ó-
hneigður til stritvinnu. Það lilaut
að lenda í ömurlegu gleðisnauðu
basli!
Og liann tók liandritið, í ein-
hverju óskiljanlegu óráði og
fleygði því lilægjandi í eldinn.
Ógurleg mara lagðist á sál lians,
þegar liann fór að athuga livað
hann var búinn að gera. Hann
fann að það var liluti af lionuni
sjálfum, sem var að brenna
þarna og breytast í kulnaðar
glæður og ösku. Hann stai’ði
steinþegjandi í eldinn, þangað til
síðasti neistinn sloknaði. Þá var
eins og hann linaðist allur upp
og hann lagðist fram á skrif-
horðið og grúfði andlitið í liönd-
unx sjer. Tár lirundu, sár og
þung, niður á autt borðið. Þau
fóru öll til spillis, því þarna var
engin þur mold, ekkert ónunxið
land, sem þai’fnaðist vökvunar.
Loks stóð hann skyndilega upp,
þurkaði sjer um augun, snýtti
sjer og þaut út á götuna.
Hann bað Jónas að ganga
spölkoi’ii með sjer um kvöldið
þegar þeir voru búnir að lxorða.
„Jæja, þá er jeg húinn að
brenna handritið nxitt“, var það
fyrsta senx liann sagði þegar
þeir voru konxnir út undir bert
loft.
„Brenna handritið?“ át Jónas
eftir lionunx og virtist alveg
liissa. „Hvað átti það nú að
þýða?“
„Jeg ætla að verða þjer sam-
ferða norður á Siglufjöi’ð til
þess að græða peninga“, svai'aði
Karl kæruleysislega. „Jeg finn
að þú liefir rjett að mæla, Jónas.
Það er ósamræmi í orðum nxin-
um og athöfnum. Jeg vil held-
ur verða lieill maður en heinxs-
frægur ritliöfundur“.
Karl Steinsson rithöfundur
kom labbandi neðan Gránugöt-
una á Siglufirði og stefndi upp
í bæ. Hann var niðurlútur og
veifaði stafnunx sínunx ákaflega,
eins og hann vildi banda frá
sjer öllum þeim óþverra sem til
er í heiminum. Ilann var nú að
vísu ekki ritliöfundur lengur.
Hann var aðeins fyrverandi rit-
lxöfundur og unx nafn lians ljeku
nú aðeins daufar leifar af deyj-
andi nxorgunroða. — Þetta var
þi-iðja árið lians þai’na á Siglu-
firði. og þessi þrjú ár höfðu
fæi’t honum nxerkilega reynslu.
Hann hafði koniið þangað til að
verða heill maður, konxa sam-
ræmi í langanir sínar og liferni
— og græða peninga. En ennþá
liafði honum ekki tekist að
græða einn einasta eyri. Hins-
vegar liafði lionunx telcist að
tapa fjöldamöi’gum krónum.
Ennþá var óbrúað djúpið mikla
milli orða hans og athafna.
Karl var nú einmitt að brjóta
heilann um livernig í ósköpun-
unx á þessu gæti staðið. Á sama
tínxa og Jónas Eiríksson liafði
mai-gfaldað sínar eigur, hafði
hann tapað öllu þessu litla sem
liann átti.
Hann sá iðandi fólksfjöldann
í kring um sig, — fólk, sem, eins
og hann, hafði strokið *frá því
að græða landið, til þess a^
græða peninga. Kynslóðin er úr-
kynjuð, hugsaði hann. Hjer eru
engir landnámsnienn til framar.
Logandi handrit sveif fyrir
sjónum hans. Auður og frægð.
Mold og aska. Undarlegt, kvelj-
andi samband fagurra drauma
og biturs veruleikans. Alt aum-
asti hjegómi!
Og han tók skyndilega nýja
ákvörðun þarna á Gránugötunni
á Siglufirði. Hann ásetti sjer
alt í einu að gerast farandprje-
dikari. Hjer.eftir skyldi líf hans
lielgað guði almáttugum. Hjer
eftir ætlaði hann að færða fá-
vísar sálir um ríkin tvö, Hinxna-
ríki og Helvíli. Og Og liann ætl-
aði að sýna fram á, að það væru
heilu mennirnir, eins og Jónas
Eiríksson, senx færu til Himna-
rikis. Hálfir nxenn, eins og hann,
lilytu að lenda í hinum eilífa
kvalastað. Hann ætlaði að biðja
guð, að frelsa senx flesta frá
þeim örlögum. Hinum, senx ekki
var við bjargandi, ætlaði hann
að bjóða að verða sjer samferða.
Ilinn nýi sendilierra Rússa í
Bretlandi heitir Gregory Sokolni-
kov og kom hann til London rjett
fyrir jólin. Sokolnikov er kaupsýslu-
maður og var dæmdur í útleg'ð til
Síberíu á döguin keisarastjórnarinn-
ar. Varð hann háttsettur maður und-
ir eins eftir byllinguna og var einn
þeirra, sem undirskrifuðu sjerfrið-
inn við Þjóðverja í Brest-Litowsk
árið 1917. — Það hefir komið upp
úr dúrnum, að nýi sendiherrann
getur ekki talað stakt orð í ensku,
og þykir Englendingunx sjer óvirð-
ing sýnd með þessu. Hinsvegar tal-
ar sendiherrann ágætlega frönsku
og þýsku. Þess má geta, að Englands-
konungur neitaði að taka á móti
sendilierranum, er hann kom til
London. Ivvaðst hann ekki vilja taka
í hönd sendiherra þeirra manna,
sem hefðu drepið Nikulás keisara
án dóms og laga. Þeir voru systra-
synir Nikulás og Georg konungur.
Varð því úr að prinsinn af Wales
tók á móti Sokolnikov sendiherra.
——x--------------------
Nýlega brann stærsta sykurverk-
smiðjan i Tjekkoslóvakíu til kaldra
kola. Var hún eign Ivarl Stummers.
Skaðinn er talinn 30 miljónir tjekkn.
krónur. Það þykir vafalaust, að
kveikt hafi veriði viljandi i verk-
smiðjunni.