Fálkinn - 09.02.1951, Side 6

6
FÁLKIN3N
Spennandi framhaldssaga. 5.
AMOK
Eftir Stefan Zweig.
„Læki>ir getur ekki ævinlega
fundið fullgildar ástæður. Betur sjá
augu en auga. feg gæti svo sem
ráðfært mig við einhvern starfs-
bræðra minna.“
„Eg kæri mig ekkert um starfs-
bræður yðar. Eg er að leita til
yðar.“
„Hvers vegna að leita til min,
má ég spyrja?“
Hún horfði á mig kuldalega. Sið-
an sagði hún:
„Eg skal segja yður það. Eg kom
til yðar af því að þér búið á af-
skekktum stað, af því að ég liefi
aldrei séð yður, af því að ég veit,
að þér eruð góður læknir, og af þvi
að . . . .“ Hún hikaði augnablik ....
„af því að ég býst við að þér verðið
ekki miklu lengur hér á Java, ekki
sist ef þér gætuð haft talsverða pen-
inga með yður heim.“
Kalt vatn rann mér milli skinns
og hörunds. Mig hryllti meira en orð
fá lýst við þessu blákalda, pen-
ingalega mati á jafnviðkvæmu efni.
Engin tár. Engar grátbænir. Hún
hafði lagt mig á vogaskálar, reiknað
út hvers ég myndi krefjast í pen-
ingum og siðan komið til min í
fullu trausti þess að ég í einu og
öllu myndi fara að hennar vilja.
í sannleika sagt vár ég sem steini
lostinn, og framkoma hennar særði
mig djúpu sári og ég lagði mig all-
an fram til að láta sem ekkert væri
og tala í sem kuldalegustum og bitr-
ustum tón:
„Þessa stóru peningaupphæð, sem
þér talið um, bjóðið þér mér fyrir
......?“
„.... Fyrir að hjálpa mér núna,
og fara síðan tafarlaust frá hollensku
Austur-Indíum.“
„Þér vitið náttúrulega, að ég
myndi missa eftirlaunin mín?“
„Launin, sem ég býð yður, myndu
meira en bæta yður það.“
„Það væri synd að segja að þér
töluðuð rósamál, en þó mætti ég
máske biðja yður að vera enn opin-
skárri. Hvað hefir yður dottið í
hug að bjóða mér?“
„Eitt hundrað þúsund gyllini, með
ávísun, sem greiðist í Amsterdam."
Eg skalf bæði af reiði og undr-
un. Hún hafði reiknað dæmið til
enda, verðlagt greiðann og bauðst
nú til að greiða fyrirfram gegn því
skilyrði að ég ryfi samning minn
við hollensku nýlendustjórnina.
Hún liafði greitt mér, áður en hún
sá mig, fyrirfram viss um samþykki
mitt. Mér fannst að ég ætti að löðr-
unga hana fyrir þessa niðurlægjandi
meðhöndlun. En þegar ég stóð
upp í reiði minni (hún var líka enn
einu sinni staðin upp), og varð litið
á þennan fagra kuldalega munn
sem ekki gat beðið um greiða, og
glampann i stoltum augunum, kom
villidýrið fram i mér og ég varð
skyndilega gripinn ómótstæðilegri
þrá eftir þessari konu. Eg hlýt að
liafa komið upp um tiflinningar
minar, þvi að hún hnyklaði brýnn-
ar eins og þegar betlari er of á-
leitinn. Á því augnabliki hötuðum
við hvort annað og skynjuðum þá
tilfinningu hvort hjá öðru. Hún
hataði mig af því að hún þurfti að
hafa gagn af mér, og ég hataði liana
af því að hún skipaði mér að hjálpa
sér i stað þess að grátbæna um það.
Á þessari þögulu stundu töluðum
við af fullkominni hreinkilni i fyrsta
skipti og án þess að segja eitt orð.
Hræðilegri hugsun skaut upp i huga
mér eins og ég hefði verið bitinn
af eitruðum ormi, og ég sagði við
hana .... ég sagði við hana ....“
Hann liikaði andartak. Síðan sagði
hann:
„Eg tala allt of hratt, of liratt til
þess að þér getið fylgst með. Fyrst
verð ég að gera tilraun að skýra
fyrir yður hvernig stóð á þessari
brjáluðu hugmynd minni.“
Hann þagnaði. Meira whisky.
Röddin var sterkari, þegar hann hóf
mál sitt á ný.
„Eg er ekki að reyna .^ð afsaka
sjálfan mig. En ég kæri mig heldur
ekkert um að vera misskilinn af yður.
Eg hefi vístaldrei verið það sem
kallað er „góður maður". Samt hefi
ég, að ég held, ævinlega reynt að
ltjálpa þeim, sem til mín liafa leit-
að, ef það stóð í mínu valdi. Eina
ánægjan, sem mér gat veist á þess-
um auðvirðilega stað var sú, að
nota reynslu mína og þekkingu til
þess að blása veikum vesalingum í
brjóst von um að fá heisu á ný og
reyna svo af öllum mætti að láta
þær vonir rætast. Það var skapandi
ánægja, einsog þér vitið. Ófullkomn-
um manninum finnst sem verði
hann guðlegs eðlis. Mér var yndi að
því, þegar komið var til mín með
Ijósbrúnan, fallegan Javabúa, sem
t. d. haði orðið fyrir höggormsbiti
og var með stokkbólginn fót, hljóð-
andi af skelfingu og kvíða yfir því,
að eina vonin um að halda lífinu
væri bundin við að fórna fætinum,
— og ég gat oft bjargað bæði lífi
og lim. Eg liafði oft lagt á mig
margra daga ferðalög inn í frum-
skógana til þess að lækna hita-
sótt karla og kvenna. Á sjúkrahús-
inu hafði það borið við að ég væri
beðinn að gera það, sem þessi kona
hérna ætlaðist til af mér, — og ég
hafði stundum orðið við þeim
beiðnum, meira að segja fúslega.
En það hafði alltaf verið augljóst, að
konan var í sárri neyð, henni varð
að forða, hennar beið annað tveggja
örvænting eða bráður bani. Það var
vissan um neyðina, sem gerði mig
fúsan að hjálpa.
En þessi kona, — hvernig i ó-
sköpunum get ég látið yður skilja
mig? Hún rekst inn undir því yfir-
skini að hún fari hér fram hjá af
hreinni tilviljun. Það var frá fyrstu
byrjun alveg óþolandi og reytti mig
til sárrar reiði. Hroki hennar hafði
vakið i mér mótþróa, en látbragð
hennar og fas hafði sömuleiðis vak-
ið í mér illan anda, liinn gamla
Adam, sem blundar innst inni með
hverjum okkar. Hér kemur hún til
mín með svip kærulausrar tildur-
drósar, reynir að láta, sem henni
sé fullkomlega rótt innanbrjósts,
þótt um íf eða dauða sé að tefla,
alit þetta gerði mig hamslausan.
Kona verður auk þess ekki barns-
hafandi á því einu saman að leika
golf eða þess háttar. Með æsandi
nákvæmni dró ég upp fyrir hug-
skotssjónum mínum mynd af því, að
einmitt þessi ríkiláta kalda og frá-
hrindandi kvenvera liefðiþó fyrir
í mesta lagi tveim til þrem mánuð-
um ekki verið með öllu ástríðulaus,
þegar hún hvildi í örmum föður þess
ófædda barns, sem liún nú vildi
láta mig búa banaráð, — en í aug-
um hennar væri ég dautt verkfæri
og að því undanskildu ekki meira
virði en skarnið undir fótum henn-
ar. Þessi hugsun gagntók mig. Mér
sýndi hún þóttafulla fyrirlitningu,
en ég vildi g'era hana mér undir-
gefna af sama karlinannlega ríki-
lætinu, ákafanum og' ofsanum og
þessi ókunni maður. Það er þetta,
sem ég vil láta yður skilja. Aldrei
áður hafði ég reynt að nota mér
aðstöðu mina sem læknir; sú liugs-
un hafði aldrei hvarflað að mér.
Gerði ég það núna var það ekki af
girnd, ekki af kynferðislegum hvöt-
um. Eg fullvissa yður um það. Eg
þráði aðeins að brjóta á bak aftur
dramb hennar, sanna mér og henni
yfirburði míns kyns og staðfesta
drottinvald persónuieika mins yfir
iiennar.
Eg sagði yður, að lirokafullar, að
þvi er virðist kuldalegar konur hafa
alltaf haft einkennilegt vald yfir
mér. Hér við bættust þær sérstöku
aðstæður, að í sjö ár hafði ég ekki
verið kenndur við hvita konu. Inn-
fæddar stúlkur eru feimin, litil grey,
sem skjálfa í undirgefinni leiðslu,
þegar hvítur karlmaður, „tuan“,
sýnir það lítillæti að fá þær til
fylgilags við sig. Þær eru fullar auð-
mýktar, gefa sig á vald hins hvita
manns mótþróalaust, með þjóns-
lund, sem rænir nautnina öllum
styrkleika. Arabastúlkurnar eru öðru
vísi, held ég, og jafnvel lika hinar
kínversku og þær á Malakkaskagan-
um, en ég liefi aðeins komist í
kynni við þessar Javastúlkur. Þér
getið þess vegna ef til vill sltilið,
hversu þessi kona töfraði mig,
drambsöm, grinim og dulúðug, og
þó með ávöxt óútslokknaðrar á-
stríðu undir belti. Þér getið reynt
að gera yður í hugarlund, hver á-
hrif liafði koma slíkrar konu inn í
dvalarstað manns af mínu tagi, —
reglulegrar skepnu, einmana, svelt-
andi, úr tengslum við mannlegt
samfélag. Þetta segi ég yður allt,
einungis til þess að þér skiljið bet-
ur það, sem á eftir fer. Þessar hugs-
anir þutu í gegnum huga minn,
þetta voru hvatirnar, sem bergmál-
uðu i rödd minni þegar ég með
kæruleysi og kulda sagði:
„Eitt hundrað þúsund gyllini?
Nei, fyrir það verður þetta ekki
gert.“
Hún liorfði á mig, fölnaði lítið
eitt. Enginn efi á, að hún fann á
sér að neitunin stóð ekki i sam-
bandi við peningaupphæðina. Hún
sagði ekkert annað en þetta:
„Hverrar þóknunar óskið þér þá?“
„Við skulum vera hreinskilin
hvort við annað,“ sagði ég. „Eg er
ekki kaupmaður. Þér þurfið ekki að
líta á mig eins og bláfátæka lyf-
salann í „Romeo og Julia“, sem
seldi eitur fyrir „verra eitur“, gull.
Þér þurfið ekki að búast við að
ég geri það, sem þér ætlist til af
mér, eins og hver annar verslunar-
maður.“
„Þér viljið þá ekki gera þetta?“
„Ekki fyrir peninga."
Það varð augnabliksþögn. Kyrrð-
in var svo alger, að ég heyrði and-
ardrátt hennar.
„Hvers krefjist þér þá?“
Eg svaraði með áherslu:
„Fyrst og fremst að þér farið að
mer sem manni, en ekki sem kaup-
manni. Þar eð þér þurfið á hjálp
minni að lialda, eigið þér að bera
fram þá bæn til mín, mannlegrar
veru, að ég hjálpi yður, mannlegri
veru, í stað þess að koma i trausti
fjármuna yðar, gullsins, „sem er
eitri verra mannlegum sálum“. Eg
er ekki einungis læknir. Viðtalstim-
arnir mínir eru ekki þeir einu, sem
ég ræð yfir. Máske þér hafið ein-
mitt hitt á mig utan þeirra."
Stutt þögn. Hún kípraði saman
varirnar og sagði:
„Þér mynduð sem sagt gera þetta,
ef ég grátbændi yður?“
„Það voru ekki mín orð. Þér er-
uð enn að reyna að versla, og vilj-
ið ekki fara bónarveginn nema að
fá samþykki mitt fyrirfram. Biðjið
fyrst. Síðan mun ég veita yður svar.“
„Eg bið ekki um lijálp yðar.
Heldur vildi ég deyja.“
Mér sortnaði fyrir augum og ég
sagði hörkulega:
„Viljið þér ekki biðja, mun ég
skipa. Eg held að hér þurfi engin
orð. Þér vitið þegar, hvers ég krefst.
Þegar þér hafið gefið það, mun ég
hjálpa yður.“
Hún einblíndi á mig stutta stund.
Síðan (hvernig get ég lýst fyrir yð-
ur þeim hryllingi, sem gagntók mig)
varð lnin skyndilega alveg slöpp
og brast í lilátur. Hún liló með
þeirri fyrirlitningu, að ég hvort-
tveggja í senn varð að dufti og
fylltist brjálsemi. Hláturinn dundi
yfir mig með óskiljanlegum ofsa,
þessi smánandi, sundurkremjandi
hlátur. Og áhrif hans á mig voru slik
að ég fann til sárrar löngunar til
að auðmýkja mig fyrir henni, kyssa
fætur hennar. Krafturinn í fyrir-
litningu hennar sló mig sem elding,
— og i sama bili sneri hún sér
við og gekk á dyr.
Ósjálfrátt elti ég hana. Tautaði af-
sakanir, grátbað fyrirgefningar, svo
andlega niðurbrotinn var ég. Hún
sneri sér snökkt við og sagði skip-
andi röddu:
„Dirfist ekki að veita mér eftirför,
eða að reyna að komast éftir, hvcr
ég er. Ef þér gerið það, munuð þér
iðrast þess.“
í einu vetfangi var liún horfiní“
Enn varð hlé, ný þögn. Síðan hélt
liann áfram að tala utan úr myrkr-
inu:
„Hún hvarf út um dyrnar og ég
var sem negldurvið gólfið. For-
boð hennar lamaði mig. Eg heyrði
hana ganga niður stigann, heyrði
útidyrnar lokast, lieyrði allt. Eg