Fálkinn - 14.07.1939, Side 14

14
F Á L K I N N
Oscar Clausen: Frá liðnum dögum. XVI.
Hrakningar hvalveiðimanna norður í Ishafi.
Á öldum áður voru margir ríkir
útgerðarmenn í hertogadæmunum
dönsku, Sljesvík og Holsetalandi.
Þeir sendu skip sín til veiða í
norðurhöf, og þá einkum í íshaf-
ið norður af íslandi og vestur af
ströndum Grænlands, þar sem hafís-
inn tók við. Oft lentu þessi skip í
miklu volki og urðu skaðar á þeim
tiðir og manntjón, en hjer skal sagt
frá þeim hrakningum, sem ski])s-
höfnin á einu slíku skipi varð að
þola. —
Það var 18. mars 1821, að skonn-
orta 95 lestir að stærð, en það er
190 smálestir, lagði á stað frá Gliick-
stad í Holsetalandi og hjelt norður í
ishal' til hvalveiða. Skipið hjet „Frú
Margrjet“ og á þvi var 45 manna
skipshöfn. Þegar 15 dagar voru liðnir
frá því að skipið hal'ði yfirgefið
heimkynni sitt og siglt fram úr
mynni Elfunnar, var það komið á
(>8. gráðu norðlægrar breiddar og
þá urðu skipverjar fyrst varir við
hafishroða. Viku siðar var skútan
innilukt af ís á alla vegu og svo var
ísinn nærgöngull og þjettur, að hún
laskaðist stórkostlega, svo að leki
kom að henni.
Fyrst brotnaði stýrið og lyptist upp
af lykkjunum og svo brutu ísjakarnir
göt á byrðinginn á mörgum stöðum.
Skipverjar gripu nú til allra ráða,
lil ])ess að gjöra ilrustu tilraun til
;ið þjetta skipið, svo að hægt væri að
hjarga sjer á því til næsta lands, en
það var lil íslands. Þetta gekk þeim
illa, enda af litlu að taka, sem hægt
væri að hafa til þess að troða í
götin. Þeir reyndu að fylla þau með
grautarpokum, sokkum og fatarusli,
ert loks tóku þeir til seglanna og
skáru af þeim bætur, sem þeir svo
negldu fyrir götin. — Þetta dugði
samt ekki, því að skipið var alt
orðið liðað og hafði gliðnað i sund-
ur þegar ísinn þrengdi að því, og
var því ómögulegt að þjetta það. Þó
að dælunni væri aldrei slept, dag
eða nótt, jókst altaf sjórinn í skip-
inu og þegar það var orðið liálft af
sjó, tóku skipverjar það ráð, að
höggva úr því möstrin til þess að
ljetta á því, en alt var þetta til
einskis, — altaf varð skipið þyngra
og sjósignara. —-
Þeim þótti því vissara að gjöra ráð
fyrir öllu og settu því alla skipsbát-
ana út á ísinn, til þess að þeir væru
til taks ef skipið sykki, og svo báru
þeir í þá matvæli og rúinföt sín og
fatnað þann, sem þeir gátu náð í og
hjuggu svo um sig á ísnum. Þarna
hjeldu þeir sig, sex dagana næstu,
á ísnum við skipið, en að morgni
dags 14. apríl, sáu þeir að ísinn fór
að lóna sundur og rjeðu þeir þá af,
að reyna að komast til íslands á bát-
unum. Skip þetta hafði verið vel
útbúið að bátum, því að þeir voru
sex. Var nú lagt á stað, en í einum
bátanna var bæði kompás og oktant
og hjelt hann á undan og rjeði ferð-
irni. — Út úr ísnum var 50 rasta
vegalengd og var sú ferð erfið, en
geklt þó klakklaust. Þegar þeir voru
svo komnir í auðan sjó, var stefn-
an tekin og róið í áttina til íslands.
Eftir 5 daga látlausan róður sáu
þeir svo íslandsfjöll risa úr hafi og
glaðnaði þá heldur en ekki yfir
körlunum og undir kvöld daginn
eftir tókst þeim að lenda við Þang-
skála á Skaga, en þá voru þeir yfir-
komnir af vosbúð og þreytu. Það var
talsvert i sjóinn þegar þeir lentu og
urðu þeir því votir, en þegar heim
að kotinu kom urðu þar ekkert
notalegar móttökur. í Þangskála var
ekki annað heimilisfólk, en karl og
kerling, og höfðu þau orðið hrædd,
þegar þau sáu alla þessa báta koma
ar hafi og þessa mannahersingu
ganga til bæjar, og því lokuðu þau
að sjer bænum og báru grjót fyrir
bæjarhurðina. Þjóðverjarnir tóku því
það ráð, að brjóta upp útiskemmu,
c-r þar var á blaðinu og hýrðust svo
þar um nóttina, en svo illa vildi tii
að talsvert frost varð þessa nótt og
kól þá marga mennina, þó að það
væri lítilsháltar á þeim flestum,
nema einum, hann kól svo, að liann
misti síðar 2 tærnar. — Einn þeirra
var 11 ára drengur, sonur skip-
stjórans, og þótti undur að ekkert
skyldi verða að honum, en hann var
engu ófrískari en þeir fullorðnu.
Daginn eftir þustu menn að frá
næstu bæjum við Þangskála, og þegar
Skagamenn sáu, að hjer var ekki um
annað en friðsamlega skipsbrotsmenn
að ræða, tóku þeir þeim opnum örm-
um og hhiðu að þeim eftir bestu
getu, en bágast var að enginn skyldi
skylja þá og var bætt úr því, með
því að senda til Skagastrandar og
sækja þangað mann, sem kunni
dönsku. Svo urðu þeir kyrrir á
Þangskála og hæjunum norður á
Skaga í 4 daga, til þess að jafna sig
eftir volkið, og síðan voru þeir flutt-
ir þaðan í kaupstaðinn á Skaga-
strönd. — Þar voru þessir skip-
brotsmenn í hálfsmánaðartíma og
lánaði Scliram kaupmaður þeim hús
til þess að hafast við i, en sjálfir
munu þeir liafa matreitt fyrir sig.
Margir urðu til að sýna þessuni
uauðstöddu mönnum mikla góðvild
og höfðingskap. Tveir prestar í
Skagafirði, þeir Pjetur prófastur á
Víðivöllum og síra Jón Konráðsson
á Mælifelli, gengust fyrir samskotum
lil þeirra og brugðust Skagfirðingar
vel við 'og gáfu rausnarlega. — Þeir
sendu Þjóðverjunum 4 naut og 10
sauði að gjöf, svo að þeir gælu haft
l>að sjer til matar og var þessi „æru
samlega gestrisni við nauðstadda
skipbrotsmenn eitt loflegt dæmi“,
eins og um þetta er sagt i gömlu
plaggi. — Jakob Havstein kaupniað-
ur í Hofsós sendi þeim og gaf mikla
peninga til ferðarinnar.
Stefán amtmaður á Möðruvöllum
sá svo um flutning þeirra suður til
Reykjavíkur og voru allir þessir skip-
brotsmenn, 44 að tölu, fluttir á hesl-
um yfir þvert ísland, en einn þeirra,
sá sem misti tærnar, varð eftir þang-
að til liann var gróinn sóra sinna.
— í Reykjavík urðu þeir svo að bíða
þangað til 11. júní, en þá fengu þeir
far með seglskipi heim til sín. -—
Þarna norður á Skaganum var vet-
urinn 1820—21 oft kallaður „Möngu-
vetur“ til minningar um þennan at-
burð. — Sumarið eftir fanst skipið
„Frú Marg'rjet“ á reki i mynni Seyð-
isfjarðar og var róið þar á land, og
síðan rifið og selt eins og annað
vogrek1).
') Lbs 1000 8to, Árb. Espólins
og Annáll 19. aldar P. G.
Gerðarlegt brúðkaup.
Marius Fiil, gestgjafi í Hvidsten
við Randers, hjelt nýlega brúðkau])
dóttur sinnar í gömlum stíl, eins
og bændabrúðkaup voru fyrr á
tímum. Var öllu fólki í sókninni
boðið, alls 300 manns. Sjö stúlkur
og tólf karlmenn önnuðusl fram-
reiðsluna og í veisluna fór heil
belja, þrjú svín, 1200 smálúðuflök
og 500 metrar af medistapylsu. Sjö
tegundir af ábæti fylgdu, sem gest-
irnir gólu valið um. í hljómsveit-
inni, sem skemti og ljek undir dans-
inum, var enginn maður yngri en
sjötugur.
GRÁKLÆDDA KONAN.
Framh. af bls. 9.
að verða þreyttur og jeg braut heil-
ann um, hvað jeg ætti að segja.
Alt i einu spruttum við báðir upp
úr stólunum. Óp konuraddar heyrðist
i næturkyrðinni og án þess að hugsa
um hættuna, sem ef til vill beið
James Taylor einmitt nú, þutum við
báðir lram i dimman ganginn. Hvað-
an kom ópið? Ósjálfrátt hljóp jeg að
herbergi James.
Hurðin var í hálfa gátt. Jeg ýtti
henni upp og kveikti, en spyrnti svo
við hurðinni svo að James skyldi
ekki komast inn. Á miðju gólfinu lá
ungfrú Nora á bakinu og með báða
handleggi útrjetta og hvítt andlitið
hálf-hulið af flagsandi hárinu. Jeg
var fljótur að sjá mjóa rauða rák,
sem smálengdist á náttklæðum henn-
ar, rjett fyrir neðan hjartað.
En það var of seint að ætla að
leyna James nokkru. Hann ýtli mjer
til hliðar og lagðist á hnjen hjá Noru.
Jeg gekk fram, til að hindra að hann
snerti hana, en fanst í sama bili eins
og einhver væri að reyna að skjót-
ast út á bak við mig. Jeg leit við og
sá mjer lil mikillar skelfingar frii
Bennet, i rifnum náttfötum, bak við
hurðina.
Það var ekki um að villast, að það
\ar liún, sem hafði drepið Noru.
Hún var með langan rýting i hend-
inni. Þegar Zantlt kom stynjandi í
þessum svifum með tvo þjóna, gerði
jeg honum skiljanlegt með bendingu,
að hann skyldi taka frú Bennet og
fara með hana burt eins hljóðlega
og hann gæti, án þess að James
yrði var við.
Við yfirheyrsluna, sem við lijeld-
um yfir frú Bennet um nóttina, sór
hún og sárt við lagði, að hún hefði
ekki ætlað að myrða Noru. Hún
hefði laumast inn í herbergi James
og ætlað að grátbæna hann um að
yfirgefa Noru, vegna þess að hún
elskaði hann svo heitt, að hún gæti
ekki lifað ón hans. Hún liafði haft
með sjer rýtinginn ekki til að
ógna honum heldur til þess að lát-
ast ætla að fyrirfara sjer, ef hann
bænheyrði hana ekki. Þegar hún
hafði verið um stund í herbergi
James, án þess að finna hann, liafði
Nora komið inn. Og þá hefði hún
umhverfst svo, að hún vissi ekki
hvað hún gerði.
SEINNA um nóttina komst jeg að
raun um, að Nora mundi lifa
þetta af. James varð svo giaður yfir
þessu, að hann mildaðist og bað mig
um að koma frú Bennet á burt, án
þess að láta mál hennar fara lengra.
„Þakka yður fyrir, sir!“ Það var
Zandl gamli, sem kom til mín undir
morgun og tók fast i hendina á mjer.
„Þarna sjáið þ'jer, að gráklædda kon-
an var ekki eintómur hugarburður
minn. En guði sje lof að okkur tóksl
að sjá við því. En án yðar hjálpar
og ef þjer hefðuð ekki sjeð hana,
mundi húsbóndi minn hafa dóið
hræðilegum dauðdaga."
Bók um loftvarnir.
Englendingar hafa um langt skeið
beðið þess óþreyjufullir, að út yrði
gefin kenslubók um loftvarnir, sem
yrði dreift meðal allra íbúa þjóðar-
innar. Nú nýlega hefir verið lokið
við útgáfu slíkrar bókar og eitt ein-
tak verið sent á livert heimili. Upp-
Iag bókarinnar er 15 milljónir og unnu
20 prentsmiðjur að þvi að koma
henni út. í upplag bókarinnar fóru
alls 1625 smálestir af pappír.
DÝR A VERNDUN ARF JEL AGIÐ.
Framh. af bls. 3.
út síðan 1915 og liel'ir því verið
mikil stoð að hal'a slíkt málgagn. —
Hin daglegu störf eru auk þess marg-
vísleg og athyglisverð, þótt ekki sjeu
þau rakin hjer.
Fjelagið hefir jafnan verið á verðí,
þegar á hærri stöðum hefir örlað
fyrir broddum villumenskunnar und-
an gæru manniiðarinnar. Og oftast
hefir því tekist að sneiða svo af
broddunum, að dauðastríð málleys-
injanna hefir orðið skjóthóðarar, en
ella, og aðbúð þeirra í baráttu lífsins
færst nær því stigi, sem er samboð-
ið verum með tilfinningu og sál.
Skömmu fyrir aldamótin rilaði
einn af nafnkendustu sonum Islands
grein, þar sem hann segir svo, með-
al annars: „Göfugra dýr en góðan
íslenskan hest getur náttúran ekki
leitt fram, og flónsluilegri aðferð en
hin íslenska hestarækt þekkist ekki
i búnaði neins Iands.“
Hann leit óhýru auga til hestaút-
flutningsins, maðurinn sá. Þannig
hefir mörgum verið farið. Ekki vegna
þess, að ísl. hesturinn hafi ekki mótl
vinna starf þarfasta þjónsins í öðr-
um löndum, heldur vegna þeirra
ómannúðlegu meðferðar, sem hann
hefir hlotið á ferð sinni úr fjalladal
náttlausrar voraldar til fjarlægu
strandarinnar. Fyrir atbeina Dýra-
verndunarfjelagsins hefir mörgu ver-
ið kipt á betri veg í þesum efnum,
en þó vantar talsvert á að útflutn-
ingshestarnir hljóti viðúnandi með-
ferð. — Myndin af hestunum, sem
hér er birt, talar því máli, er ætla
má að allir skilji. Hún er aðeins
tveggja ára gömul. Svona er ástandið
ennþá, þrátt fyrir aldarfjórðungs
ótrauða baráttu. Þessi svipmynd á
aðbúnaði og meðferð útflutnings-
hestanna, er hrópandi bæn um að
slíkir atburðir þurfi ekki að endur-
taka sig.
Ennþá er ymprað á því að útrýma
dýrum með eitri. Raunasaga ísl. ref-
anna loðir ekki betur í minni en
þetta. Það virðist gæta meira en
lilils hispursleysis hjá mönnum í
siðméntuðu þjóðfjelagi að voga sjer
að ympra á slíku. En óskammfeiln-
in liefir aldrei hirt um það, hvorl
varnarlausum málleysingjum liði bei-
ur eða ver.
Sumstaðar hefir verið komið fyr-
ir rimlabrúm á vegina, og eiga þær
að koma i stað hliða. Allur búpen-
ingur, sem vogar sjer út á slíkar
brýr festist þar og limlestist. Þannig
er dýrunum boðin hættan á þjóðveg-
um landsins nú, en Tryggvi Gunn-
arsson bað um drykk fyrir þarfasta
þjóninn.
Þannig liggur mælikvarði vanmetn-
aðar og skilningsleysis á herðum
þjóðarinnar enn í dag, þegar um er
að ræða mannúðarkendir í garð
málleysingjanna.
Dýraverndunarfjelagið mun halda
áfram baráttu sinni fyrir góðri með-
ferð ó dýrum. Fyrir atbeina góðra
manna hefir það yfir að ráða tals-
verðu starfsfje, því að auk Tryggva-
sjóðs á það minningarsjóð Jóns Ól-
afssonar, bankastjóra, er Ólafur Ól-
afsson, kolakaupmaður, stofnaði og
minningarsjóð Guðlaugs Tómasson-
ar. Það munu óskir allra fjelaginu
tii lianda, að það megi verða þess
megnugt, að vekja hvarvetna þá
mannúð í garð dýranna, er nái
lengra en matarvonin._______________
Konum fækkar í pólska þinginu.
Um nokkurt skeið hefir konum í
pólska þinginu fækkað jafnt og þjett.
Þegar fyrst var kosið til þings, eftir
að Pólland var endurreist, náðu 15
konur kosningu. En við næstu kosn
ingar fækkaði þeim niður í 12 og
þar næstu niður í 11. Þegar kosið
var 1935 náðu aðeins 2 kosningu og
við síðasta kjör fækkaði enn svo, að
nú er ekki nema ein kona í pólska
þinginu.