Fálkinn - 07.04.1939, Page 13

F Á L K i N N
13
E
E
Samtíningur. Eftir ÓLAF FRIÐRIKSSON
a
3
Almenni rauðrefurinn er svo
slungin skepna, og vel fær um að
bjarga sjer, að hann er útbreiddur
kring um alt norðurhvel jarðar, í
Evrópu, Asíu og Ameríku, en ekki
þó á íslandi. í aðaldráttum er litur-
inn á honum þannig, að toghárin
eru hvít, en þelhárin rauðleit. En
einstaka refur er með svört þelhár
en toghárin hvít, og eru þetta nefiid-
ir silfurrefir. Til eru líka einstakl-
ingar, sem eru alveg svartir (svart-
refir), og voru skinnin af þannig
litum refum í geysimiklu verði,
enn meira verði en silfurrefaskinn,
þar til fanst aðferð til þess að lita
refaskinnin svört, svo ekki mátti
þekkja frá svartrefaskinnum, en þ -
fjellu þau niður i lítinn hluta þess
verðs er þau voru i áður. En silfur-
refaskinnin voru áfram í háa verð-
inu, því ekki var hægt að falsa þau.
Eftir því, sem best verður vitað,
er ekki nema einn refur silfurrefur
af hverjum hundrað í Evrópu og
Asiu. En í Norður-Ameriku eru þeir
tillölulega l'leiri, 4 af hverjum hundr-
að að því er talið er. Mörgum hafði
dottið í hug hvilíkur geysilegur
gróðavegur væri að þvi að hafa silf-
urrefi í haldi, ef takast mætti að
láta þá tímgast þar. Höfðu ýmsir
reynt þetta í Kanada, því ekki var
sjaldgæft þar, að næðist í silfurrefa
yrðlinga. Það tókst ágætlega að láta
refina þrifast í iiaidi, og skinnin
urðu falleg, en það tókst ekki að
láta þá tímgast, fyr en manni ein-
um á Prins Edvards-eyju, Dalton að
nafni, datt í hug, að refirnir þyrftu
að vera undir beru lofti, til þess að
geta tímgast. Gerði hann refagarð
úr vírneti, og tókst að láta refina
tímgast þar. Og var þar með stofn-
aður nýr atvinnuvegur, er tók meiri
þróun en nokkrum hafði hugkvæmst
og verðlaunaði Englandskonungur
löiigu síðar þessa framtakssemi Dal-
tons með því að taka hann i tölu
aðalsmanna, eins og siður er að
gera í Englandi við menn sem skara
fram úr.
Silfurrefaræktin hefur aðallega
verið stunduð í Kanada og Banda-
ríkjunum, og i Evrópu í Noregi og
Svíþjóð. Skarar nú Noregur langt
fram úr í silfurrefarækt, en eftir-
lektarvert er, að frá því 1913 og
fram á árið 1926 bar refarækt þeirra
sig ekki. En frá þvi ári verða skjót
úmskifti, og hefur silfurrefaræktin
nú um mörg ár verið einn af mikil—
vægustu atvinnuvegum Norðmanna.
Ársframleiðslan af silfurrefaskinn-
um hefur aukist á 30 árum úr þús-
und skinnum upp i 1% miljón, en
á sama tíma hefur besta tegund
silfurrefaskinna fallið úr 7—8 þús.
krónum niður í 3—4 hundruð krón-
ur fyrir bestu tegund skinna. En
verð á bestu skinnunum breytist
ekki að ráði ár frá ári, þó verð á
þeim ljelegri geri það.
Það er svo með allar tegundir
dýra, sem maðurinn hefur tamið að
þær breyta um lit. Meðan tegundin
er frjáls í náttúrunni er venjulega
litill munur á einstaklingunum. Ó-
venjulegt er að munurinn sje eins
mikill eins og á silfurrefum og rauð-
refum. Þó er munurinn ekki minni
innan pólrefategundarinnar, sem
líka á heima kringum alt norður-
hvelið fyrir norðan heimkynni rauð-
refsins. Pólrefurinn er sem sje ým-
ist hvítur eða biár og tímgast saman
eins og rauðrefur og silfurrefur, en
þessar tvær aðaltegundir rauðrefa
og pólrefa geta það ekki. Þegar far-
ið var að rækta silfurrefinn kom
iljótt í ljós einstök dýr, sem voru
frábrugðin heildinni þar á meðal
nokkur, sem voru bæði stærri og
glæsilegri en sjest höfðu meðal
frjálsra dýra. En þessi albrigði viku
aðeins í aukaatriðum frá hinum
upprunalega silfurref. Við og við
komu þó fram afbrigði, sem voru
mjög frábrugðín, og reyndu ýmsir
refaræktarmenn að koma þeim á
framfæri undir sjerstöku nafni, cn
af þvi afbrigði þessi voru ekki eins
l'alleg eins og silfurefurinn, mun
ræktun þeirra hafa fallið niður.
En svo bar það við árið 1932, að
maður að nafni Hans Kjær kom út i
eyju eina i norska skerjagarðinum,
er Dýrey nefnist, og sá þar yrðling
er honum þótti einkennilegur, hjá
sjómanni einum er þar bjó og álti
litinn refagarð. Yrðlingurinn var
mjög frábrugðinn öðrum silfurrefum.
Hann var svartur aftan við augun,
og svört rák eftir hryggnum, en
hvítur strútur um hálsinn eins og
oft má sjá á hundum, en auk þess
var endinn á skottinu hvítur, og
hafði hann það sameiginlegt með
öðrum silfurrefum. En annars staðar
á skrokknum voru þelhárin ljós að
lit (grá bláleit) en toghárin voru
livít, en sum með svörtum broddi,
og flest með miklum silfurgljáa.
Kjær keypli yrðlinginn af sjó-
manninum fyrir 700 kr. og hófst þar
með nýr kafli í sögu loðdýrarækt-
arinnar. Eins og Eiríkur rauði forð-
um, vissi hann, að mikið var komið
undir nafninu, og skírði því þetta
nýja afbrigði platíniiref eftir platin-
unni eða hvíta gullinu. Refinn Ijel
hann timgast við silfurref og siðan
áfram afkvæmi hans. Hefur reynsl-
an orðið sú, þegar silfurrefur og
platínurefur hafa tímgast saman að
um helmingur hefur orðið af hvorri
legund, en heldur meira af platínu-
refum (96 á móti 88). En þegar
platínurefur hefur verið látin tím-
gast með platínuref, hafa % orðið
eins og foreldrarnir en Va hefur
orðið silfurrefir.
Árið 1937 voru fyrstu platinurefa-
skinnin boðin fram til sölu, og var
það ódýrasta þeirra selt á 600 kr.,
en það dýrasta 2050 kr., en meðal-
verð skinnanna var 1275 krónur, og
er þetta langt yfir meðalverð silf-
urrefaskinna, sem þá var.
Skinn þessi voru seld til Argent-
ínu, en landbúnaðarerindreki Norð-
manna erlendis taldi að betra hefði
verið að þau hefðu verið seld til
Parísar miðstöð heimstískunnar.
Vann hann siðan að því, að vekja
áhuga tísku-verslunarhúsanna i Paris
og tókst svo vel að vekja áhuga
Molyneux að tískuhús þetta keypti
10 af þeim 14 er seld voru.á uppboði
í Oslo 17. og 18. jan. 1939 (hin til
Suður-Ameríku). En við það jókst
áhuginn fyrir þessum skinnum og
var dýrasta skinnið selt á 5500 kr.,
en meðalverð skinnanna liafði hjer
um bil þrefaldast frá fyrstu sölu og
var nú 3800 kr.
Undaneldisdýr eru seld á frá 10—
25 þús. kr. en bannað er að flytja
lifandi dýr úr landi. í Noregi eru
nú 420 platínurefir og eru þeir tald-
ir meira virði heldur en allir silfur-
refirnir lil undaneldis, er fluttir
voru til Noregs frá Kanada og
Bandarikjunum á árunum 1913—
1934, en andvirði þeirra nam alls
6,4 miij. króna.
Það þarf 5—6 skilyrði til þess að
loðskinnstegund sje í háu verði.
1. Að það sje sjaldgæft, en þó svo
mikið til af þvi, að almenningur
þekki það. (Sjá ennfremur 6.).
2. Að skinnið sje fallegt á litinn
og áferðarfagurt og að það fari ungu
og gömlu kvenfólki vel, hvort sem
það er liraustlegt, eða veiklulegt út-
lits. Verðmunurinn á blárefum og
hvítrefum stafar aðallega af því, að
hvítrefurinn fer ekki vel öðrum en
þeim, sem hafa hraustlegt úllit. En
blárefur og þó einkum siffurrefur
á jafnvel við hverskonar andlitslag
og hörundslit sem er.
3. Að ekki sje hægt að falsa það.
4. Að hægt sje að nota það á
margvíslegan hátt.
5. Að það sje sterkt.
6. Að skinntegundinni sje nóg hald-
ið á lofti af þeim sem selja liana
(ef það er ekki tegund, sem er þekt
frá fornu fari).
Þess er vert að geta að skinn er í
litlu verði, þó það sje sjaldgæft, ef
það er ekki fagurt og nothæft til
margs. Geta má og að til eru af-
brigði i Kanada af silfurrefum sem
er kallað platínurefur, en hann er
gerólíkur norska platínurefnum.
Dýragörðum fer sifelt fjölgandi í
lieiminum, og altaf er verið að
stækka eða gera fullkomnari þá sem
fyrir eru. Áður voru dýragarðar
ekki nema í stórum borgum; að-
sókn varð að vera mikil, því að að-
göngueyririnn þurfti að bera uppi
mestan liluta af kostnaðinum. En nú
orðið fæst drjúgur hluti upp i kostn-
aðinn við dýrasölu. Dýrunum líður
vel og auka því kyn sitt, en af því
dýragörðum fer altaf fjölgandi, er
liægt að selja ungviðið, þegar það
kemst á legg. Þó er kvartað undan
Krossgáta Nr. 297.
Lárjett:
1 beintegund. 5 leggja. 9 rangar.
10 hvellur. 11 lotin. 13 kaup. 15
tala illa um. 17 stormur. 19 ljómar.
21 fara á sjó. 22 sessa. 23 ganar.
24 arkár. 25 lirafl. 26 rís. 27 lóa. 28
nauðsyn að hafa í boxi. 31 straum-
ur. 34 hvað ganga konur með. 35
reiðubúinn. 37 til að sjá með. 38
stafur. 39 flækingur. 41 sagði upp.
42 ræða. 44 standa upp. 46 varla.
47 neitað. 48 böglar.
Lóðrjett:
1 flík. 2 von. 3 staður á Barða-
strönd. 4 veiki. 5 pilka. 6 frjósa. 7
sjeu nú. 8 skifting. 10 eins og. 12
taka fyrir gott. 14 kaupstaður. 16
mökkur. 18 ofsa hratt. 20 manns-
nafn. 22 gorta. 24 dula. 25 veisla.
28 stríð. 29 hæðst. 30 bóndaverk.
því núna að svo mikið sje boðið
fram af ljónsungum að verðið sje
ekki viðunandi, miðað við verðið
sem sje á hrossaketinu sem þeim
sje gefið. Ljón, bæði ungar og full-
orðin, fást því ódýrt sem stendur.
Margir hafa talað um að gaman
væri að koma upp dálitlum dýra-
garði i Reykjavik. Það er liægt, þvi
stórt þyrfti ekki að byrja. En það
yrði samt töluvert fje, sem þyrfti að
leggja fram i öndverðu til girðinga
og húsa og dýrakaupa.
Kostnaðurinn við dýrahaldið fer
að .miklu leyti eftir því livað dýrin
jeta, og má eftir þvi skifta þeim i
fjóra aðalflokka: Þau sem jeta hey,
korn, fislc og kjöt. Dýrast er að
lialda þau dýr, sem jeta kjöt, svo
sem ljón, tígrisdýr, ljebarða, úlfa,
hýenur, sjakala og merði. Ódýrast
er að halda þau sem jeta hey, .svo
sem hreindýr, liirti, antílópur, sebra-
dýr, asna, vísunda, úra, steingeitur,
gemsur og sumpart fíla, nashyrn-
inga, vatnahesta og gíraffa, en þessar
síðastnefndu skepnur eru æði dýrar,
svo jeg geri ekki ráð fyrir, að þau
yrði í dýragarði hjer í fyrstu.
Við stöndum vel að vígi hvað
þeim dýrum viðvíkur, er jeta fiska,
svo sem selum, sæljónum og otrum,
en þetta eru Ijómandi skemtileg dýr,
einkum sæljónin. Selirnir eru stund-
um dálítið selakeppslegir, en af því
að ekki er dýrt að fóðra þá, mætti
bæta úr þvi með því að hafa þá
mun fleiri. Þegar margt er af sömu
tégundinni, fer venjulega svo að ein-
hverjir eru að jafnaði á stjái. Tveir
selir kæpa hér við land: landselur
og útselur og er auðvelt að ná í
hópa þeirra. Oft nást hringanóra-
kópar lifandi við Norðurland —
undurfallegar skepnur, en hringa-
nórinn er minsta seltegundin á
jörðinni.
32 peninga. 33 hálsar. 35 hjelst uppi.
36 hreinsun. 39 moldarbarð. 40 dýr.
43 arka. 45 skammstöfun.
Lausn á Krossgátu Nr. 296
Lárjett:
1 breitt. 5 botnar. 9 tartari. 10
baka. 11 skut. 13 kór. 15 knúsa. 17
rán. 19 klof. 21 Ari. 22 súla. 23
ausur. 25 staður. 26 lón. 27 för. 28
aðall. 31 kolla. 34 risa. 35 kös. 37
kjet. 38 ann. 39 óáran. 41 egg. 42
autt. 44 laun. 46 stuttir. 47 trosar.
48 Agnar.
Lóðrjett:
1 brekka. 2 ýta. 3 takk. 4 trana. 5
bassi. 6 orka. 7 tíu 8 runnar. 10
bros. 12. trúa. 14 ólundin. 16 urð.
18 alúðleg. 20 fulla. 22 strok. 24 ról.
25 sök. 28 Ararat. 29 asna. 30 för.
32 ljen. 33 atgeir. 35 kátur. 36 salta.
39 ótta. 40 náin. 43 uss. 45 urg.
1 2 3 4 m 5 |6 7 8
m m 9 gg ittl
m 10 m 11 12 íS>
13 u m t- 1 1 16 m 17 18
1 9 20 §§g 21 m 22
23 24 m M 25 | |
m 26 m 27 m
28 29 30 m 31 32 j 33
34 m 35 36 M 37
38 39 40 m 41
m 42 43 m 44 45 m
m m 46
47 4R i