Fálkinn - 07.04.1939, Page 3

FÁLKINN
3
,-NOROUR KALDAN KJÖL“
Það mun láta nærri, að þusund ár sjeu liðin síðan
fyrst var farið að fsrðast Kjalveg. Nú er Kjölurinn
allur bílfær og best sæluhúsaði fjallvegurinn á Is-
landi. Og innan skamms verður Kjalvegurinn lík-
Iega aðal sumarleiðin milli Suður- og Norðurlands.
Um það leyti sem Matthías
orkti Skugga-Svein sinn hvíldi
forneskja og útilegumannatrú
yfir skarðinu mikla milli Lang-
jökuls að vestan og Hofsjökuls
að austan. Og þó var þetta göm-
ul þjóðleið margra alda. Það
er rangt að segja að hún hafi
týnst, eins og Bárðargata (Yon-
arskarð), en sem fjallvegur hafði
hún mist alla þýðingu og götur
Sturlungá voru grasi grónar eða
sandi orpnar. Skafin bein gæð-
inganna þeirra Reynistaðabræðra
og sauðf járins er þeir ráku norð-
ur i kaldadauða haustið 1780
voru meðal þeirra fárra minja,
er minl gátu á það, að þarna
hafði eitt sinn þjóðleið verið.
Og máske var það einmitt
þessi beinalirúga á Kjalvegi,
sem lokaði veginum i meira en
heila öld. — Reynistaðasporin
hræddu, veðurhamurinn á Kjal-
vegi var soltinni og klæðlitilli
þjóð ofraun. Krókurinn var betri
en keldan. Og svo var útilegu-
mannatrúin eigi lítils verð grýla,
alt fram á daga Jóns söðla.
Leiðin luktist. Og þó var þetta
langsamlega stytsta leiðin milli
aðalhjeraða Suður- og Norður-
lands. Eðlilega samgönguæðin
og hagfeldasta. Aðeins tvö stór-
vötn á leiðimh — Hvítá og
Blanda - sem þó voru eins og
bæjarlækir i samanburði við
stórár Suðurlandsins. Vegurinn
yfirleitt greiðfær og hallalítill,
og vel til um áningarstaði, eftir
þvi sem gerðist á fjöllum. Leið-
in milli bygða aðeins tæpir 160
kilómetrar, 2—3 dagleiðir.
Og samt sem áður kusu menn
fremur Kaldadal og Stórasand
eða hygðir og Holtavörðulieiði
lengst af öidinni sem leið, jafn-
vel þó upþtök eða endir ferðar-
innar væri fyrir austan Ilellis-
heiði eða Rlöndu. Þar var að
vísu minna um vötnin en á Kjal-
vegaleið, en livergi er jafn langt
milli áningarstaða á Kjalvegi
eins og er á Kaldadal.
Landnáma segir talsvert frá
Kjalvegi norðanverðum i sam-
bandi við landnám í Skagafirði,
en flest er það þó með þjóð-
sagnablæ. Svo virðist, sem bygð-
ir Skagfirðinga og enda Hún-
vetninga liafi á söguöldinní náð
miklu lengra suður en nú er,
og afrjettalönd suður undir Kjöl
voru eigi notuð síður þá en nú.
Landnáma segir frá Hrosslceli
stórbónda á Ýrarfelli í Svartár-
dal, er sendi Roðrek þræl sinn
í „landaleitan suður á fjöll;
hann kom til gils þess, er verðr
suðr frá Mælifelli og nú lieitir
Roðreksgil; þar setti hann niðr
staf nýbirktan, er þeir köllúðu
landkönnuð, og eftir þat snýr
liann aftr.“ Þessi landleit varð
til þess, að Vjekell hamrammi
á Mælifelli gerði sjer ferð suð-
ur á Vjekellshauga til þess að
lielga sjer land, en þá vildi Ei-
ríkur stórhóndi í Goðdölum ekki
vera minni og sendi Rönguð
þræl sinn i landaleit og hefir
hann komist lengst þessara
þriggja, sennilega alla leið suð-
ur á Hveravelli eða í Tjarnadali,
uns lmnn sá fótspor er hann
taldi komin sunjnan að. Með
þessari ferð var Kaldadalsleiðin
raunverulega opnuð. ,,.,..það-
an af tókust ferðir um fjallið
milli Sunnlendinga og Norð-
lendinga“, segir Landnáma. En
vörðu þá, sem Rönguður hlóð
á leiðarenda sínum þekkir nú
enginn; hún er löngu fallin í
rúst og um leið horfið hið eina
„minnismerki," sem landkönn-
uðir Skagfirðinga settu sjer á
Kaldadalsleið á fyrri hluta tí-
undu aldar.
Landnáma segir einnig þjóð-
sögu af merkilegum kappreið-
um, sem háðu nyrst á Kjalvegi
Þórir dúfunefur og landshorna-
maðurinn Örn. Þórir dúfunef-
ur var leysingi og kom út eftir
að albvgt var í Skagafirði vest-
an Hjeraðsvatna og fór því aust-
ur yfir vötn og nam land í
Blönduhlíðinni og bygði fyrstur
hið þjóðfræga setur Flugumýri.
En nafnið kom af hryssu þeirri,
sem Fluga hjet og endaði æfi
sína i feni einu þar i mýrinni.
Sæluhúsiff viff Hvitárvatn.
Sæluluisið á Hveravöllum.
Sæluhúsiff i Árskarffsá viff Kerlingarfjöll.
iHÍlII