Fálkinn - 12.09.1941, Qupperneq 4

4
F Á L K I N N
BLEIKJAN
■jr
I
JÚTSKU
TJÖRNUNUM
Eftir Thomas Olesen-Lökken.
Áhugi fyrir fiskirækt hefir aukist stórum hjer á landi
síðustu áratugi. Eftirfarandi grein segir danski rithöf-
undurinn Thomas Olesen-Lökken frá aðgerðum Jóta í
þessari atvinnugrein.
p YRIR nokkrum liundruðum ára
kom út konungleg tilskipun um,
að vatnsmylla skyldi sett upp í hverri
sókn um alla Danmörku. Myllueig-
endunum var heitið svo miklum
hlunnindum að von bráðar komu
myllur um alt Jandið. Hverjum dal
sem nokkur spræna var í, var lokað
með flóðgarði, svo að uppistaða varð
og ef hallinn var sæmilegur, var sett
upp mylla með yfirfallshjóli og þær
afköstuðu miklu, þó nð vatnsmagnið
væri lítið. Iin lialJalitlu árnar voru
beislaðar líka og gerðar í þær uppi-
stöður. Þó vatnshallinn væri ekld
nema svo sem tvær álnir gat vatnið
samt snúið hjóli, sem malaði þúsund-
ir af korntunnum á ári.
Myllan var einskonar miðstöð í
dönsku hreppunum til forna. Að
vísu komu margir til smiðanna. En
í myllurnar kom fólk lengra að, sjer-
staklega í þær sem stórar voru.
Kvörnin mól dag og nótt og korn-
pokinn var tekinn til mölunar undir
eins og koitiið var með hann sjer-
staklega ef maðurinn var langt að.
Meðan verið var að maia fór gestur-
inn inn í bæ og fjekk kaffi eða i
staupinu. Og maður spurði tíðindi
hjá malaranum eða gesturinn sagði
frjettir sem aðrir ekki vissu. Myllan
gaf góðar tekjur, malarinn varð að
jafnaði ríkur og ráðamaður i sveit-
inni. Og sá sem náði í malaradóttur
fjekk ríka brúði.
En nú er sá tími liðinn lijá. Am-
eríkönsku risamyllurnar fóru að
senda okkur malað korn. Hveitið
þeirra hafSi þroskast í heitari sól
en i dönsku bygðunum. Það var livítt
og fallegt og dönsku húsmæðurnar
afræklu danska mjelið og gáfu grís-
unum það, en notuðu flórmjel í mat-
inn — því hvitara og næringarminna
því betra. Myllurnar mistu skiftavin-
ina, fyrst liægt og síðan geyst eins
og bráðafár því að það varð tíska að
nota ameríkumjelið og tiskan fer
hratt.
Innan skamms voru myllurnar i
dölunum gleymdar þó þær geymdust.
Stfiru vatnshjólin urðu mosavaxin
og uppistöðurnar fyltust af slíi og
sefi. Og svo kom flóð og sópaði öllu
á burt. Enginn sinti því. Malarinn
varð fátækur, nú varð hann aumasti
bóndinn i hreppnum. IJtsvörin söfn-
uðust fyrir og enginn liugsaði um
að hjálpa honum. Fólk var hróðugt
yfir nýja timanum. Þéir sem ekki
gátu samlagast honum áttu ekki betra
skilið en að Hða undir lok með þeim
gamla, sem engan langaði til að lifa
upp aftur. Myllan varð Þyrnirósu-
höll, þar sem alt svaf og ekkert
skeði.
En nýi tíminn átti hlutverk lianda
myllutjörnunum. Um aldamótin hug-
kvæmdist nokkrum framsýnum mönn-
um að klekja út silungi, bleikju, í
uppistöðunum við gömlu myllurnar.
Silungurinn varð að vera í rennandi
vatni ef hann átti að dafna og í öll-
um myllutjörnunum var hreyfing á
vatninu. Jeg sá fyrstu klaktjarnir við
Kolding, m. a. fyrirmyndar klak í
Lunderskov. í Suður-Jótlandi gerðu
menn talsvert margar klaktjarnir um
þetta leyti. Enginn hafði reynslu í
að byggja klakstöðvarnar enda mis-
upp að nýju. Bleikjan komst í geypi-
verð. Á fáum árum voru gerðar fjölda
margar silungstjarnir í Jótlandi aust-
anverðu, þar sem dalirnir voru hag-
anlegastir fyrir uppistöður. Og í Mið-
Jótlandi var klak tekið upp í ám og
tjörnum. Nú eru um 150 klakstöðvar
í Jótlandi, flestar með 20—50 uppi-
stöðum og sumar með 100.
tókst það fyrir mörgum og þegar
styrjöldin hófst 1914 varð ókleyft að
útvega æti handa þessum eklisfiski.
Hafði mestmegnis verið notaður rusl-
fiskur —■ hornfiskur, upsi o. s. frv.
Þjóðverjar keyptu nú þennan fisk
fyrir krónu pundið en fiskurinn í
tjörnunum veslaðist upp úr hungri.
Eftir stríðið var fiskræktin tekin
MYNDIRNAlt:
Efst: Bleikjutjörn við Vraa
Mölle. — Nœstefst: Stífla við
Vraa Mölle, sem var endiir-
bijcjð 1818. — Neðst t. v.:
Bodil Mölle við Hörning; þar
er ein faljegasta klakstöð á
Jótlandi. —- T. h.: Fisktjarn-
ir við Gravlev.

*