Fálkinn - 05.06.1953, Qupperneq 5

FÁLKINN
5
hluta af Iran í fyrri styrjöldinni og
varð það vatn á myllu þjóðernissinna.
Landið var illa statt er stríðinu lauk
og vel búið í haginn fyrir byltingu.
Reza Pahlevi og þjóðernissinnar tóku
völdin 1925 og Reza varð sjah — kon-
ungur.
Þessi fyrrverandi undirforingi var
harðstjóri, en ýmsum kostum búinn.
Hann lagði t. d. áherslu á að bæta
samgöngurnar og efla iðnaðinn. Vest-
urveldin töldu hann liollan nasistum
og árið 1941 fór enskur her inn í Iran
að sunnanverðu og rússneskur að
norðanverðu, til að „neutralisera"
áhrif þeirra mörg hundruð þýsku
„skemmtiferðamanna“, sem héldu
uppi áróðri fyrir nazismann.
Frægastur liinna þýsku áróðurs-
manna var Meyer nokkur. Hann ætl-
aði að gera það sama sem Lawrence
hinn enski hafði gert meðal Araba
i fyrri heimsstyrjöldinni, að eggja
þjóðernissinna til vopna. En Meyer
náðist og þegar leyniútvarp trúarleið-
togans Kashani fannst, fluttu banda-
menn Kashani úr landi. Þetta vakti
mikið umtal og efldi útlendingahatur
Persa.
Og ekki bætti það úr skák er banda-
menn neyddu Rezja sjah til að afsala
sér völdum til sonar síns, sem enn er
sjah í Iran. Nýja stjórnin taldi sig
vera á lýðræðisgrundvelli og nú voru
stofnaðir ýmsir stjórnmálaflokkar,
sem allir lögðu áherslu á persneskt
])jóðerni og „Iran fyrir Persa“, en það
var ekki auðvelt að starfa á lýðræðis-
grundvelli meðan erlendur her var í
landinu. Ameríkumenn fóru á burt
með her sinn 1. jan. 1946, Bretar 2.
mars sama ár, en Rússar neituðu fyrst
í stað að fara burt. Þeir höfðu skipað
heimastjórn í Azerbadjan og skeyttu
ekki hót fyrirmælum og orðsending-
um Teheransstjórnarinnar. En eftir
ítrekuð tilmæli vesturveldanna og
Sameinuðu þjóðanna iiypjuðu þeir sig
á burt.
Skömmu eftir að þessari Azerbadjan-
deilu lauk komst Iran á dagskrá i
annað sinn, og nú voru það ekki
Rússar sem þófið stóð um heldur
Bretar. Deilan var út af oliusérleyf-
um Breta og hreinsúnarstöðinni i
Abadan. Og nú kynntist veröldin
nafninu dr. Mossadeq.
Hver er Mossadeq?
Þessi maður sem býður bæði Rúss-
um og Bretum byrginn er vitanlega
sá maður í Iran, sem útlendir blaða-
menn vilja helst tala við í Iran. Eftir
ýmiss konar undirbúning fengum við
viðtal við hann og var fylgt inn um
hliðið að stórri hvítri höll, sem hann
býr í. Einkaritari dr. Mossadeqs
fylgdi okkur inn dinnnan gang, svo
var hurð lokið upp og við stóðum and-
spænis — rúmi.
í rúminu sat sköllóttur maður, föl-
grár í andliti með brún augu og stórt,
bogið nef. Hann var í úlpu úr úlfalda-
hári, og undan yfirsænginni kom vis-
in hönd.
Þetta var dr. Mossadeq og fyrstu
spurningum okkar svaraði liann lágt
og rólega, en þegar fram í sótti og
hann fór að gera grein fyrir stefnu
sinni gleymdi hann að leika þennan
gamla, góða afa, sem allur heimurinn
vorkennir, og sem ofbeidismenn vilja
ekki eyða kúlu á vegna þess að hann
sé dauðans matur.
Hann líktist meira og meira þeim
Mossadeq sem getur tryllt múginn og
getur vakið hatur í hverri sál og talið
öllum trú um að þeir séu verðugir
afkomendur hinna fornfrægu Persa.
Liktist meira og meira þeim Mossadeq
seem grætur og hlær og knýr fjöldann
tii að gráta og hlæja með sér.
Kannske er hann sjálfur betri nú-
tíðarsaga Irans en nokkur bók, sem
út hefir verið gefin. Sjálfur sagðist
iiann vera 69 ára, en það er sannan-
legt að hann varð 76 á árinu 1952.
Skröksagan er til komin vegna þess
að þingmenn mega ekki vera yfir
sjötugt.
Móðir lians var prinsessa og frænka
sjahins, og Muhammed Mossadeq óist
þess vegna upp að rikra manna hætti.
Móðir hans hafði áhuga á félags-
máium og henni var það að þakka að
Muhannned gerði sér ljóst hve kjör
almennings voru afar bág.
Allir spáðu honum mikils frama.
Hann lagði stund á fjármálafræði og
komst í mikilsverða stöðu, og sjahinn
gaf honum nafnið Mossadeq, en það
þýðir: sá verður reyndur og veginn
og verðugur fundinn.
Eftir að hann hafði verið fjármála-
ráðunautur í Rhurasanfylki og séð
spillingu og réttleysið uppmálað,
sagði hann skiiið við marga af sínum
fyrri vinum og gerðist áhangandi bylt-
ingaflokks. En byltingabruggið komst
upp og Mossadeq varð að flýja iand,
en skildi eftir konu sína og tvö börn
í Teheran. Hann stundaði nú náin í
Paris en kvaldist alitaf af heimþrá,
og. svo varð hann veikur — maginn
og taugarnar í ólagi — og þá gaf
sjahinn leyfi til að hann fengi að
koma heim.
Þrátt fyrir allar aðvaranir hélt
Mossadeq áfram baráttu sinni gegn
embættismannavaldinu. 1919 var hann
gerður landrækur aftur, eftir að hafa
ráðist á stjórnina fyrir að hafa gert
samning við Breta.
En þremur árum síðar var hann
orðinn fjármálaráðherra í Teheran,
og hann hélt áfram baráttunni gegn
embættismannaveldinu. M. a. lækkaði
hann laun allra æðri embættismanna,
m. a. sjálfs sin.
Árið 1925 varð viðburðarríkt i Iran.
Reza Pahlevi hrifsaði völdin og
Mossadeq var einn þeirra fáu, sem
þorði að mótmæla. Það gerði hann
líka 1928, þegar fram fóru þingkosn-
ingar, sem ekki voru annað en skrípa-
leikur. Síðan dró haiin sig í hlé og
settist að á ættarleifð sinni í
Ahmabad.
En hann liélt áfram að starfa bak
við tjöldin og leynilögregla sjahins
hafði jafnan gát á honum. Árið 1940
var hann handtekinn lieima í garð-
inum sínum, að dóttur sinni ásjáandi.
Hún fékk taugaáfall og er enn á hæli
í Sviss.
Mossadeq sat í fangaklefa í fjóra
mánuði og þegar hann var orðinn
aumingi, andlega og líkamlega. Hann
var iengi að ná sér aftur, en það
tókst. Og árið 1943 var hann kominn
á þing aftur.
Átta árum síðar hafði hann komið
mestu af stefnuskrá sinni fram. Einn
liitadag i september sigldu Bretar nið-
ur græna fljótið Shat-el Arab, eftir
að Mossadeq hafði þjóðnýtt oliulind-
ir írans. Bretar svöruðu með hafn-
banni, sem hefir reynst nokkurn veg-
inn öruggt, og í Abadan urðu olíu-
geymarnir fyllri og fyllri en magarnir
tómari og tómari.
Það er eftirtektarvert um aðstöðu
Mossadeqs í Iran í dag, að andstaðan
gegn honum kemur frá íhaldsmönn-
um en ekki hinum frjálslyndu. Ástæð-
an til þessa er fyrst og fremst hin
nýja landbúnaðarlöggjöf Mossadeqs.
Óðalsherrarnir, sem eiga um 70% af
landeignum í Iran og 40.000 af 41.000
þorpum i landinu, eiga nú að greiða
LISA LOUGHLIN.
Þetta er stúlkan, sem hefir verið
kjörin „Queen of the National Swim“
í Hollywood.
— Mér fannst ég yrði að hafa daga-
mun á afmæli kjólsins míns — hann
■éerður sex ára í dag.
20% meira af gróða sinum en áður.
Helmingurinn af þessu á að ganga
beinleiðis til verkafólksins en hinn
helmingurinn á að mynda sjóð, til
styrktar samvinnufélaga smábænda.
En ekki er ennþá séð hvort Mossa-
deq tekst að koma þessu áformi fram,
því að það er engu minni vandi en
að reka Breta úr landinu.
„Æsingamaðurinn", „afturhalds-
seggurinn“ og kommúnistavinurinn
Mossadeq á mikið eftir óegrt. Það er
óvíst hvort honum endist lif og heilsa
til að koma þvi fram, en livort heldur
verður hefir hann skráð nafn sitt i
sögu írans. í meira en þrjátiu ár lief-
ir hann unnið að því að rumska við
sofandi þjóð og gefa henni nýjan
svip. Svip, sem kannske er ógeðfelld-
ur þeim, sem helst vilja að Persar
verði framvegis eftirleguþjóð.

BOGART í LONDON. — Kvikmynda-
leikarinn Humphrey Bogart er nýlega
kominn til Englands til þess að leika
í mynd sem á að heita „Beat the
Devil“. Vitanlega sótti að honum sæg-
ur blaðaljósmyndara, sem eltu hann
alla leið heim í gistihúsið hans.
MAURINN SÁRALÆKNIR. — Á
Honduras er maurategund sem er svo
sterk í kjaftinum, að ef maurinn bít-
ur mann þá er ómögulegt að ná hon-
um burt. Þetta hafa menn notað sér
til að loka sárum i staðinn fyrir að
sauma þau saman eins og læknarnir
gera. Indíánarnir i Honduras ná sér
í maur ef þeir fá lilæðandi skeinu,
þrýsta börmunum saman og láta
maurinn skella kjaftinum yfir sam-
skeytin. Það gerir ekkert til þó að
maurinn drepist, kjafturinn er eins
og klemma fyrir því.
VIRGINIA MAYO.
Hérna sjáið þið Virginiu Mayo i
hlutverki Madame Dubarry í kvik-
mynd, sem á að vera nýtísku útgáfa
af óperettunni Madame Dubarry. Á
ensku lieitir myndin: „She is working
her way Shrough college“.