Fálkinn - 19.12.1947, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1947

Dagstofa Christians Frederiks prins, er haiui dvaldist á Eiðsvelli. Hann
hafði einriif/ sérstakt viðtalsherhergi þar.
Garðstofan á Eiðsvelli. Bakveggur stofunnar með dgrum í miðju, veit úl að
lystigarðinum.
Englendinga og Dana, því að Eng-
lendingar lögðu samtimis liafnbann
á Noreg, sem liafði ]jau áhrif að
þjóðin svelti. Norðmenn settu á
stofn hjá 'ér sérstaka stjórnarnefnd
og tÖku stjórnina í sínar liendur og
ætluðu að gci a danska prinsinn
Christian Ágúst að konungi lijá sér.
Helstu forustumenn þessara að-
gerða voru þeir Enevold Falsen og
Hedman Wedel-Jarlsberg greifi. En
þessar ráðstafanir og kröfurnar um
aukið sjálfforræði urðu til þess að
Norðmönnum lenti í stríði við Svia,
árið 1908. Hinsvegar bar sú við-
leitni Norðmanna að eignast há-
skóla árangur, því Friðrik VI. und-
irskrifaði stofnskrá háskólans 2.
sept. 1811.
Christian Ágúst, eða „Ágústen-
borgarinn“, sem Norðmenn kölluðu,
vann liug og hjörtu Norðmanna,
þann tíma, sem hann var formaður
stjórnarnefndarinnar og lians naut
við. Og Svíar kusu iiann ríkiserf-
ingja sinn eftir Carl XIII., sem var
barnlaus. En hann varð aldrei kon-
ungur. Hann varð bráðkvaddur ár-
ið 1810. Og Svíar kusu einn fyrrver-
andi hershöfðingja Napoleons, Jean
Baptiste Bernadotte til konungs —
Garl Jolian.
Hann stóðst ekki mátið er Bretar
höfðu lofað honum Noregi að laun-
um fyrir að I>erjast til úrslita gegn
Napoleon, fyrrverandi húsbónda
hans, heldur gerði hann út 230.000
mannalið og tók þátt í fólkorrust-
unni við Leipzig', þar sem Napole-
on stóð einn á móti öllum og beið
ósigur. Á heimlieðinni fór Carl Jo-
han til Danmerkur og þröngvaði
Fiðrik VI. til að láta Noreg af
liendi við sig. Friðarsamningurinn
var undirritaður í Kiel 14. janúar
1814 og skildu þar leiðir Dana og
Norðmanna eftir meira en 400 ára
sambúð.
Þegar Christian Frederik varð
sænskur ríkiserfingi 1809, sendi
Friðrik konungur Norðmönnum
nýjan umboðsmann — annan ná-
frænda sinn, Christian Frederik.
Stóð liann næstur til ríkiserfða í
Danmörku því að að Friðrik VI.
var barnlaus.
Hann kynnti sig vel i Noregi og
vitanlega varð hann æfur yfir Kiel-
arsamningununi, sem danskur ríkr
iserfingi. Það voru Norðmenn líka,
því að hvorflveggja var að þeim
þótti illt að láta ráðstafa sér eins og
óforráða unglingum, og þó að þeir
gætu ýmislegt misjafnt um Daiii
sagt þá höfðu þeir þó það sem
verra var af Svíum að segja.
Christian Frederik fór um land-
ið og hélt fundi með áhrifamönn-
um. Þeir voru prinsinum sammála
um, að eigi skyldi beygja sig undir
Kielarsamninginn. .4 leið norður frá
Þrándheimi gisti liann hjá Carsten
Anker vini sinum á Eiðsvelli. Það-
an sendi liar.n boð ýmsum áhrifa-
mönnum um að koma til fundar
við sig. Það voru 21 höfðingjar af
Austurlandinu, sem sóttu þennan
fund, 15. febrúar 1814.
Þegar prinsinn ympraði á því að
hann væri réttborinn til ríkis í Noregi
sem erfingi Ffederiks VI. andmælti
George Sverdrup prófessor því þegar,
og' sagðist sjálfur hafa jafn mikinn rétt
og prinsinn, því að konungur hefði
afsalað sér ríkinu og nú væri það
Norðmanna sjálfra að ráða hver taka
skyldi við völdum. Prinsinn féllst á
þetta, og þvínæst var samþykkt í einu
hljóði að viðurkenna ekki Kielarfrið-
inn, heldur kveðja saman fulltrúa-
nefnd fyrir allt landið á Eiðsvelli,
til þess að setja landinu stjórnarskrá.
En prinsinn skyldi fara með æðstu
völd þangað til.
Og svo kom liið mikilsverða „riks-
möte“ saman á Eiðsvelli 10. apríl um
vorið. Þar mættu 112 sendimenn úr
öllum fylkjum Noregs, nema ekki úr
Norður-Noregi — þeir áttu of langt til
að geta komist í tæka tíð. Rúmur
helmingur fundarmanna voru em-
bættismenn, bændur voru þá ekki
farnir að láta eins mikið til sín taka
um stjórnmál og siðar varð.
Allir voru fundarmenn sammála
um að viðurkenna ekki Kielarfriðinn,
en lengra náði samkomulagið ekki.
Herman Wedel-Jarlsbérg greifi og um
30, sem honum fylgdu, vildu komast
að samkomulagi við Svía og reyna
að ná sem mestu sjálfstæði N'oregi
til handa, í pcrsónusamhandi við þá,
enda stóðu sigurvegarar Napóleons
saman um þá kröfu, að landið skyldi
lúta Svíakonungi. Kunnasti af fylgis-
mönnum Wedel-Jarlsberg voru þeir
Jacok Aall járnsuðueigandi og séra
Nicolai Wergeland, faðir skáldsins.
En meinhlutinn vildi gera Noreg
sjálfstætt ríki og taka Christian Frið-
rik til konungs. Prinsinn var vitan-
lega fylgjandi þessu sjálfur og lmgð-
ist geta sameinað Nþreg og Danmörku
á ný, ef hann yrði koungur Noregs.
En foringjar þessa meirihluta voru
þeir Sverdrup prófessor og soren-
skrifararnir (sýslumennirnir) Wilh.
Friman Koreu Christie og Cbristian
Magnus Falsen. Það var Falsen, sem
mestu réði á þessu þingi og hæst ber
á, vegna þess að hann réð mestu um
hvernig stjórnarskráin varð. Hafði
hann með sér frumvarp að stjórnar-
skránni er liann kom á þingið. Úr
þessu frumvarpi varð svo stjórnar-
skrá Noregs, ein liin frjálslyndasta
stjórnarskrá þeirra tíma og fyllilega
á lýðræðisgrundvelli, þó að það yrði
bið á að ákvæði hennar og andi fengi
að njóta sín til fulls. Stjórnarskráin
gaf þjóðinni, sem áður liafði lifað
undir einveldi, bæði trúfrelsi, mál-
Minnisvarði Carsten Ankers við Eiðsvallarbygginguna.. Hann var luisbóndi
á Eiðsvelli ÍSlt___’24. Bókastofa Carstens Ankers á Eiðsvelli.