Fálkinn - 10.07.1942, Blaðsíða 4

4
F Á L K 1 N N
ANNA JASPARSDÖTTIR EÐA
DROTTNINGIN í ALGEIRSBORG (ALGIER) ?
Eftir Sigfús M. Johnsen
bæjarfógeta í Vestmannaeyjum
Svo er lalið, að eftir liafi ver-
ið í Vestmannaeyjum, í Tyrkja-
ráninu, 24 konur, er inisl höfðu
menn sína við ránið og 1(> karl-
menn, er höfðu mist eiginkon-
ur sínar. Hjóna er undan kom-
ust er ekki getið, en ]>au hafa
verið allmörg sem og einlileyp-
ingar. Yfirleitt nnm tala þeirra,
er koniust undan í Tyrlcjarán-
inu hafa verið töluvert liærri
en ætlað liefir verið. Niðurstöð-
ur af rannsóknum um fólks-
fjölda á Vestmanaeyjum fyrir
ránið sýna það, sem lijer er
haldið fram; verður eigi frek-
ar út í þelta farið nú.
Fljótt tók að brydda á því,
að hið gifta fólk, er var frá-
skilið egtamaka sinuín, undi
illa einlifinu, enda eftir atvinnu-
háttum erfitt einstæðingum að
Jialda uppi heimilum og bú-
skap. Hugðu því margir til lijú-
skapar á ný. En eftir þá gild-
andi lögum, bar þeim, er mist
bafði maka sinn. í herleiðing-
unni að bíða bans í full 7 ár,
og mátti þá fyrst gifta sig á
ný, en með öllu var bannaður
bjúskapur milli þeirra, er gerst
böfðu áður sekir uin bjúskap-
arbrot.
Prestunum var ætlað að stía
þeim í sundnr, er lifðu í ólevfi-
legri sambúð, og í dómi frá 1630
segir, að slíkar persónu'r skuli
flytja sundur og var eigi talið
nóg, að bver flytti til beimilis
síns í Vestmannaeyjum, heldur
skyldi j'lytja annað úr Eyjum
og til lands.
Bæði veraldlegir valdsmenn
og prestar töldu nauðsyn bera
til þess að skipa þessum mál-
um í viðunanlegra borf og út-
vega linun á hinum barða laga-
bókstaf, því að auðsætt þótli,
að margt af binu hertekna fólki
myndi aldrei koma hingað aftur
til þess að taka saman við eig-
inmann eða eiginkonu bjer,
enda og vitað, að margt af binu
herleidda fólki vildi alls eigi
koma aftur. Spurst bafði til
ýmsra binna hernumdu kvenna,
er gifst böfðu suður í löndum.
Prestsdóttirin frá Kirkjubæ var
gift aðalsmanni á Spáni eða
Frakklandi. Stúlka ein var gifl
kaupmanni i Jerúsalem, ein
var komin til ensks manns og
fleira mætti telja, en að vísu
er fæst kunnugt um þessi mál.
Gísli biskup Oddsson í Skál-
bolti segir svo 1631, að yfir-
valdsmenn sjeu í mikilli óvissu
um það, bvernig eigi að fara
með þessi hjúskaparmál, bvorl
beita skuli fullnaðar begningu,
lífláti, samkvæmt lögum (Stóra-
dómi) fvrir iiórdómsbrotin, eða
taka bjer vægara á, en biskup
eða bið andlega vald gæti engu
bjer um þokað, það væri á valdi
konungs eins að náða.
Gísli biskup barðist lengi fyr-
ir lausn þessara mála, en i sama
þófi stóð um málin 1635. Tjáir
biskup þá, að liann bafi borið
giftiiigarmál eyjamanna undir
nálæga kennimenn, biskupinn
á Hólum og umboðsmann kon-
ungs á Bessastöðum, en ekkert
bafi skipast. Eina leiðin sje, að
Alþingi sjálft geri samþykt um
að leita kommgsnáðar.
Árið 1634 var í brjefi Krist-
jáns konungs IV., er lesið var
þá upp á Alþingi einnig minst
á málefni Eyjamanna. Var þar
lýst linun nokkurri á begning-
unni fyrir bórdómsbrotin, með
þvi, að eigi mætti taka eins
harxt á brösun þessa fólks, er
mist bafði egtamaka sinn með
þeim liætti, er áður segir, sem
annara. En ekkert var nánar
sagt um það, bvaða hegningu
skyldi beita eða í bverju lin-
unin ætti að vera fólgin.
Ýms þessara mála böfðu kom-
ið fyrir dóm í Vestmannaeyj-
um. Vil jeg bjer geta tveggja
mála. Er annað þeirra mál Eyj-
ólfs Sölmundarsonar í Stakka-
gerði, manns Guðriðar Símon-
ardóttur (Tyrkja-Guddu), er
bernumin var. Eyjólfur, maður
Guðríðar var einn af þeim, er
undan komst i ráninu. Hafa
margar getur verið leiddar að
því með bverjum bætti menn-
irnir bafi komist undan, en
konurnar teknar, því að vitað
er, sbr. frásagnir um ránið, að
mennirnir gerðu sitl ílrasta til
að bjarga konum og börnum,
með því t. d. að koma þeim í
felustaði. Þykir næsta líklegt,
að margt karlmanna liafi verið
í úteyjum við fuglaveiðar eða
beyskap, er ránið var framið,
en þaðan 'gátu þeir ekki komist
til Heimaeyjar til bjálpar þar,
nema þeir væri sóttir, en eigi
befir verið venja að bafa báta
i úteyjum. Á bátnum, sem flutti
kaupmannsfólkið til lands hafa
verið nokkrir valdir sjómeun,
er þannig bafa komist af.
Eyjólfur Sölmundarson bafði
tekið sér bústýru og eignast
barn með benni mörgum árum
efth' að kona hans, Guðríður,
var bertekin. Var Eyjólfur fall-
inn til liflátshegningar eftir lög-
um. En samlcv. konungsbrjef-
inu frá 1634 var þó talið, að lífi
bans mætti eftir atvikum hlífa.
Eyjólfur andaðist skömmu síð-
ar, mun bann liafa druknað
1636, er mannskaðinn mikli
varð hjer við Eyjar, og var mál
bans þar með úr sögunni. Kynn-
ing þeirra sjera Hallgríms Pjet-
urssonar og Guðrúnar Simonar-
dóttur liófst í Kaupmannahöfn
eftir útkomu bennar 1637 og
var þá maður liennar eins og
áður segir, dáinn fyrir einu ári
í óbættum sökum.
Hitt málið er mál Jóns Odds-
sonar, er einnig býr á jörðinni
Stakkagerði, en þar hefir frá
því snemma á tímum verið tví-
býli, Eystra- og Vestra-Stakka-
gerði. Er saga binna hernumdu
búsfreyja beggja l'rá nefndum
bæ minnisstæð, bvorrar á sinn
bátt. — Jón þessi Oddsson i
Stakkagerði bafði komist und-
an eins og sambýlismaður bans,
Eyjólfur, en kona Jóns, Anna
Jasparsdóttir, var bernumin. —
Var bún dóttir Jaspars Krist-
jánssonar í Vestmannaeyjum,
er var þar meðal atkvæðameiri
manna. Jón var sonur Odds
Pjeturssonar formanns, er
komst undan Tyrkjum og fjekk
viðurnefnið Oddur á liánni, en
þar bafði bann falið sig. Faðir
bans, Pjetur List, var norskur
að ætt, eða líklega beldur suð-
urjóskur, skipasmiður og for-
maður. Hafa þessir feðgar ver-
ið mestu dugnaðarmenn og efn-
aðir. Er frá Jóni Oddssyni fjöl-
menn ætt bjer á landi. Þau Jón
Oddsson og Anna kona lians
bafa verið ung, er bernámið
var og þau voru slitin sundur
og bún flutt til Algier.
Anna hefir verið kona fríð
sýnum. Þegar út í Algier kom,
keypti bana tyrkneskur liöfð-
ingi þar i borginni. Þurfti bún
eigi að þrælka, því að maður
þessi tók hana sjer fyrir eigin-
konu, og mun bafa fengið benni
ambáttir og þræla lil að stjana
við bana. En föður Önnu, Jasp-
ar, er einnig var liertekinn leysli
þessi maður úl og sendi bann
til Vestmannaeyja aftur og
borgaði fararevri hans, og.var
Jaspar kominn aftur til Eýja
þegar árið 1628.*)
Mál Jóns Oddsonar var dæmt
á Hvítingaþingi í Vestmanna-
eyjum í júni 1936. Báru vitni
í máli þessu, Þorsteinn Orms-
son, er út kom 1634 og Hallur
Þorsteinsson, er út kom 1636.
Útkomu liins síðarnefnda er
eigi getið i Tvrkjaránssögunni.
— Er hann einn af þeim, er
eigi var með aðalhópnum, cr
út kom 1637, og nnmu þeir vera
nokkrir, er hafa keypt sig sjálf-
ir út. Segir Hallur í vitnisburði
sinum, „að hann fyrir guðs
miklu náð sje kominn úr sinni
eymdarreisu til síns kristna
móðurlands“. Vitnin Hallur og
Þorsteinn bera fyrir dóminum,
að Anna Jasparsdóttir, kona
Jóns Oddssonar, búi með tyrk-
neskum höfðingja sem hans
kona og hafi eignast með hon-
um tvö börn. Lýsa vitnin vfir,
að engin von sje heiinar út-
komu hingað til lands. Segja,
„að hún lifi i hinu mesta með-
læti, luin klæðisl í pell og gnll-
legan purpura, og vilji lnin eigi
þá íslenku menn sjá nje lieyra."
Segjast vitnin Iiafa þekt Ömni
og fylgst vel með bögum benn-
ar í Algier um 4 ára skeið. Lauk
máli Jóns Oddssonar, er þessar
upplýsingar voru komnar fram
um konu bans, að bann var
sýknaður af liórdómsbroti og
leyft að kvænast konu þeirri,
er liann bjó saman við.
Um fýrgetinn dóm í máli Jóns
Oddssonar, er svo glögt lýsir
högum Önnu konu bans í AI-
gier, hefir útgefendum Tvrkja-
ránssögunnar eigi verið kunn-
ugt. .Teg bygg, að frá Önnu þess-
ari Jasparsdóttur sje runnin
sögnin, sem að vísu er mjög
óljós og fáurn kunn, um drotn-
inguna í Algeirsborg, sem sagl
er, að bafi verið hernumin ís-
lensk kona eða stúlka. Eftir
lýsingum þeirra Halls og Þor-
steins befir Anna skipað sess
sem befðarkona, munu þeir
liafa sjeð hana fara um stræti
borgarinnar sjálfsagt með föru-
neyti, klædda í dýrasta skrúða,
sjálfsagt mun hún að sið Mú-
*) Systir Önnu var Þóra Jaspars-
dóttir, er eftir var i Eyjum.