Fálkinn - 20.11.1942, Blaðsíða 14

14
F Á L Ií 1 N N
VIGFÚS GUÐMUNDSSON:
MÁLHREINSUN
Lítið afrek sjest enn eða l'rjettist
frá menntaniönnuni vorum, lil jjess
að sníða málieysur og merkinga-
villur af móðurmáli voru. Veitir ekki
af að brýna aftur og aftur deiga
járnið, ef |)að kynni j)á að bíta um
síðir. Að visu vantar ekki fyrir-
skipaðar reglur um stafsetningu orða
■og annað bess háttar, svo að ritliátt-
ur höfunda fær ekki frjáls að njóta
sín. Mun og þykja. meira vert, að
taka upp hljóðlaust g í bygð og hljóð-
laust t i styzt (eins og verða mun í
framburði allra), en að lirynda burt
úr málinu illum aðskota orðum.
Þeim orðum, sem ýmist gera fjöí-
breytni máls vors og hátignarfjöll
þess að flatneskju liundaþúfum (í
slórum eða smáum stíl o. s. frv.).
eða brottvarpa og breyta efni og
rökvísi vors dásamlega forna máls.
Hóflega stytting orða tel jeg til bótn
en ekki spillis, meðan ekki hv rfa
alveg úr þeim stafir, sem eru i rót
orðsins (g hjer áður), eða glögt
merki þeirra stafa (z). Eins og fólk-
ið mun ekki fást til að bera fram
byggt, með tveim liörðum g-um,
eða styttst með tveim samstæðum,
hörðum t-um, svo mun og jafn erf-
itt verða að kenna fólki (á Suðurl.
a. m. k.) að nefna smjör og kjöt.
Virðist því vafasöm aðfinsla um orð-
in sem allir nota hjer: smjer og ket.
Hinsvegar er injer meinilla við
breylingar stafa í orðum, sem raslca
efni þeirra og gera þau að mark-
leysu, ef ekki málvillu. Tek jeg 1. d.
helmingur fyrir helfingur. Þar hefir
fyrir ærið löngu komist m inn i
orðið fyrir f (hálf) i rótinni. Og
eins að breyta k í t i orðinu sókt
og nefna það með nafni veikinda
(sótt), sem |búið er að sækja. Og
enn: b fyrir d, miðbik fyrir miðdik
(á miðjum armi vogarskála). Sama
að segja um ofaukna stafi: einskis
fyrir engis, Idiðra fyrir hliða (tii,
gera hlið, gefa rúm). Eigi er hift
betra, að útrýma stöfum á jiann
veg, sem glatar gildi orða: dýrlegt
(likl dýri) fyrir dýðlegt, orlof fyrir
orðlof (loforð, oftast um heiinanfar-
arleýfi til kunningja). Þetta eru fá
dæmi, af mörgum svipuðúm orða-
breytingum frá fyrri öldum. Og er
það brýn nauðsýn, að málfræðingar
gefi gaum að þeim og útskýri með
fáum orðum, en ekki löngum vís-
inda ritgerðum, ef almenningur á
að njóta þess. Eigi er minni þörfin
sú, að athuga og endurskapa löngu
óg Ijótu nýyrðin.
Ein mesta höfuðprýði máls vors,
eru stuttu, sainandregnu orðin (búr,
fjós, vagn). Þarfara væri að læra
af þeim, en að gleypa heimsku
hverja hugsunarlaust.
fíifreið lögvilringanna, varð að
vpnum ferðlítil, og hlaut hægt and-
lát. Almenningur reyndist vitrari,
liiðúr um bil (ágætlega stytt úr
Áutomobil) og spyr aldrei um bif-
réið-ar-stjór-a. En bíl stjóri, er þó
hvorki nógu stutt nje íslenskulegl.
Hilsi; eða annað því likt væri betra.
Þessi stjóri, sem nútíðar afskræmda
íslenskan liefir fest aftan á svo
iríarga mæta menn, og þeir verða að
draga á eftir sjer alla ævi, liann
mætti vel missa sig. íslenskunni færi
það betur og tungunni væri tamara,
ef fram-kvæmd-ar-stjór-i væri nefnd-
ui frcimi. (Sbr. goði, bóndi).
Jæja, formálinn er nú orðinn
lengri, en ætlað var í-upphafi. Hafði
þá luigsað i þetta sinn, helst um
tvær setningar, er jeg heí'i einhvern-
tiina krotað hjá mjer:
„Hún gat ekki tekið augun af hon-
nm“. Varla hefir hún þó viljað
stinga augun úr kærasta sínum,
hugsaði jeg, þá er jeg las þetta.
„Hann varð altur að egrum".
Skárri liefir það nú verið eyrna-
fjöldinn.
Jafnvel þó svona öfgafult rósa-
mál og líkingamál, kunni að þykja
gimsteinar á útlendum tungum, þá
skarta þeir illa í voru látlausa og
rökrjetta móðurmáli.
Hógværð og rökvísi íslenskrar
tungu mælir á þessa leið: Hún gat
naumast litið af honum, eða henni
varð undra starsýnt á hann. Og:
Hann hlustaði með ákafri eftir-
væntingu.
í bókum mörgum, skáldsögum
sumra höfunda sjerstaklega, eru
firnin öll af tilgerðarhætti, öfgum og
ambögum. Og sömu skáldin eru mest
dásömuð í ritdómum. Þess í stað
ætti að taka duglega í lurginn (hár-
ið?) á þeim, fyrir það að kitla fólk-
ið til að ldæja að málspjöllum, og
egna þáð til þess að ata sauri sinn
dýrasta arf.
Taka vil jeg það fram, að þegar
um þýðing litaverka er að ræða,
þá er afsakanlegt að þýðendur fylgi
orðalagi höfunda. En þar er líka
vandratað: meðalhófið, að „miðdik-
ið verði ekki raátalaust", og á hvor-
uga hliðina hallað. Vandfarið er með
þau orð og setningar, sem geta orðið
kærulitliim höfundum að lirösun-
arhellu.
Maður dofnar fljótt fyrir ambög-
um blaða og auglýsinga, á hverjum
einasta degi, og langloku saman-
linoði Ijelegra höfunda. Ólærðum
mönnum og viðvaningum (eins og
mjer) iná líka fyrirgefa fleiri yfir-
sjónir en þeim, sem eru þol-
lærðir og þroskaðir. Iljá slíkum
mönnum stingur það mann sárt, að
rekast á gömul eða ný mállýti, og
því sárara, sem efnið er ríkara og
höfundur æfðari, og mál þeirra
vandaðra og betra að öðru leyti.
V. G.
Sir Bertin Sutlon loftmarskálkur.
Systkinin lngibjörg H. Stefánsdóttir og Gunnlaugnr Stefáns-
son, k.aupmaður í Hafnarfirði, áttu 50 ára afmæli 17. þ. m.
LEÐUR- SKÓLATÖSKURNAR
eru komnar aftur
BÓKAVERSLUN SIG. KRISTJÁNSSONAR
Bankastrœti 3
ern koiimir
fjölbreytt úrval, fallegir litir, fallegt snið.
Komið á meðan nógu er úr að velja.
HATTARNIR
GEÍSIR n.F.
FATADEILDIN.