Fálkinn - 22.08.1941, Side 4

I
4 FÁLKINN
Iíúgvitsmaðurinn Ellehammer með vatnshrút sinn.
Og svo varð að finna ráð til að gera
EDISON DANA
ELLEHAMMER VERKFRÆÐINGUR.
A einum og sama degi les jeg í
■^■blöðunum, að flugvjel liafi lirap-
að í Berlín, rifið þak af liúsi, drep-
ið og iimlest margt fólk, sem sumt
var í vjelinni og sumt í húsinu —
og að England liafi samþykt margra
miljón punda aukafjárveitingu til að
auka loftvarnirnar.
Svo líður einn dagur eða tveir
og annað blað segir frá því, að nú
eigi að taka upp loftvarnir í hverju
einasta bygðarlagi í Danmörku; að
sænska hervárnanéfndin hafi ákveð-
ið að stofna fimm nýjar flugsveitir
og að Ameríkumenn sjeu að smíða
fljúgandi orustubeitiskip úr málmi
með fjórum Hornet-hreyflum, tvö
þúsund hestöfl, 400 kílómetra hraði
á klukkustiind, lengd 21% meter,
breidd 30% meter og þyngd 15,500
kíló.
()g nú get jeg ekki lengur á mjer
setið.
' Jeg verð að fara úl á Kildegaards-
vej í Heilerup til jjess að hitta föður
flugsins í Evrópu á vinnustofu sinni.
Ellehammer verkfræðing, sem fyrir
meira en 30 árum var að keppast
við Frakkann Dumont um að smíða
fyrstu flugvjelina í Evrópu. Það er
auðvelt að finna vinnustofuna, segir
skósmiður einn á Kildegaardsvej
mjer, því að það stendur stór vind-
breyfill i garðinum.
Verkfræðingurinn kemur á hverri
stundu. Aðstoðarmaður hans fylgir
mjer upp á skrifstofuna á efri hæð.
Jeg fæ ráðrúm til að líta kringum
mig. Þarna hanga skírteini frá öli-
um hugsaniegum sýningum alt frá
Hasle til Liége, bæði viðvikjandi
bifhjólum og allskonar galdravjelum,
og á vinnustofunni til hliðar, sem
jeg þori aðeins að gægjast inn í, en
ekki fara inn i fyr en húsbóndinn
kemur, standa furðulegustu vjelar.
Þar á meðal er vatnhrútur fyrir á-
veitur. Hann getur, í fullri stærð,
lyft 00 tonnum af vatni á mínútu,
segir Ellehammer mjer siðar. Mig
sundlar að heyra talað um svo mikið
vatn.
Loks kemur hann, „sá litli digri“
— en því nafni kallar hann sjálfan
sig og brosir um leið. Og svo ryð
jeg úr mjer öilum þessum frjettum
úr blöðunum og spyr, hvað faðir
flugsins í Evrópu segi um öll þessi
boðorð.
„Iikki annað en að jeg ber nokkra
ábyrgð á því. Jeg keypti mjer ála-
gaffal og trjeskó og settist að á ó-
bygðri eyju. En svo leið auðvitað
ekki á löngu þangað til maður þurfti
rennibekk og svo vindmyllu, eins og
þjer sjáið hjerna fyrir utan. Og svo
fjekk maður rafmagn úr loftinu og
byrjaði á nýjan leik.
Áhugi minn fyrir fluginu er frá
barnsaldri mínum. Árið 1874 hafði
faðir minn tekið að sjer að þurka
stórt flæðiengi á Valse Vig á Falstri.
Hann var gamall timburmaður af
skipi og hafði farið víða. En 30 ára
gamall „fór hann í þurkvi“ og keypti
sjer smájörð við Bakkebölle Fred-
skov hjá Vordingborg. Þar leit jeg
dagsins ljós á'rið 1871. En þegar
hann liafði tekið að sjer þessa þurk-
un, sem liann þrátt fyrir hrakspár
allar framkvæmdi með vatnshrút,
sem hann hafði fundið upp sjálfur,
fluttumst við til Storholmen og þar
varð framtíðarheimilið. Við vorum
mörg systkinin, 4 stúlkur og 5 dreng-
ir. ög þarna var gaman að lifa. Við
gerðum okluir ísasleða eða stóra-
flugdreka. Þannig varð jeg dús við
vindinn. Er ekki spíran að mann-
dómsstarfinu oftast í æskuleik barns-
ins?
Þegar jeg var kominn af barns-
aldri fór jeg að læra úrsmíði á
Nyköbing Falster. Þann litla frítíma,
sem jeg'fjekk notaði jeg til að smiða
allskonar smávjelar. Jeg bygði full-
komna gufuvjel með katli, sylinder
og kólfi, en þó var hún ekki stærri
en svo, að hún gat rúmast í fingur-
björg. Þegar jeg hjelt eldspítu undir
vjelinni fór liún.að ganga. Þegar jeg
liafði tekið sveinspróf vann jeg hjer
og hvar ]>angað til jeg lenti í vjel-
smiðju prófessor Jiirgensens. Meðal
annars tólc jeg þátt í smíði fyrstu
Ijósbogááhaldanna til læknisnotkun-
ar — þau voru smíðuð handa Fin-
sensstofnuninni. Jafnframt gerði jeg
ýtíísar tilraunir heima lijá mjer. Jeg
bjó til — sem leikfang — áhald til
að sýna lifandi myndir, hið fyrsta
sifinar tegundar. Jeg smíðaði fyrsta
dafiska mótorhjólið, „Elleham“, og
í tilefni af því fór jeg að sýsla við
ijettu hreyflana, sem urðu grundvöll-
ur flugsins. Ef hægt væri að búa til
hreyfil, sem væri enn Ijettari.og enn
sterkari en mótorlijólshreyfillinn, þá
hlaut að vera hægt að fljúga. Og
nú stóð bernskuleikurinn með flug-
drekana lifandi fyrir mjer. Jeg hafði
sett mjer markmið og ætlaði ekki
að gefast upp.
Jeg hafði reynslu af flugdrekum,
en fór nú að gefa flugi fuglanna gæt-
ur. Ljettur þurfti hreyfillinn að vera
og svo sterkur, að vjelin gæti náð
þeim hraða, að loftþrýstingurinn
undir vængjunum hjeldi henni uppi.
vjelina stöðuga í loftinu. Um þetta
snerust tilraunir mínar. Við að smíða
lítil flugvjelalíkön komst jeg að
þeirri niðurstöðu, að ef mjer tækist
að sniíða hreyfil, sem ekki vægi
nema 5 kíló fyrir hvert hestafl, sem
hann gæfi, þá gæti jeg flogið. Jeg
setti þrjá sylindra í hring, svo að
þeir notuðu sama sveifarásinn. Þetta
var fyrsti stjörnuhreyfillinn í ver-
öldinni og síðar fór hann sigurför
um alla veröldina, og er notaður enn
þann dag í dag. En jeg gleymdi að
segja frá því, að jeg setti lijól undir
flugvjelina og leysti með því þá
gátu, hvernig flugvjelarnar ætti að
lenda og ljetta. Loks var fyrirmynd-
in fullgerð á vinnustofu minni, sem
Jiá var í Istedgötu. Nú var að reyna
hana. Jeg þekti háðglottið á fólkinu
frá tilraunum mínum með mótor-
iijólið. Jeg varð að leita mjer uppi
afvikinn stað, sem lengst frá öllu
fólki. Jeg valdi Lindholm, sem Knuth
greifi ljeði mjer til þessara afnota.
Hjer gerðist næsti þáttur í sögu
fluglistar minnar. Nánustu samverka-
menn mínir voru Vilhelm • bróðir
minn og Lars frændi. Við smíðuð-
um stóru flugvjelina af kappi á
verkstæðinu mínu, en jafnframt reist-
um við skýli fyrir loftskipiö, sem við
kölluðum svo, og ruddum flugvöll á
Lindholm. Á miðjuni fhigvellinum
reistum við mastur og við það var
festur stálvír, sem notaður var sem
„tjóðurband“ á flugvjelina, svo að
lnin færi ekki út af vellinum!
Meðan Ellehammer segir frá dreg-
ur liann upp úr .skúffu gamla við-
skiftabók með næfurþunnum þerri-
blöðum milli skrifblaðanna. Hana
hefir Lars frændi notað sem dagbólc
og skrifað á ósviknu sjómannamáli.
Og nú les Ellehammer upp:
„Það var síðdegis einn sunnudag,
sem við reyndum í fyrsta sinn. Vind-
hraðinn var talsvert mikill, um 7
metrar á sekúndu. Hreyfillinn var
settur á stað eftir að tjóðurbandið
hafði verið fest i vjelina. Auðvitað
var enginn farþegi um borð, en sjálf-
virka dingulstýrið átti að lialda vjel-
inni í jafnvægi. Nú þaut vjelin af
stað og iyftist.
Við urðum svo glaðir að við steypt-
um okkur kollhnýs í grasinu. Þetta
var eini kollhnýsinn, sem jeg steypti
mjer í mörg ár. Við hjeldum, að tak-
markinu væri náð. En siðar varð
það vjelin, sem gerði mest að því
að steypa kollhnýs. Lítið þjer á
.Ftjrirmynd að flugvjel, sem Ellehammer smíðaði í % eðlilegrar slæ rðar.