Fálkinn - 13.06.1936, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
Háskólinn
Þegar þjóðin vildi minnast
100 ára afmælis hins mesta um-
bótamanns og þjóðskörungs,
sem hún hefir átt, gerði hún
það á þann liátt að stofna Há-
skólann. Honum var ætlað að
verða hið lifandi minnismerki
Jóns Sigurðssonar.
Fyrir voru hjer þrír sjerskól-
skólar fyrir embættismenn.
Prestaskólinn elstur, þá lækna-
skólinn og loks lagaskólinn,
sem aðeins var nokkurra ára
gamall. Þessir þrír skólar runnu
inn í Háskólann og svo var
bætt við nýrri deild fyrir kenslu
i íslenskum fræðum — sögu og
málfræði.
Það voru ýmsir, sem töldu
stofnun Háskólans tildur eitt og
hjegómaskap og spáðu honum
þeirri hrakspá, að hann mundi
aldrei verða mentastofnun, sem
borið gæti nafn með rentu. En
liann átti því láni að fagna að
eignast frá upphafi ágæta vís-
indamenn, sem í engu stóðu að
baki þeim mönnum, er gamlir
háskólar annara landa telja
sjer sóma að. Og svo hefir það
reynst æ síðan, að kennarar
skólans hafa verið menn, sem
hver önnur mentastofnun
mundi telja sjer heiður að eiga.
En að öðru leyti var stofnun
Háskólans af vanefnum gerð.
Hann átti ekkert hús — og á
það ekki enn. Ilann átti engan
stúdentabústað. Og hann vant-
aði tilfinnanlega ýms söfn, sem
nauðsynleg eru til visindaiðk-
ana. Og það verður að segjast,
að hið opinbera var naumt á
framlög til þessa minnisvarða
Jóns Sigurðssonar og helstu
mentastofnunar landsins.
Nú, á 25 ára afmæli Háskól-
ans hefir þó málum skipast
þannig, að tilvera hans er bet-
ur trygð en áður. Stúdentagarð-
urinn er kominn. I sumar verð-
ur bygð hin fyrsta bygging Há-
skólans, rannsóknarstofubygg-
ingin i þágu atvinnuveganna.
Og eftir fjögur ár má gera ráð
fyrir, að sjálf Háskólabyggingin
verði fullgerð.
Björn M. Ólsen.
25 ára.
----r p
ÍBiiiÍf 11 BBliBBi
iigBiSi 11 nnn
iBBBBBi
lÍliBIi
Atvinnudeild Háskólans.
Á hvern hátt verður þetta?
spyrja menn. Hvernig getur Is-
land komið þessu i framkvæmd
á örðugleikaárunum?
Það er einn maður, sem
stendur best að vígi til að svara
því, dr. Alexander Jóhannesson
prófessor, sem nú hefir verið
rektor Háskólans i þrjú ár sam-
fleytt. Það er hann, sem hefir
verið upphafsmaður þeirra
„fjáraflaplana“, sem viðgangur
Háskólans byggist á. Fálkinn
liefir þvi snúið sjer til prófess-
orsins og beðið hann um að
segja frá þessu i stuttu máli, í
tilefni af 25 ára afmælinu.
— Þjer áttuð upptökin að
fjársöfnuninni til Stúdenta-
garðsins ?
Guðmundur Magnússon.
— Já, að vissu leyti. Að vísu
höfðu komið fram tillögur um
Garðinn, en í rauninni komst
ekki skriður á málið, fyr en
við tókum að starfa að því,
nokkrir liáskólakennarar og
fengum ýmsa aðra í lið með
okkur, en Lúðvík Guðmundsson
var lifið og sálin i fjársöfnun-
inni. Fjársöfnunin gekk von-
um framar og við neyttum allra
ráða. Það sýndi sig, að hug-
myndin átti góð itök i lands-
mönnum. Fjeð kom, framlög
einslakra manna, sýslufjelaga
og hins opinbera og garðurinn
komst upp.
En það mesta var eftir. Há-
skólinn sjálfur. Og þar var um
svo mikið fyrirtæki að ræða,
að óhugsandi var að koma því
upp með almennri fjársöfnun.
Við og við höfðu frumvörp um
happdrætti komið fram á þing-
inu. Okkur hepnaðist að fá lög-
gjafarvaldið til þess að stofna
happdrættið — til ágóða fyrir
Iláskólann, fyrstu tíu árin. Það
er öllum landsmönnum kunn-
ugt, að Ilappdrættið gefst vel,
liefir orðið vinsælt og gefur
allgóðar tekjur. Fyrir fyrstu
tekjur þess reisum við atvinnu-
deild Háskólans á þessu ári og
næsta. Hún kostar um 200.000
kr. Þar verða húsakynni þeirra,
sem stunda rannsóknir í land-
búnaði, fiskveiðum, efnafræði
o. fl. Og á árinu 1940 vonum
við, að háskólabyggingin sjálf
geti risið. Hún kostar um eina
miljón króna og væntum við
þess, að happdrættið geti stað-
ið undir þeim kostnaði.
Næsta stigið er svo mál, sem
cnn er framtíðardraumur. Og
Haraldur Níelsson.
það er að koma upp kennara-
bústöðum við Háskólann. Kenn-
arar Háskólans eru raunalega
illa launaðir, en þeim mundi
verða mikill styrkur að því, að
geta notið ókeypið bústaðar.
Áðstaða þeirra til starfsins yrði
í alla staði betri. En þetta er
sem sagt ekki nema hugmynd
ennþá — hugmynd sem jeg
vona fastlega, að komist í
framkvæmd með tíð og tíma.
— Hefir aðstaða Háskólans
til þess að styrkja unga menta-
menn ekki batnað mikið, á
liðnum aldarfjórðungi?
— Jú, stórkostlega. Þegar Há-
skólinn tók til starfa var ekki
nema lítið til af sjóðum. Það
var aðallega Prestaskólinn, sem
átti nokkur legöl, því að hann
var elstur. En svo urðum við
fyrir því láni, að Háskólanum
áskotnaðist Sáttmálasjóðurinn,
þegar reikningsskilin voru
gerð upp við Dani. Hann var
stofnaður með einni miljón
króna, en er nú orðinn 1.300.000
kr. Og í ýmsum smærri sjóðum,
sem Háskólinn ræður yfir eru
nú samtals 700.000 kr. og eru
þar ekki meðtaldir Snorrasjóð-
ur, er Norðmenn gáfu (100.000
kr.) og Canadasjóðurinn, sem
er 25.000 dollarar.
Þetta er i fáum orðum það,
sem prófessor Alexander segir
viðvikjandi fjárliag og fram-
tíðarhorfum Háskólans. Honum
er það allra manna mest að
þakka, hversu viðhorf þessarar
slofnunar er gott nú, á aldar-
fjórðungsafmælinu. Það má
segja, að fram að árinu 1932
liafi byggingarmál Háskólans
staðið í stað. En þá kom hann
til sögunnar og liefir síðan beitt
sjer fyrir þessu þarfa og nauð-
synlega málefni og hrint þvi
svo vel á leið, sem raun ber
vitni. Það er mikið starf, sem
hann er búinn að vinna á þessu
sviði auk þess, sem hann er af-
kastamikill vísindamaður, eins
og bækur hans bera vitni.
--------Þegar maður rennir
liuganum til baka yfir hin liðnu
25 ár Háskólans verða fyrir
manni ýmsir ágætustu menn
þjóðarinnar. Björn Olsen, binn
ágæti visindamaður var fyrsti
rektor Háskólans, en deildar-
forsetar voru þeir dr. Jón
Helgason, núverandi biskup,
Guðmundur Magnússon, hinn
frægi skurðlæknir og Lárus H.
Bjarnason. Það yrði of langt
mál að lelja upp alla kennara
IJáskólans á liðnum árum en
allir hafa þeir átt sammerkt i
því, að gera hróður æðstu
mentastofnunar þjóðarinnar
sem mestan og vinna lienni álit.
Og nú eru hinar ytri ástæður
Háskólans að komast i það
horf, að hann verður þess um
kominn, að geta starfað betur
en nokkurntíma áður. Ný verk-
efni bætast við og skólinn verður
viðfeðmari en áður. Hann verð-
ur sá þjóðskóli, sem Jón Sig-
urðsson dreymdi um, að rísa
mundi á íslandi.
Einar Arnórsson.