Fálkinn - 11.11.1949, Síða 5

FÁLKINN
5
corona, coronillo, corao, crown
o. s. frv.
Á 18. öld var mótuð mynt,
sem kölluð var ríksort. Orðið
ort þýðir fjórðipartur. Annað
heiti var og til sem hét hvíting-
ur (í dönsku er enn sagt, að
maður eigi ekki „en liviid“).
Nafnið kom af litnum á mynt-
inni, og tilsvarandi nöfn voru
til í þýsku (Witten) og latínu:
cilbus.
Myntheitið klippingur er auð-
skilið. Þessar myntir voru sem
sé klipptar sundur með skær-
um.
Til er á Norðurlöndum mynt-
heitið ertog (á sænsku örtug).
Það er talið samsett úr orðun-
unum ,argenteus“ (rómverskur
silfurdenar) og orðinu „vog“.
Allir hafa heyrt nefndan
skerf ekkjunnar i guðskistuna.
Þýska orðið „Scherf“ þýðir brot,
og i Norður-Þýskalandi kölluðu
mennminnstu myntirnar Selierfe.
A Norðurlöndum jafngilti þessi
minnsta mynt, sem líka var
kölluð obol, hálfum penning.
Árið 1643 lét Kristján IV. slá
peninga sem kallaðir voru „he-
hrear“ og kom nafnið af því
að orðið Jehova var mótað á
peningana á liebresku.
NÚ skal vikið að peningum
ýmsra fjarlægari þjóða og er
j)á rétt að byrja á þeim fræg-
asta. Það er dukatinn. Frá 1284
var sleginn i Feneyjum gull-
peningur og á bakhliðinni var
þetta letrað: „Sit tibi Christi
datus quem tu regis iste du-
catus.“ Illaut myntin síðasta
orðið í setningunni sem nafn.
Orðið gyllini hefir verið notað
um margskonar mynt. Uppruna
lega var það ekki annað en
Jjýðing á latneska myntheitinu
aureus, sem var nafn á hin-
um rómverska gullpeningi er
er var næstur á undan solidus.
Latneska orðið aurum þýðir
gull. í Ítalíu var svo gullmynt-
in kölluð fiorino, í Frakklandi
florin. Fyrstu gyllinin, sem voru
mótuð i Flórenz eða Firenze,
voru sem sé með liljunni úr
skj aldarmerki borgarinnar á
framhliðinni. Nafnið „gyllini“
hefir þó ekki aðeins verið not-
að um gullmynt liefir einn-
ig um stóra silfurpeninga, t. d.
i Hollandi. 1 Englandi er orðið
„florin‘ notað um ákveðna silf-
urmynt enn þann dag í dag.
Allir þeir sem í æsku hafa
hámað í sig sögur Alexanders
Dumas munu hafa rekist á
myntheitið pistol. Óvíst er livað
an j)að nafn er komið. Ýmsir
halda að það sé smækkunarorð
úr piastra. En nafnið táknaði
mynt, sem var tvöfalt stærri
en spanskur escudo og 5-dala
silfurpeningar voru kallaðir
þessu nafni í ýmsum löndum.
Nýnefndur escudo var með
skjaldarmerki á framhlið.
Skjöldur heitir á latínu scutum
og þaðan er komið hið spanska
nafn escudo, hið franska écu
og hið ítalska scudo.
Annað algengt spánskt mynt-
heiti er dublone. Orðið þýðir
ekki annað en tvöfaldur, enda
var þessi mynt jafngild tveim-
ur pistol.
Á 15. öld kemur fram ítölsk
mynt, sem nefnist testone. Á
framhliðinni var mynd af höfði,
en höfuð heitir á latínu „testa“
og skýrir nafnið sig ])á sjálft.
Tilsvarandi nöfn eru til í
frönsku: teston, og í ensku:
testoon eða tester.
Á Spáni og Portúgal er til
mynt sem heitir real, sem er
afbökun úr latneska orðinu
„regalis". „Regalis Moncta“
þýðir þvi konungleg mynt.
Nú víkur sögunni til Rúss-
lands. Allir kannast við heitið
rubel eða rúbla, en uppruninn
er fáum kunnur. Ef til vill er
orðið skylt orðinu „rubitj“, sem
þýðir að skera eða höggva.
Rúblan var nfl. upprunalega
skorin af langri silfursöng og
merkt með stimpli.
Og orðið kopek. Fyrrum var
oft mynd af riddara með lensu
mótuð á peningana í Rússlandi.
En lensan lieitir á rússnesku
„koplejka“ svo að sýnt er livað-
an nafnið er runnið.
Pólverpjarhafa mynt sem
heitir zloly. En zloto þýðir gull
eða gyllini.
Ensku myntnöfnin eru flest
auðskilin en sum þeirra þurfa
skýringar við. Penny er sama
orðið og i)enningur eða pen-
ingur en er táknað með bók-
stafnum d (denarus).
Guinean, sem var helsta gull-
mynt Englendinga frá 1663 til
1816 hlaut nafn sitt af þvi, að
gullið sem notað var í þessa
peninga kom að miklu leyti frá
Guineu, fyrir milligöngu afrík-
anska verslunarfélagsins. Með-
an á Napóleonsstvrjöldunum
stóð kom fram sérstök tegund
Frá vinstri: Aureus
(frá tíð Nerós), Sol-
idus (frá tíð Júlí-
ans), Denar (frá lýð-
veldistímanum),
Dukat (frá Feneyj-
um, um 1340) og
Florino frá Flor-
ens um 1440).
af þessum peningum og var köll
uð „spaða-guinea“. Nafnið kom
af þvi að skjaldarmerkið, sem
mótað var á peninginn var svo
líkt spaða í laginu.
Sterling-nafnitS hafa menn
deilt mjög um og ein kenningin
um uppruna þess er svoliljóð-
andi: Á 13. öld komu ýmsir
rnenn úr Austur-Evrópu mikið
við myntsláttu Englendinga.
Þessir menn voru kallaðir
„easterlings“ eða austanvérar,
og peningarnir sem þeir notuðu
voru kalíaðir easterlins. Þetta
orð á svo síðar að liafa orðið
að sterling.
Þegar hefir verið minnt á
nafnið dollar. Tíundi hluti úr
dollar er „kallaður dime, og er
líka úr silfri. Orðið er dregið
af latneska orðinu decime (pars)
eða tíundi hluti. Og centið tákn-
ar eins og i mörgum öðrum
löndum hundraðasta iiluta að-
almyntarinnar.
KNGIN HÆTTA.
Hagfræðingarnir benda á, að hætt
sé við að með framhaldandi niann-
fjölgun verði matarskortur í heim-
inum, þvi að jörðin geti ekki fram-
leitt öllu meira af mat en hún gerir
nú. 1 því sambandi benda þeir á.
að þar sem menningin sé komin á
hátt stig sé að jafnaði rekin rán-
yrkja svo að liið ræktanlega land
gangi úr sér. En einn af ráðunaut-
um FAO — matvælastofnun samein-
uðu þjóðanna — segir að varla sé
hætta á matarleysi fyrst um sinn
og í því sambandi bendir hann á,
að sjórinn geymi ógrynni matvæla,
sem enginn sé farinn að nota séu enn
þá. Á iniklu dýpi í sjónum lifi fisk-
tegundir, sem enginn veiði nú, en
séu ágætar til matar. Segir hann að
Japanar hafi verið byrjaðir að rann
saka þessa fiskstofna fyrir stríð, og
að ó stríðsárunum hafi menn fund-
ið með dýptarmæli (bergmáls) ó-
grynna stórar fisktorfur.
GJÖA VARÐVEITT.
Skipið sem Roald Amundsen var
á þegar liann fór sjóleiðis milli
Atlantshafs og Kyrrahafs fyrir norð-
an Kanada á árunum 1903—-’05, hét
„Gjöa“. Roald Amundsen gaf San
Francisco-borg þetta skip að ferð-
inni lokinni, í þakklætisskyni fyrir
gestrisni Bandarikjamanna, en í
mörg ór lá það í mestu vanhirðu
á liöfninni í San Francisco og und-
ir skemmdum. Norðmenn þar i borg
kvörtuðu undan þessu og nú hefir
bæjarstjórnin loksins hafist handa
um að varðveita þetta litla skip frá
eyðileggingu og útvega því sama
stað í Golden Gate Park þar í borg-
inni. 100.000 dollara liefir borgar-
stjórnin veitt til þess að gera við
skipið, og er það miklu liærra verð
en það kostaði í upphafi.
Brasilíönsk gifting- í Portúgal.
Joao prins af Brasilíu giftist
nýlega prinsessu að nafni Fatma.
líjónavígslan fór fram á óðal-
inu „Quinie Dos Anjinho“ í
Portúgal, sem er eign greifans
af París. Myndin er tekin af
hjónunum i vígslulok.
Yfir Ermasund. — / sumar hafa
fleiri gert tilraunir til að synda
yfir Ermasund en nokkurntíma
áður, en flestir þeirra hafa gef-
ist upp á leiðinni. Einn af þeim
fáu sem komist liafa yfir er
belgiski maðurinn Ferdnand
du Moulin. Hann sést hér fá
heitt að drekka frá bátnum
sem fylgir honum.
RAUSNARLEG SKATTALÆKKUN.
Fjármálaráðherrann í Kanada
lagði nýlega fyrir sambandsþingið
frumvarp um skattalækkun, sem er
gerðarlegri en nokkur skattalækkun,
sem sögur fara af. Samkvæmt frum-
varpinu lækkar tekjuskatturinn
nefnilega um 32% og skattskylt
tekjulágmarkbreytist þannig að 75.000
framteljendur hverfa af skattskránni.
Tekjurýrnun ríkisins af breytingunni
er áætluð 323 milljónir dollara.
Skyldi ekki marga langa að komast
til Kanada þegar þeir heyra þetta?