Fálkinn - 15.10.1938, Page 5

F Á L Ií I N N
5
Oscar Clausen : Frá liðnum dögum I.
Seljalandsfeðgar berjast við Dani.
má stundum heyra óþvegin orð,
sem enda stundum í stymping-
um, ef góðir og' friðsamir menn
ganga ekki á milli. Þegar áhrif
vínsins liafa náð að verka er
flest látið fjúka, og hverju
lcesknisyrði illa tekið. Mennirn-
ir verða svo miklir meðan þeir
eru þegnar Bakkusar, að þeir
þola engum kögursveinum köp-
uryrði og vilja koma handalög-
málinu að.
— Enginn skyldi lialda fyrir
það sem hjer liefir verið sagt,
að allur þorri rjettagestanna
sje undir áhrifum víns, vitan-
lega er það aðeins örlítill hluti,
en þessir fáu eru mennirnir,
sem mest ber á. — Það ber
margt á góma í rjettunum.
Bændurnir ræða um lieyskap-
inn, versla með fje og tala
um sláturverðið. — En öll sam-
tölin kæfir niður að miklu leyti
kliðurinn frá almenningnum,
þar sem vart heyrist mannsins
mál — og þessi kliður kann að
fylgja rjettagestunum fram á
næsta dag, liann hefir lagt und-
ir sig hlustir þeirra.
Jarmurinn í fjenu og köll og
hróp dráttarmannanna bland-
ast saman við hneggið í hestun-
um utan rjettaveggjanna og
geltið og ólætin í hundunum,
sem eru þarna í hundraðatali.
Það er sjerkennilegur hlær,
sem hvílir yfir islensku rjetta-
lifi og setur svip sinn á alt þjóð-
líf okkar.
Rjettadagurinn líður fljótt
sem allir aðrir dagar. Og þegar
fer að kvölda má sjá um alla
sveitina stóra fjárrekstra, sem
eru á leið heim til sín. Margur
rekstrarmaðurinn er glaður og
reifur, einkum þeir er vel hafa
heimt og ánægðir eru með væn-
leik fjárins. Svo má sjá aðra
sem miður eru ánægðir, yfir Ije-
legum heimtum. Og áfram mjak
ast þessar livítu breiður af
hungruðu og þreyttu fje, sem
umkringt er af mönnum og gelt-
andi hundum. Og rökkrið boð-
ar nálægð sína. Breiðurnar
liverfa ein af annari, enn um
stund heyrist hundgá, sem þagn-
ar síðan með öllu. Rjettadegin-
um er lokið. Þeir sem fóru i
rjettirnar eru komnir heim og
hafa frá mörgu að segja.
Fyriir börnin verður þetta
ferðalag lengi i minnum liaft.
Og það boðar annað nýtt á
næsta hausti, sem strax er far-
ið að hlakka til. Göngurnar og
rjettalialdið er merkur þáttur i
þjóðlífi okkar Islendinga. Göng-
unum fylgir oft mikið erfiði og
raunir, sem engum heiglum er
Iient að mæta, og rjettahaldinu
fylgir lif og fjör, sem að vísu
getur stundum lent í nokkrum
öfgum, en þó tiltölulega sjaldan.
I sambandi við hvort tveggja
hlanda menn geði hver við ann-
an og af því hafa innibyrgðir
Islendingar gott. Þeir gleðjast
Skák nr. 45.
Griinfeldsvörn.
Leningrad 1938.
Hvítt: A. P. fiokolski.
Svart: M. M. Botvinnik.
I.c2—c4, Rg8—fö; 2. Rbl—c3, d7—
d5; 3. d2—d4, g7—g6; 4. Rgl—f3,
(Rússneski skákmeistarinn Alatortsev
álítur Bcl—f4 betri leik); 4......
Bf8—g7; 5. e2—e3, (Lokar drotning-
arbiskupinn inni. Hvítt fer hjer leið,
sem stórmeistarinn Bogoljúbov telur
rjettasta. „En Rússar hafa sannfært
sig um að þessi leið gefur hvítu ekki
nemja jafnt tafl“, segir Alatortsev),
5......6—0; 6. Be2, e7—e6; 7. 0—0,
b7—b6; 8. c4xd5, (Til þess að loka
skálínunni b7—f3; 8. b2—b3 og síð-
an Ba3 er talið betra); 8...e6xd5;
9. b2—b3, Bc8—b7; 10. Bcl—b2, Rb8
—d7; 11. Ddl—c2?, (Betra var Be2—
d3 og síðan Ddl—e2, Hal—cl og Hfl
—dl); 11......a7—a6; 12. Hal—cl,
Iia8—c8; 13. Hfl—dl, Dd8—e7; 14.
Dc2—bl, Hf8—d8; 15. Be2—fl, c7—
c5!; 16. d4xc5, b6xc5; 17. Rc3—e2,
Bg7—li6!; (Svart hefir þegar náð
sókn. Með ómótstæðilegu afli beinir
Botvinnik liði sínu að reitnum e3);
18. Bb2—<a3, Rf6—g4; (Ógnar 19 ....
Bh6xe3; 20. f2xe3, De7xe3f; 21. Kgl
—hl, Rg4—f2f; 22.Khl—gl, Rf2—
h3tf; 23. Kgl—hl, De3—glt; 24. Rx
gl, Rli3—f2 mát); 19. Dbl—d3, Rd7
—e5!; 20. Rf3xe5, De7xe5; (M.'.togn-
un á h2 valdar peð á c5); 21. Re2—
g3, De5—f6; (Ógnar bæði Df6xf2t og
Df6—li4); 22. Rg3—hl!, (Ef 1. d. 22.
Hcl-—c2, þá Df6—h4; 23. h2—h3,
Rg4xe3; 24. f2xe3, Dh4xg3; o. s. frv.);
22.....d5—d4!; 23. Dd3—e2, Rg4—
e5; 24. e3xd4, c5xd4; (Ef 24. Hclxc5,
þá Bb7—f3! 25. g2xf3, d4—d3!; o. s.
26..... <14—d3!!; 27. De2—dl, (Ef
Dd2xe5, þá Df6xe5; 28. HelxeS, d3—
d2; o. s. frv.); 27..Bc8—g4!; 28.
Ddl—al, d3—d2; 29. Helxeö, d2—
dlD; 30. He5—e8t, Hd8xe8; 31. Dalx
fö, Bg4—e2; 32. Rhl—g3, Bh6—g7;
33. I)f6—c(i, Be2—b5; 34. Dc6—cl,
Ddlxcl; 35. Ba3xcl, He8—el; 36.
Bcl—e3, Hdl—al; 37. a2—1>4, Bb5—
(13; 38. f2—f4, Hal—bl; 39. Kgl—f2,
Bd3xfl; 40. Rg3xfl, Hblxb3; Hvitt gaf.
hver með öðrum og skemta sjer,
svo að lífið verður þeim ljett-
ara á eftir. —
Þegar okkar þjóðlegustu rit-
höfundar og skáld liafa skrifað
sín frægustu verk hafa þeir
tekið rjettalífið lil meðferðar.
Má í þessu sambandi minna á
tvö alkunn dæmi. Langur kafli
í „Piltur og stúlka“ Jóns Thor-
oddsen snýst um rjettirnar i
þeirri mynd, sem þær voru á
fyrri hluta 19. aldar. Og i
„Fjalla-Eyvindi" Jóhanns Sig-
urjónssonar gerist einn þáttur-
inn í rjettunum.
Dæmin sína að þessir tveir
frægu höfundar mundu eftir
rjettunum, er þeir vildu kynna
íslenskt þjóðlíf.
Um miðja síðastliðna öld, bjó
Sigurður Hinriksson á Seljalandi,
sem er skamt fyrir innan ísafjarðar-
kaupstað. Hann hafði verið formað-
ur við ísafjarðardjúp og talinn mik-
ill aflamaður og fengsæll, og hafði
þvi auðgast vel, en var nú sestur
í lielgan stein og lifði á efnum sin-
um. Sonur hans lijet Hinrik og voru
þeir feðgar karlmenni mikil og
Sigurður manna glímnastur, en báð-
ir voru skapstillingarmenn, einkum
þó Hinrik. —
Það var snemma dags í ágúst-
mánuði 1846, að Hinrik reið suður
á Tanga, á Skutulsfjarðareyri, sem
nú er nefnd ísafjarðarkaupstaður.
—• Þar lágu þá á pollinum, margar
útlendar fiskiduggur og kaupför.
Hinrik brá sjer út í spekulantsskip
eitt og dvaldist þar nokkuð við
verslun, en á milli nóns og miðaft-
ans kom hann aftur í land og fann
þá ekki hest sinn og fór að leita að
honum, en skömmu síðar kom dansk
ur háseti ríðandi á klárnum og fauk
þá í Hinrik. — Hann þreif heldur
hvatskeytilega til þess danska og
kipti honum af baki, varpaði til
jarðar og hjelt hoiium niðri með
annari hendinni. — Kom nú í ljós,
að sá danski hafði týiit af reiðtýgj-
um hestsins, bæði sessu og yfir-
klæði, sem var í hnakknum og
heimtaði Hinrik bætur fyrir þetta,
en sá danski sagði að aðrir landar
sinir hefðu verið búnir að ríða
liestinum á undan sjer, og vildi
ekkert fyrir svara. Ekki vildi Hinrik
gefa neitt eftir og var þarna orðið
talsvert hark, enda mun Hinrik hafa
þjarmað eitthvað að þeim danska,
sem hann átti alls kostar við. — í
þessu kom Eiríkur Olsen, danskur
kaupmaður, þar að og bað Hinrik að
vægja hásetanum, og fyrir milli-
göngu Eiríks og fyrirbænir, slepti
Hinrik honum. Svo reið hann á
stað heim og fann þá á leiðinni
sessuna og yfirklæðið. — En þessi
viðureign þeirra liafði sin eftirköst.
— Sá danski sagði fjelögum sinum
frá skærum þeirra Ilinriks og kvart-
aði sáran undan meðferðinni á sjer
og hjet á þá að hefna sin. Þetta bar
þann árangur, að þeir tóku sig
.sanian og fóru þrír til Seljalands
um nóttina, en fjórða manni, sem
var Ólafur nokkur Pjetursson úr
Dýrafirði, mútuðu þeir til þess að
fylgja sjer. —
Á Seljalandi stóð nú svo á, að
þaðan ætluðu menn snemma næsta
morgun, ásamt fleirum af bæjunum
þar fram frá, í grenjaleit, því að
dýrbítur hafði verið þar mikill og
þessvegna liafði Hinrik á sér and-
vara og svaf þessa nótt fram í dyra-
lofti bæjarins. Þegar svo var barið
heldur óþyrmilega í bæjarþilið, uni
nóttina, hjelt hann að þar væru
refaleitarmennirnir komnir og
klæddi sig í snatri. Hann heyrði
nú mannamál á hlaðinu og að
danska var töluð, en þá grunaði
hann hverskonar heimsókn um væri
að ræða. Þeir dönsku sendu honum
ósnotur frýjunarorð og höfðu i
frammi harðar heitingar og liávaða
svo að Hinrik bjóst til varnar í
skyndi, en staldraði lítið eitt við i
bæjargöngunum og greip brotna ár
og ætlaði að verjast með henni ef
þeir brytu upp bæinn. —
Sigurður faðir hans, sem hafði
lieyrt hávaðann í þeim dönsku,
kom nú fram i þessu og hljóp út úr
bænum og Hinrik á eftir honum.
Tveir vinnumenn voru á Seljalandi
og' komu þeir feðgunum til liðs.
Sá sem var mestur fyrir sjer af
Dönunum og þreklegastur var með
slóran lykil í hendinni og stóð
haldið niður úr hnefanum. Hann
sló til Sigurðar og ætlaði að hitta
hann með lyklinum, en sló vind-
högg, því að Sigurður var svo snar,
þó að gamall væri, að hann vatt
sjer undan högginu, en um leið brá
Sigurður fyrir hann fæti og lá sá
danski svoli á augabragði flatur.
Svo ljet Sigurður vinnumenn sína
hjálpa sjer til þess að binda hann,
en þegar svona var komið, flýði
Ólafur Dýrfirðingur, sem fætur tog-
uðu og einn Daninn með honum.
— Þá var aðeins eftir einn, sem
Jens hjet, en hann staldraði eittlivað
við áður en hann tók til fótanna og
svo hljóp hann lika á stað. Sigurður
kallaði þá til Hinriks að elta hann
og hljóp hann á eftir honum, náði
í öxl lians og sneri hann niður, en
uni leið greip sá danski, Jens, hníf,
sem liann var með á sjer og stakk
Hinrik í lærið. Ekki fann hann þó
til þessa áverka á meðan þeir feðg-
ar voru að binda Jens, en svo fór
hann að verkja í sárið og loks varð
blóðrás svo mikil, að skór hans
fyltist og siðan þrútnaði holdið
kringum sárið og bólgnaði. ■— Um
nóttina höl'ðu Danirnir skemt ýmis-
legt á Seljalandi, áður en þeir
gerðu vart við sig; skorið í sundur
veiðarfæri og reipi o. fl.
Sigurður á Seljalandi hafði svo
þessa fanga sina i haldi bjá sjer
það sem eftir var nætur, en daginn
eftir ráku þeir feðgar þá á undan
sjer, með hendurnar bundnar á bak
aftur, niður í kaupstaðinn og kærðu
fyrir Eggerti Briem, sem þá var
sýslumaður ísfirðinga. — Sýslumað-
ur víldi sem minst sinna þessu máli
og kom á þeirri sátt, að þeir dönsku
greiddu Seljalandsfeðgum 60 rd.
fyrir spjöll og skemdir, en þó fengu
þeir aldrei nema 40 dali og urðu
þeir að láta sjer þau málalok lynda.
Sár Hinriks hafðist illa við og
grjeri ekki, en til læknis náðist
ekki strax, þvi að hjeraðslæknirinn
hafði verið sóttur norður á Strandir
og var þvi ekki heima. Hnífsstungan
í læri Hinriks var 7 þuml. djúp,
svo að ekki var að furða þó að sárið
hlypi ekki saman, enda varð liann
aldrei alheill i fætinum eftir þetta
og 10 árum síðar fór hann til lækn-
inga suður að Hallbjarnareyri, til
Þorleifs gamla, sem síðar var í
Bjarnarhöfn, og fjekk einhverja bót
hjá honum.
LISTAMAÐUR
OG FJÁRGLÆFRAMAÐUIÍ.
Ivunnur listamaður pólskur, Sinj-
an að nafni hefir nýlega verið náð-
aður og slept úr fangelsi, þrátt fyr-
ir ferleg fjársvik. Náðunina á liann
eingöngu að þakka því, að liann er
kunnur og vinsæll listamaður. Sinj-
an er framúrskarandi aðlaðandi í
allri framkomu, svo að ilt er að vara
sig á honum eða trúa illu um hann,
jafnvel þó maður hafi verið varaður
við honum. Gekk lionum því vel að
stunda pretti sína og svik, sem blátt
áfram voru ótrúleg. Alræmdust af
öllum athöfnum hans var sú, að
hann seldi útlendum skemtiferða-
manni höll utanríkisráðuneytisins í
Varsjá. Fjekk hann 10.000 zloty út
á höllina í kaupfestu. Hann hælti
nú alveg að mála, en varði öllum
sínum stundum til þess að uppliugsa
nýja fjeglæfra. Loks var hann tekinn
fastur og settur í tugthúsið. Það
liafði þau áhrif að nú fór hann að
mála aftur og gerði margar ágætar
niyndir í tugtliúsinu, svo að ýmsum
fanst lieppilegast, að hann yrði þar
æfilangt — listarinnar vegna.