Fálkinn - 04.12.1937, Page 3

F Á L K I N N
3
Gissur á Lækjarbotnum.
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Ritstjórar:
Vilh. Finsen og Skúli Skúlason.
Framkvæmdastj.: Svavar Hjaltested.
Aðalskrifstofa:
Bankastræli 3, Reykjavík. Sími 2210.
Opin virka daga kl. 10—12 og 1—6.
Skrifstofa i Oslo:
A n t o n Schjöthsgade 1 4.
Blaðið kemur út hvern laugardag.
Áskril'tarverð er kr. 1.50 á inánuði:
kr. 4.50 á ársfjórðungi og 18 kr. árg.
Erlepdis 24 kr.
Allar áskriftir grciðist fyrirfram.
Aiiglýsingaverð: 20 aara millimeter
Herbertsprent.
Skradðaraþankar.
„Hver hefir til síns ágætis nokk-
uð“. Engir tveir menn eru eins,
livorki að líkama nje andlegu atgerfi.
Og engin tvö lönd eru eins. Eill
vantar jiað sem annað hefir í rík-
um mæli en auðugustu löndin eru
|)au, sem flest hafa þjóð sinni til
framdrátlar og þuri'a minst að sækja.
Það er oft talað um, að frani-
leiðsluvörur íslendinga sjeu svo ein-
hæfar, að þjóðinni sje tjón að. Hún
sje háð fáum markaðslöndum og alt
sje í voða, ef þau hregðist. Og þessi
voði hefir dunið yfir og þjóðin er
inilli heims og helju af auraleysi.
En er íslensk framleiðsia nú svo
einliæf, sem orð er á gert? íslend-
ingar framleiða — meira en til eig-
in þarfa — af kjöti, skinnum, gær
um, ull, feitmeti, lýsi og umfram
alt fiski. Og þeir geta sannanlega
framleitt nægilegt til eigin þarfa af
allskonar grænmeti, sem nú er talin
mesta hollfæða og hverjum manni
nauðsynleg. En þarf land, sem fram
leiðir jafn mikil kynstur af mat og
íslendingar, að svelta. Eru vand-
ræðin ekki sprottin af því, að við
kunnum ekki að framleiða afurðii
okkar á þann hátt. sem erlendir
neytendur óska?
íslendingár hafa til skamms tíma
sett gærurnar til útlanda með „skít
og öllu saman“ — og ullina líka.
Xú er sannað, að hægt er að nota
þær sútaðar i hinar fegurstu flíkur.
kápur, hanska og sitthvað annað
Og islenska ullin, sem áður var
flutt með skítnum í aðrar heims-
álfur til Jiess að hera þjóðinni
vitni, hefir sýnt að hún sómir sjer
vel í fallegustu sparifötum. Ev-
rópumenn jcta niðursoðinn lax
vestan af Kyrrahafsströnd og ítalir
,i g Afríkumenn jeta fisksnúða norðan
frá Hálogalandi, en hvar sjást fiski-
bollur úr feitu ísunni islensku, sem
allir dásama. Hin rómaða íslenska
síld fer i kvarnir síldarverksmiðj-
anna, en hve margar miljónir gæti
hún ekki fært íslendingum ef hún
sigldi krydduð í dósum undir nafn-
inu „gaffalbitar". Og svo mætli
lengi lelja.
A komandi tíð verður það verk-
efni íslendinga að efla margbreyni
framleiðslunnar, svo að hún eigi
jafnan aðgang að nægum markaði,
í einhverri mynd. Um það ber þjóð-
i.ini að standa einhuga, en hætta
jafnframt við liið márgvislega iðn-
aðargutl, sem svo mjög hefir brytt
á síðustu árin og bygt er á útlend-
um hráefnum. Það verður aðeins
lil þess að landsmenn fá verri vöru
og dýrari. En hitt er undirstaða
efnalegs sjálfstæðis þjóðarinnar.
I Þjóðsögum Jóns Árnasonar er
saga ein, sem margir kannast við
og nefnist Gissur á Botnum. Er það
tröllasaga, sem segir frá því, að
tröllkonur tvær, — bjó önnur þeirra
í Búrfelli í Þjórsárdal, en hin í
Bjólfelli á Rangárvöllum, —- gerðu
tilraun til þess að ná í bóndann á
Lækjarbotnum á Landi, er Gissur
hjet, en hann var staddur inni á
afrjetti, og elti önnur h'ann alt niður
í bygð. En frásögnin um þetta er á
j)á leið, að einhvern tíma hafði
Gissur farið um sumar inn á afrjett
til veiða, og hafði hest í togi. Þegar
hann jjóttist hafa aflað nóg upp á
hestinn, tekur hann sig upp að inn-
an og heldur heimleiðis, Ekki segir
neitt af ferðum hans, fyrr en hann
kemur fram á Kjallakatungur gegnt
Tröllkonuhlaupi, sem er á Þjórsá.
líeyrir hann þá, að kallað er i Búr-
felli með ógurlegri rödd:
„Syslir, ljáðu mjer pott“.
Er þá gegnt jafnógurlega austur i
Bjólfelli:
„Hvað vilt j)ú með hann?“
Þá segir trölkonan i Búrfelli:
„Sjóða í honum mann“.
Þá spyr liin í Bjólfelli:
„Hver er hann?“
Hin svárar:
„Gissur á Botnum,
Gissur á Lækjarbotnum".
í því verður Gissuri bónda litið
upp i Búrfell, og sjer hann þá, að
tröllkonan ryðst ofan eftir hliðinni
og stefnir beint að Tröilkonuhlaupi.
1 -ykist hann l)á sjá, að hún muni
ætla að gera alvöru úr hjali sínu,
og ekki muni seinna vænna fjörvi
að forða. Sleppir þá Gissur taumn-
um á klyfjaliestinum, en slær upp á
j)ann, sem liann reið, er var af-
bragðs ljettleikaskepna. Gissur gerir
hvorki að líta aftur nje lina á hest-
inum og reið alt hvað hann málti
komast. En • j)að þykist hann þó
skilja, að saman muni draga með
sjer og tröllkonunni.þvi að æ heyrði
hann betur og betur andköf hennar
á hlaupinu. Hann heldur beinustu
leið fram þvert Land og tröllkonan
á eftir. En það vildi Gissuri til, að
Klofamenn sáu hciman að frá sjer
l'erð hans og tröllkonunnar er þau
komu á Merkurheiði. Brugðu þeir
l>á skjótt við því að þau bar brátt
að og hringdu öilum kirkjuklukkun-
um í Klofa, er Gissur slapp inn fyrir
lúngarðinn. Þegar tröllkonan misti
af Gissuri kastaði liún öxi sinni
eftir honum, svo að þegar hann
kom heim á lilað, fjell hesturinn
niður dauður undir honum, en öxin
var sokkin upp að auga í iend hests-
ins. Þakkað’i Gissur þá guði fagur-
lega lausn sína. En það er frá tröll-
konunni að segja, að henni varð svo
hilt við er hún heyrði klukknahljóð-
ið, að hún ærðíst og tók aftur á rás
af öllum mætti. Sáu menn til ferð’a
hennar af ýmsum bæjum á Landinu,
og stefndi hún miklu austar en til
átthaga sinna, því að hún hjelt ská-
hall austur og upp, að sjá í Tröll-
konugil, og þar fanst hún sprungin
fám dögum síðar; dregur gilið af
því nafn og heitir síðan Tröllkonu-
gil.
Eins og allir sjá, er hjer um þjóð-
sögu að ræða, þar sem meginefni
sögunnar er skáldskapur, bygður á
hinni ævafornu þjóðtrú um tröll í
hömrum og fjöllum, trú, sem oss
Hnst nú á tínium heldur barnaleg og
vjer köllum lijátrú og hindurvitni e’ða
öðrum enn óvirðulegri nöfnum. En
þótt þjóðtrúin sje hjer að verki, er
ekki þar me’ð sagt, a'ð ekki sje ein-
hver fótur fyrir sögu þessarri.
Hugsanlegt væri, að maður neðan úr
sveit hefði verið einn inni á afrjetti,
eins og sagan scgir. Einhver óvænt-
ur atburður hefði komið fyrir liann,
svo að hann hefði riðið alt hvað
al’ lók til bygða og sprengt hestinn.
Sjálfur gat hann staði'ð í þeirri
meiningu, að liann hefði orðið ein-
hvers var eða fundist sem hann væri
eltur, en sliks þurfti ekki einu sinm
með. Hið lifandi ímyndunarafl al-
þýðu, sem sá alls staðar dverga i
steinum, álfa í hólum og tröll i fjöll-
um, var ekki lengi að skapa í eyð-
urnar og mynda sjer kynjasögu um
einfaldan og hversdagslegan atburð.
En látum nú svo vera, að saga
þessi sje skáldskapur, og það hlýi
ur liún vitanlega a’ð vera a'ð mestu
leyti. En hefir Gissur á Lækjar
botnum þó samtt ekki til verið?
Það vill einmitt svo til, að þar hefir
einu sinni búið bóndi með því nafni.
Um og eftir miðja 17. öld bjó bóndi
sá á Lækjarbotnum á Landi, sem
hjet Gissur Gíslason. Kona hans var
Helga Björnsdóttir bónda i Flagveltu.
Guðmundssonar á Hofi á Rangár-
völlum, Eyjólfssonar. Sonur þeirra
Gissurar og Helgu var Tómas í Flag-
veltu á Landi, dáinn fyrir 1703.
Samkvæmt manntalinu það .ár, býi
Kristinn Pjetursson myndhöggvari
og málari hefir nýlega opnað mál-
verkasýningu i Kirkjutorgi 4 hjer í
bænum. Á sýningunni eru aðallega
islenskar landslagsmyndir, þar af all-
margar frá Þingvöllum og af Vest-
fjörðum, einkum af Ströndum, og
auk þess nokkurar myndir frá Dan-
mörku. Alls eru á sýningunni 40 mál-
verk. Myndir Kristins eru sviphrein-
ar, blæfagrar og realistiskar. Annars
er Kristinn ekki við eina fjölina
feldur i list sinni. Hann byrjaði á
þvi að nerna myndhöggvaralist, en
síðan svartlist (grafik) og málara-
list. Birtast hjer tvær myndir eftir
Kristin, er þó ekki eru ó sýningu hans
nú. Að ofan er svartlistarmynd af
islenskum beitarhúsum, en brjóst-
myndin er af Ólafíu Jóhannsdóttur,
og gerði listamaðurinn liana eftir
beiðni norskra kristilegra kvenfje-
Iaga og stendur likneski þetta í garði
einum í Ósló. Á síðustu áruin hefir
Kristinn einkum stundað málaralist-
ina. Viðfangsefni sín velur hann
einkum úr islenskri náttúru og
hmdslagi. Margar af myndum lians
Astríður Gunnlaugsdótir, ekkja hans
þá á Flagveltu með sjö börnum
þeirra, og er hið elsta þeirra 24 ára,
en hið yngst 10 ára. Frá börnum
Tómasar og Ástríðar eru komnar
miklar ættir, og getur þannig fjöldi
núlifandi manna rakið ætt sína til
Gissurar á Lækjarbotnum.
Al’ Gissuri fara að. öðru leyti eng-
ar sögur, svo að mjer sje kunnugt
um. En jeg tel engan vafa á því, að
áðurnefnd tröllkonusaga hafi mynd-
ast um þennan Gissur og væntanlega
at einhverju tilefni, scm nú verðui
ekki sagt, hve’rt verið hefir. Það er
kunnugt, að Landmenn hafa um
langan aldur sótt lil veiða inn að
Fiskivötnum. Og þótl sjaldgæft muni
hafa verið, að menh færi þangað
einir sins liðs, þá eru þess þó dæmi.
Og i slíkum ferðum þarf eigi stórl
ti! að bera, það er með einhverjum
hætti sje óvenjulegt, til þess að frá-
sagnar þyki vert. Þarf þá ekki að
sökum að spyrja, er þjóðtrúin tekur
slik söguefni upp á sína arma. En
það er þó ekki ómerkilegt, að i
jafn-ósvikinni þjóðsögu sem í sög-
unni af Gissuri á Bolnum, skuli
vera unt að benda á ákveðna sögu-
lega undirstöðu, þótt ekki sje nema
i einu vis'su atriði.
fíuðni Jónsson.
Vestfirsk beitarhú s.
hafa menningarsögulégl gildi og el'n-
ið í margar af svartlistarmyndum
sínum hefir hann sótt i íslenskar
þ.ióðsögur.
Ólafía Jóhannsdóttir.
i -^e=í DREKKIÐ EBILS-ÖL e==?- í
• i
-«*••-*••• •**«■• .!»*.• .r*..# ..fc. • •«**.. • ■«•. •-r^r • ••'!•, • ■•*»■• ^-•-Hu-•-*W • '"W •<•%. © "»*, ©•