Fálkinn - 10.07.1942, Side 3

F A L K I N N
3
Útvarpskveðjur frá Bandaríkjunum
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM
Ritstjóvi: Skúli Skúlason.
Fvamkv.stjóri: Svavar Hjaltestcd
Skvifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Sími 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-0
Blaðið kemur út livern föstudag
Allar áskriftir sreiðist fyrirfram
Auglýsingaverð: 30 auva miltim.
HERBERTSpren/.
Skraddaraþankar.
Við höfum lifað kosningar undan-
farna viku og samtimis þvi hafa
harðari átök gerst í ófriðnum en ef
til vill nokkurntíma áður, bœði suð-
ur í Afríku og austur í Rússlandi.
Úti í heimi eru þjóðirnar að berjast
fyrir tilveru sinni — þær vita. að
undir úrslitum styrjaldarinnar er
það komið, hver framtíð þeirra
verður; livort þær eiga að lifa við
kúgun og kvöl á komandi áratugum,
eða hvort ])ær eiga að fá að „una
glaðar við sitt“.
En lijerna beima vegumst við með
orðum. Hjer er barist um málefni,
sem l'lest liver eru ckki mál langr-
ar framtíðar og því síður „eilífðai-
mál“. Og þessi málefni eru l'lest
hver ltess eðlis, að ])jóð með hcil-
brigðri skynsemi og sæmilegri sann-
girni ætti að geta komið sjer saman
utn þau orustulaust. Samið um þau,
eins og siðuðu fólki sæmir. Því að
við erum að berjast um innanlands-
mál. Við erum að heyja bovgara-
styrjöld.
Við erum ekki að verja landið,
síður en svo. Við erum ekki að
berjast við útlendan óvin. Við erum
að rira landið, níða það niður, gera
það óhæfara til að standast þær
hættur, sem jafnan geta steðjað að
því utan frá. Við höfum fylkt okk-
ur undir orðtakið: Deildu og drotn-
aðu I ,
Undir kosningar er eins og lialf
þjóðin skifti um liam. Þá verða
stiltir og gætnir menn oísafullir, þá
fyllast heimskir menn enn meiri
ofmetnaði en þeir eiga vanda til,
þá verða vitgrannir menn vitlausir.
Þá er auminginn, sem litið er nið-
ur á dags laglega, alt í einu orðinn
„háttvirtur“ og þá er andstæðingur-
inn, sem venjulega er talinn sæmi-
lega heiðvirður maður, lygari, níð-
ingur, þrælmenni, svikari og þar
fram eftir götunum. Þá er öllu snú-
ið öfugt. Þá tala pólitikusarnir liver
um annan með orðalaginu „þessi
þingmaður", „einhver Jón Guðmunds-
son“, „ráðherranefna þessi“ og svo
framvegis. Er það ekki fallegt!
íslenskan er fallegt mál. En mikil
er synd þeirra manna, sem nota
liana svona. Það er guðlast upp á
sína vísu. íslendingar eru allra besta
fólk. En mikil er synd þeirra, sem
vinna það fyrir völd og vegsemd
að umsnúa fólkinu, vitna til lægstu
hvata einstaklinganna, kitla það
dýrslegasta í mannseðlinu og myrða
það dýrmætasta. Og mikil er frekja
þeirra, sem leyfa sjer að tala við
frjálsborna þjóð og vel af guði
gefna, eins og lielmingur hennar
væri skrill og liinn helmingurinn
fábjánar. Slíkt veikir þióðina, er lil
lengdar lætur. Það fjölgar skriln-
um og fábjánunum.
<WlV)V/VlV
í tilef.ni af því, að á þriðjudag-
inn var liðið eitt ár síðan Banda-
ríkin tóku að sjer hervernd íslands,
var útvarpað ifrá Boston kveðjum
hingað frá Thor Thors sendiherra
og Adolf Berle aðstoðarráðherra i
Washington. Ennfremur söng Maria
Markan þrjú lög, meðal þeirra þjóð-
söng íslands og Bandaríkjanna. Báð-
ar ræðurnar heyrðust prýðilega, en
söngurinn naut sin sumstaðar eigi
sem skyldi.
í ræðu Thovs sendiherra segir
m. a. svo:
„i dag, fyrir ári siðan komu ain-
eriskir hermenn til íslands lil að
taka að sjer vernd landsins. Eng-
inn íslendingur var þá í vafa um,
að þýðingarmikill atburður væri að
ske. Hið iiðna ár befir sýnt, að
hjer var um sögulegan merkisvið-
burða að ræða. Komandi ár munu
sýna glÖgglega hversu þýðingar-
mikilt atburðurinn var fyrir örlög
og velfarnað landsins, ef til vill
uni alla framtíð.
íslendingar muna glöggt livernig
þetta bár að. ísiensku ríkisstjórn-
inni var skýrt frá þvi, að flytja yrði
breska lierin burt af íslandi, þar
sem lians væri þörf annarsstaðar.
Bretar lÖgðu áherslu á, hve nauð-
synlegt væri, að vernda ísland vel.
Um sama leyti varð kunnugt, að
Bandaríkin vildu taka að sjer vernd
landsins, með því skilyrði þó, að
það væri samkvæmt ósk ríkis-
stjórnar íslands.
íslendingar vilja vera einir i sinu
landi og það liafa þeir altaf viljað.
En samt skildist þeim, að ])essi
styrjöld er barátta um heimsyfir-
ráðin og að engin iþjóð, sem lifir
í iandi, sem er á hernaðarslóðum
getur lil'að einangruð i skjóli hlut-
leysis.
Það var bersýnilegt, að ísland
var nú, meir en nokkru sinni fyrr,
á krossgö'tum milli meginlandanna
og að átök hernaðarþjóðanna hlutu
fyrr eða síðar að berast til íslands,
ef það væri ekki nægalega varið.
Þá voru Bandarikin, voldugasta
lýðræðisríki veraldarinnar, ekki
farin í stríðið. Ríkisstjórn íslands
ályktaði þá rjettilega, að vegna
þess það væri í samræmi við mik-
ilvægi íslands fyrir Bandaríkin, að
þau tæku að sjer að vernda það.
Samkomulag varð með stærsta lýð-
veldinu og minsta lýðræðisríkinu.
Það samkomulag tengdi sarnan hags-
muni þeirra og markaði afstöðu
þeirra innbyrðis.
ísland samþykti, að Bandaríkin
tækju að sjer vernd þess. Banda-
ríkin gerðu þetta, fyrst og fremst
til þess að vernda sig sjálf, til þess
að vernda vesturhvel jarðar og til
þess að vernda sjóleiðina til Bret-
lands og annara Bandamanna í
Evrópu. — Bandaríkin samþyktu
þannig að nota afstöðu sína á ís-
landi til þess að þau gætu sjált
verið örugg.
íslenska stjórnin setti viss skilyrði
viðvíkjandi afnotum landsins. l>að
kemur þar berlega í ljós að
samningurinn af hálfu íslendinga
var undirbúinn með skynsemi og
festu. Það er mjer hin mesta á-
nægja, að jeg get sagt nú, að jeg
hefi altaf fundið í starl'i minu hjer,
að Bandarikjastjórn lætur sjer mjög
ant um, að allar skuldbindingar
hennar við tsland sjeu lialdnar.
En samt cr ekki algjörlega kom-
ið á daginn, að Bandaríkin standi
yið sumar skuldbindingar sínar við
ísland, fyrr en striðinu er lokið.
Þetta er rjett að þvi er snertir það
loforð, að Bandaríkjamenn muni
hverfa brott frá íslandi með lier-
afla sinn strax að stríðinu loknu;
og í öðru lagi að því, er snertir
loforð um að viðurkenna algjört
sjálfstæði íslands og íullveldi og
gera alt, sem í þeirra valdi stendur
til þess að þau ríki, sem semja friða-
skilmálana muni einnig viðurkenna
fullkomið sjálfstæði og fullveldi
íslands.
í þessuin sáttmála eru þessar tvær
skuldbindingar mikilvægastar, af
þvi að þær snerta framtið Ísíánds.
Jeg treysti þvi, að liver sá ís-
lendingur, sem frelsi unnir muni
altaf trúa því statt og stöðugt, að
þetta volduga lýðræðisríki, sem
l'ærir svo griðarmiklar fórnir uin
áilan heirn í baráttu sinni fyrir
frelsi og mannrjettinduni, muni út
i ystu æsar sjá sóma sinn í því að
standa við skuldbindingar sinar
gagnvart minsta ■ barninu i samfje-
lagi liinna frjálsu þjóða.
Við sjáum nú þegar, að suin lof-
orðin eru uppfylt, einkum þau, að
Bandarikin skuli gæta hagsmuna
íslands í hvívetna. Þau birgja land-
ið upp með nauðsynjavöru. Þau
R'yggja þeim rúm i höfnum Amer-
iku. Og þau gera viðskiftasamn-
inga við ísland, sem eru hagkvæm-
ir fyrir iandið.
Sjerliver íslendingaur verður að
vita, hve mikið Bandarikin liai'a
|)egar gert til að standa við loforð
sin. Vegna starfs mins hjer hefir
enginn fslendingur liaft jafngott
tækifæri og jeg til að kynnast þvi,
hve mjög Bandaríkin gera sjer far
um að þóknast íslendingum. 1 .þessu
sambandi langar mig til að benda
á, að Bandaríkin hafa þegar greitt
íslandi meira en 100 miljónir krón-
ur fyrir vörur, sein seldar hafa ver-
ið til annara ianda en Bandaríkj-
anna. Þelta fje liefir gert okkur
kleift að annast sívaxandi kaup á
nauðsynjum okkar hjer.
Bandaríkin skamta nú margar
vörur. Margar verksmiðjur neyðast
nú til að liætta störfum sínum og
taka upp hergagnaframleiðsiu. Á
hinn bóginn liöfum við fengið
því nær alt, sem við höfum beðið
um, jafnvel vjelar. Margt er gert til
þess að útvega vörur til íslands.
Það, sem mest liáir okkur, er of
lítið lestarrúm til flutninga til ís-
lands. En einnig i þessum vand-
ræðum liafa Bandaríkin hlaupið
undir bagga með skipasmiðastöðv-
um sínum. — ísland hefir fengið
mörg skip, mikið vörumagn, sem
framleitt hefir verið til hernaðar
þarfa og hefir stundunr verið látið
sitja i fyrirrúmi fyrir liinum þýð-
ingarmestu hernaðarflutningum til
Rússlands.
Því miður hafa orðið ýmsir á-
rekstrar milli setuliðsmanna úr
Bandaríkjahernum og íslendinga,
sem valdið hafa sársauka á íslandi.
En jeg veit að þeir hafa einnig
valdið sársauka i Washington og
með Bandaríkjaþjóðinni allri.
Roosvelt forseti sagði við mig á
síðastliðnu hausti, að hann vissi,
að Bandaríkjaherin væri góður her,
en að oft væri misjafn sauður i
mörgu fje. Hann sagði einnig, að
alt yrði gert, sem unt væri, til þess
að fyrirbyggja slík mistök fram-
vegis.
Við vituprn ekkert um framtíðina,
en jeg þori að fullyrða, að vinátta
muni lialdast með íslendingum og
Bandarikjamönnum og að viðskifti
með ])essum þjóðum murii haldast.
Jeg veit, að margir iandar setja
lilutleysið framar öllu öðru, en við
megum aldrei verða lilutlausir um
okkar eigin velferð. Það er okkar
sameiginlegt áhugamál að grund-
valla lýðveldi, sem byggist á rjett-
læti og mannviti, er muni hljóta að-
dáun allra þjóða.
Bandaríkin líta til okkar íslend-
inga með aðdáun, velvild og um-
hyggju Hamingjan fylgi íslandi.
Mr. fíerle aðsloðavváffherva sagði
meðal annars:
„Þegar samningurinn milli íslands
og Bandarikjanna var gerður, var
það ekki alveg ljóst, hversu mikil-
vægur hann var. Það var samt sem
áður kunnugt, að ísland var á ieið
Öxulveldanna í innrásaráætlunum
þeirra. Það var von þeirra að þau
gætu ráðist yfir norðurlíöf, náð ís-
landi á sitt vald, Grænlandi og cf
til vill Kanada, og er Kanadamenn-
irnir, vinir, okkar, liöfðu verið sigr-
aðir, átti loks að liefja baráttuna
við Bandaríkin.
Það var bersýnlega skylda okkar
að bíða ekki þar til árásirnar
væru hafnar og flotar innrásar-
mannanna sigldu um norðurliöfin
— við urðum að vera viðbúnir áður
en innrásirnar gætu liafist1’.
Síðar í ræðu sinni segir Berle:
„Ameríkumenn eru á margan liátt
likir íslendingum. Báðir eru frelsis-
elskandi þjóðir og við viljurn jafna
deilur okkar á sanngjarnan liátt með
gagnkvæmu samkomulagi. Óvinir
okkar voru þess fullvissir, að vegna
þess að við mundurn ekki sækjast
eftir stríði eða sigrum, mundum við
láta okkur lynda að horfa á vini
okkar og nábúa kúgaða undir blóð-
ug.ri liarðstjórn, og að við mundum
])ess ekki megnugir að gripa til
vopna í tíma og ógna valdi þeirra.
Óvinir okkar vita nú betur. Mili-
ónir Ameríkumanna hafa farið frá
friðsamlegum störfum i verksmiðj-
um eða bændabýlum, úr námunum
og frá fiskiveiðunum til þess að taka
þátt í framleiðslu hergagna“.
Aðstoðarutanríkismálaráðherrann
heldur áfram:
„Þessi barátta getur orðið löng,
en endirinn getur aðeins orðið
einn: Alger eyðilegging möndulherj-
anna. Hitler vildi eyðilegja lýðræði
það, sem þið liafið á íslandi og
írelsi okkar i Ameríku, en hann
mun ekki fá aðstöðu til þess, af
því af íslendingar liafa ieyft það,
að ameríkskar liersveitir tækju sjer
varðstöð á ströndum landsins og
Grænlands, þar sem Amerikuménri
hafa einnig stöðvar, eru einnig i
vegi fyrir Öxulríkjunum".
Berle sagði að lokum
Ilermenn okkar á íslandi eru
langt frá heimalandi sínu, en við
vituin, að þeir eru meðal vina. Og
íslendingar geta verið þess fullviss-
ir, að þeir eiga enga betri vini en
Ameríkumenn.
Við eigurn sameiginlega von og
hugsjón um frjálsan heim, þar sem
mennirnir geti búið sem góðir ná-
búar“.