Fálkinn - 09.06.1939, Blaðsíða 4

4
F Á.L K I N N
Óbygð í bygðum má kalla þri-
hyrnuna á utanverðum Suðurkjálk-
anum, alt frá Staðarhverfi í Grinda-
vík upp að Kalmanstörn í Höfnum.
Og óbýgt er sjálft Reykjanesið alt,
nema með ströndum fram, sjórinn
hefir atið líf en landið ekki. I>ví að
Iteykjanes er samfeld hraunhella að
kalla má, beitarland aðeins af skorn-
um skainti, en víða örfoka liraun-
sandar, skilyrði til ræktunar víðast
lítil eða engin. Ömurlegasta blettinn
í bygðum hafa þeir sveitamenn kall-
að Reykjanesið, sem vanir eru sæmi-
legum gróðri.
Iivað kemur til? Reykjanes er víð-
ast lágt, svo að jafnvel fjallastrýt-
urnar þar ná ekki 400 metra hæð.
Ekki er J)að hæðin sem bannar. Enda
mun vera snjóljettara á Reýkjanesi
en á sjálfu Suðurlandsundirlendinu.
Reykjanesskaginn er ekki meira elds-
umbrotasvæði en t. d. er kringum
Mývatn, en samt eru Mývatnshraun-
in stórum grónari en hraunin á
Reykjanesi.
Og ekki vantar úrkomuna á Reykja-
nesi, ])ví að ])að mun vera mesta
rigningabælið á Suðurlandi. En —
samt mun það vera vætuleysið, sbin
stendur öllum gróðri á nesinu fyrir
þrifum. Þar er engin á eða lækur
ofanjarðar, nesið er svo hriplekt, að
eldsumbrotasvæði úr loflinu, því >.ð
þaðan er hægt að greina sundur
braunrensli og þvíumlikt, og sjá upp-
tök þeirra, miklu betur en niðri á
jörðinni. — — —
Hverirnir i Krísuvík og við Reykja-
nesvita eru nú á dögum einu rjúk-
andi blettirnir á Reykjanesi. Og liver-
irnir draga altaf að, fólki þykir
meira gaman að sjá liveri en dauða
giga og dimmar sprungur. Þessvegn i
fer fjöldi fólks út á Reykjanes á
hverju sumri, einkum síðan að fær!
varð að klöngrast alla leið út að
vita í bifreiðum. En fróðlegra verð-
ur ])ó ferðalagið, ef farið er gang-
andi frá Stað á Reykjanesi vestur að
vita (10 km.) og þaðan upp í Hafn-
ir (15 km.). Það er sæmileg dagleið,
ef umhverfi vitans er skoðað vel.
Frá Stað í Grindavík er víðast all-
liátt berg í sjó fram, svo að hvergi
eru þar Iendingar. Vegna lendinga-
leysisins er það, sem enginn bygð
er með sjónum frá Staðarhverfi og
að Kalmanstjörn, á nálægt 30 km.
strandlengju. Og vei því skipi, sem
rekur stjórnlaust upp í bergið —
því að þar bíður dauðinn með opinn
faðminn. Jafnvel þó að lásljettur sje
sjór og öldukvikið sleiki bergið og
geri gælur við það, þá er það ferlegt
samt, hvað þá þegar brimið er í al-
Af Valahriúk. Fremst: rústir gamla vitans frú 1879. í fjarsýn mji vitinn.
Kringum Reykjanesvita.
alt vatn rennur ofan i grjótið, þar
sem það getur ekki komið gróðrinum
að neinu gagni, og kemur svo fram
aftur í flæðarmálinu. Maður þarf ekki
að fara lengra en suður að Straumi,
til þess að sjá hvernig „vatnsföllin'*
á Reykjanesi haga sjer. Þar flæðir
vatnið framundan hrauninu, tært og
fallegt, margsíjað í urðarsíjunni, sem
það hefir farið um, kílómeter eftir
kílómeter.
Hátt úr lofti eru sumir blettir á
Reykjanesi ekki ósvipaðir myndum
frá tunglinu. Hringmyndaðir smá-
gígir og ferlegar sprungur skiftast
á, og alt verður þetta margfalt greini-
legra úr loftinu, en maður getur gert
sjer grein fyrir með margra daga
flakki um öræfi Reykjaness. Það er
yfirleitt einstaklega gaman að sjá
mætti sínu og sendir strókana him-
inhátt yfir bergbrúnina og fleygir
gusunum langt inn í land. í Víkunum
fyrir austan Háleyjarbungu má sjá
ýms afrek ])ess; þar liggur rekaviður
í hrönnum langt inni í landi, ásamt
öðru sjóreknu braki, og sjer til mik-
illar furðu sjer maður þarna neta-
kúlur úr gleri, alveg heilar, í urð-
inni. Vegsummerki þau, sem brimið
lætur eftir sig þarna, gera manni
skiljanlegt, að það getur rignt sílum
ef svo ber undir, án þess að yfir-
nátlúrlegir kraftar sjeu að verki.
Háleyjarbunga er til að sjá eins cg
ofur yfirlætislaus, kollótt alda. En
sje gengið upp á kollinn, opnast þar
skyndilega fallegur og djúpur gígur,
sem þó er auðvelt að ganga ofan i.
Aldan er með öðrum orðum eldfjall,
af þeirri tegund, sem dyngjur nefn-
ast, samskonar og skjaldl)reið en
íniklu minni, þar sem sprengigos
hafa orðið fyr á öldum. Betra sýnis-
horn þessarar eldfjallategundar en
Iláleyjarbungu er vart liægt að fá
á landinu.
Nú blasa við margir reykir í vestri,
en að baki þeim sjest í hlíð Bæjar-
fells með hvítum vitanum. Skerst
dæld inn í nestána lil norðausturs
og sunnan hennar er Skálafell, en
Bæjarfell og Valahnúkur að norðan.
Þessi dæld er mikið til grasi gróin
og fögur á að líta, eins og vin i eyði-
mörku.
Hverirnir eru mestir kringum lág-
an hól norður af Skálarfelli. Jörðin
er eiginlega öll rjúkandi á stóru
svæði þarna og þarf víða ekki. ann-
að en bora með staf, til þess að fá
uppgönguauga fyrir gufu. — Þarn.i
bygði Höjer liinn danSki kumbalda
fyrir nokkrum árum og ætlaði að
rækta kartöflur handa hálfri Reykja-
vík, en það fór á sömu leið og rækt-
unartilraunir hans í Hveradölum, því
að garðyrkjukunnáttan mun liafa
verið af skornum skamti, og enginn
i'æktar garðávexti með hitanum ein-
um, þótt góðúr sje. Höjer gerði sjer
áhald til þess að ])jetta gufuna úr
jörðinni og gera úr henni drykkjár-
vatn, en það er stundum ekki auð-
fengið á Reykjanesinu.
Þarna utan í hólnum má sjá merki
|)ess, að grafið liefir verið í jörð
og sjer í holunni i hvitt lag undir
leirskáninni, likast og þa'rna væri
saltnáma. En þetta er ekki salt held-
ur er það sýra — kísilsýra, mynduð
af uppgufun hveranna, sem þarna
bafa verið undir. Það liefir ekki ver-
ið rannsakað til hlítar, hversu mikið
er þarna af þessu efni — hvort það
sje svo mikið, að það .svari kostn.iði
að vinna það. En kisilsýran er til
ýmsra hluta nytamleg og má vera,
að þessi náma verði einhvers virði
er fram líða stundir. Dálitið er af
brennisteini kringum sum gufuaugun
á hverasvæðinu.
Þessir liverir eru engir svo stórir,
að nafn hafi festst við þá, en rjett
fyrir vestan þá er leirhver einn ljót-
ur og mógrár, sem Gunna heitir,
eða Gunnuhver, og frægur er í þjóð-
sögum. Hinn ramgöldrótti síra Ei-
ríkur á Vogsósum á að liafa komið
þar fyrir kvenmanni einum, sem
Guðrún hjet og var ögmundsdóttir.
Hún var í vist á Skriðufelli í Þjórs-
árdal, að þvi er sumar sögur segja.
og lagði ofurást á bóndasoninn þar,
en hann giftist annari stúlku. Svo
dó Gunna og gekk aftur — aðrar
sögur segja, að liún hafi átt barn
með manni og fyrirfarið sjer, er
hann vildi ekki eiga liana — en
hvort heldur sein var, þá leiluðu hiu-
ir ofsóttu til síra Eiríks og hann sá
svo um, að hún skyldi eigi geta frá
hvernum farið, en yrði að ganga
kringum hann í sífellu. „Jafnt sáu
Gunnu freskir menn sem ófreskir, og
það löngu eftir daga Eiríks prests,
enda var hún genginn upp að hnjám,
er menn sáu hana síðgast,“ segir i
Þjóðsögum Ólafs Davíðssonar. Gun la
gýs þjettum smágosum en lágum,
enda er vatnið leirborið og þungt
i vöfunum.
í hlíðinni sunnan í Bæjarfelli blas-
ir vitabústaðurinn við, einn afskekt-
asti mannabústaður á íslandi. Þar
er snyrtilega bygt og fallegt tún aust-
ur og niður af bænum, svo að vina-
legt er að líta heim þangað. Hófst
bygð þarna árið 1878, vegna vitans,
sem reistur var það ár. Rjett hiá
bæjarliúsunum er nú komið nýtt hús,
fyrir áhöld radiovitans, sem kominn
er á Reykjanesi. Bæjarfellið er ekki
hærra en svo, að vitaljósin eru 73
metra yfir sjó. En fyrir liandan
dældina stendur Skálafell, sem er
78 metrar, og byrgir þvi fyrir vita-
Ijósin i suðausturátt. Þessvegna liefir
orðið að setja dálítinn aukavita á
Skarfasetri, sunnan undir Skáfelli, til
þess að bæta upp myrkvann undan
Skálafelli.
Aðalvitinn hefir ekki staðið nema
um 30 ár, þar sem liann er nú. Upp-
runalegi vitinn, sem reistur var fyrst-
ur allra vita á íslandi, árið 1878, stóð
á Valahnúk, sem er móbergsklettur,
er skagar út í sjó, skamt fyrir vest-
Leirhverinn Gunna. í baksýn Bœjarfellið með vitanum.