Fálkinn - 02.05.1962, Blaðsíða 30

Mestu jarðskjálftar
Framh. af bls. 15.
sem þangað flýðu. Andartaki síðar
reið flóðbylgja mikil yfir hina frábæru
skipakví er þá var nýbyggð úr marmara,
en þar höfðu þúsundir manna safnast
saman 1 leit að öryggi. Opnaðist þar
sprunga í sjávarbotninn og sogaði til
sín allt fólkið, en lokaðist jafnharðan
aftur.
Eftir að ég hafði tímum saman skrið-
ið og vaðið innan um dauða menn og
deyjandi, náði ég að lokum til gisti-
húss herra Morleys, sem er um það bil
hálfan annan kílómetra fyrir utan borg-
ina og rétt hjá enska kirkjugarðinum.
Þar fann ég nokkra landa mína, sem
allir höfðu komizt lífs af úr hrynjandi
húsum. Undir kvöld sáum við aðra sýn,
sem ekki var síður ógurleg en sjálfur
jarðskjálftinn. Öll borgin stóð í björtu
báli, og geisaði sá eldsvoði í fulla sex
sólarhringa, án þess að hendi væri lyft
til að hefta útbreiðslu hans.
Það sem yður mun þó finnast ótrú-
legast, er það, að hópur forhertra
glæpamanna er brotizt höfðu út, þegar
múrar fangelsisins hrundu, óð um og
lagði eld í byggingar þær, er jarð-
skjálftinn og bálið höfðu þyrmt til
þessa. Ég fæ aldrei skilið, hvað kom
þessum níðingum til að fremja þetta
djöfulsins hervirki, nema hafi það ver-
ið í þeim tilgangi að auka á ógnir al-
mennings og fát, til þess að fá frekara
ráðrúm til ránskapar.
Var slíkt þó óþarfa ómak, þar sem
þessi afsprengi myrkrahöfðingjans
áttu hægt með að fremja svívirðingar
sínar óhindrað, er allir þeir sem eftir
lifðu, voru löngu flúnir úr borginni og
höfðu skilið hana eftir í höndum þessa
vítislýðs.
Til þess að þér getið gert yður óljósa
grein fyrir víðfeðmi eyðileggingarinnar,
skal ég gera hér aðeins eitt einstakt at-
vik að umtalsefni, sem ég varð sjónar-
vottur að. Rétt hjá kirkju Heilaga
Antóníusar voru há bogagöng með
fimm hæða húsaröð til beggja hliða.
Þegar við fyrsta kippinn flýði þangað
fjöldi manna, en í sama bili tóku húsin
að riða til eins og tré í stórviðri, og
hrundu síðan og grófst þar hver ein-
asta lifandi sál undir rústunum.
Mun varlega áætlað, að sextíu þús-
undir manna hafi týnt lífinu í sjálf-
um jarðskjálftanum, eldsvoðanum og
svo flóðbylgjunni.“
Þýzkur kaupmaður að nafni Gerner,
skýrir frá einstökum atriðum varðandi
þenna harmleik, svo sem um fjárhirzlu
konungs. Þar voru meðal annars
geymdar tíu milljónir crusadera í
gulli og varði einn undirforingi hana
gegn einum bófaflokki. Þá hafði brezka
sendiherranum, Castres, verið fenginn
heívörður um hús sitt, fyrir tilstilli
Cervalho ráðherra, svo að þar var engu
3fl FÁLKINN
rænt. Svo og að Englendingar höfðu
beðið mikið fjártjón.
Ennfremur segir hann svo: ,,Svo mikið
hefir fyrir augu borið af ógnarlegum
ódæðisverkum, að ég hika við að festa
það á blað. Hjá mörgum hinna hand-
teknu ræningja hafa fundizt fingur
og eyru, sem þessi illþýði hafa skorið
af fólki, til þess að komast yfir hringi
þess og aðra skartgripi. Fyrir því hef-
ur konungur látið reisa fjölda gálga,
og eru allir ránsmenn hengdir á þeim,
án réttarrannsóknar.
Hafa þegar verið teknir af lífi átta
hundruð slíkra óbótamanna, og einn
af þeim, sem hafði rænt kirkjugripum,
var brenndur á báli. Franski sendiherr-
ann og frú hans komust undan á nær-
klæðum einum. Hafa nú átta þúsund
lík verið grafin úr rústunum og voru
þau öll jarðsett í einni afarmikilli hóp-
gröf. Konungsfjölskyldan dvaldist þrjá
sólarhringa úti undir beru lofti.“ •
Frá þeirri einu lýsingu sem mér er
kunnugt um að höfð sé eftir dönskum
sjónarvotti, heyrði ég sagt á uppvaxtar-
árum mínum heima. Það var þjónustu-
stúlkan okkar sem iðulega minntist á
það, vegna þess að maður sá er sagan
var höfð eftir, var forfaðir hennar.
Nefndist hann Gutfeldt og mun hafa
verið yfirkaupmaður á dönsku skipi,
sem lá þá í höfninni í Lissabon. Ég hef
aldrei getað gleymt þessum línum í
frásögn Gutfeldts, þó ég muni ekki nú
orðið að segja þær með hans eigin orð-
um, þar sem bréf hans er víst glatað.
Þar verður minnið eitt að duga:
„Kvöldið fyrir allra heilagra messu
fór ég í land, og eyddi nóttinni að mestu
á hinum og þessum gildaskálum. Þegar
ég var á leið til skips míns um morg-
uninn og gekk framhjá marmarakvínni
miklu niðri við höfnina, renndi skraut-
legur léttivagn fram hjá mér. Gengu
fyrir honum tveir brúnir hestar, fjör-
ugir og fallegir. f vagninum sat fölleit-
ur maður, hreyfingarlaus eins og
myndastytta. Var brjóst hans þakið
heiðursmerkjum og þegar hann rétti
höndina út úr vagninum til að veifa
viðstöddum, sá ég, að hún var prýdd
gullhringum settum gimsteinum. —
Nokkrir menn voru þarna sem hróp-
uðu húrra fyrir honum, en að baki þeim
fór mikill kurr um mannfjöldann.
Spurði ég þá er hjá mér stóðu, hver
maður sá væri, og var mér sagt, að
þar færi hinn voldugi forsætisráðherra
landsins, Carvalho.
Klukkan var nú að verða tíu um
morguninn, og allt í einu var öllum
kirkjuklukkum borgarinnar hringt, og
ég sá að ljós voru kveikt í hverjum
glugga. Blæjalogn var, og sá ég að fán-
arnir hengu hvarvetna hreyfingarlaus-
ir niður með siglutrjánum. Ég gekk
nú fyrir hornið á götu einni, og vill svo
til að ég man hvað hún hét, sem sé
Rua Lobeira. Fannst mér þá sem mig
svimaði og greip til höfuðsins. Allra
snöggvast fannst mér jörðin ganga í
bylgjum undir fótum mér, en síðan
kvað við ferlegur hávaði, eins og
þruma. Þá heyrði ég að allir hrópuðu:
terremoto, terremoto! Skildist mér að
það þýddi jarðskjálfti.
Fylltist nú hin mikla kví í einni
svipan af þúsundum manna, sem æptu
eins og brjálaðir væru og bentu út fyr-
ir höfnina. Og þar sá ég hafið rísa
líkt og margra hæða hús, það var lifandi
veggur af dökkgrænum sjó, — og fisk-
ar á fleygiferð í honum, — er æddi
froðufellandi inn til lands.
Ég tók til fótanna upp á líf og dauða,
og forvitni rak mig til að líta sem
snöggvast um öxl, og á því augnabliki
sá ég marmarakvína hverfa, með öll-
um mannfjöldanum, er skipti þúsund-
um. Hún hvarf eins og töfrasproti
hefði snert hana, og með henni hurfu
öll þau skip sem í henni lágu bundin.
Gífurleg sprunga hafði myndast í sjáv-
arbotninn, en lokast þegar í stað aftur.
er hún hafði gleypt allt sem þarna var.
Skelfingu lostinn leit ég undan og
herti hlaupunum í því einu augna-
miði, að vita hvað um skip mitt hefði
orðið. Tímum saman hélt ég þannig
áfram innan um grjóthrúgur, eyðilagða
vagna og dyngjur af dauðum mönnum
og skepnum, er lokuðu leiðinni við
hvert fótmál.
Á leiðinni sá ég kirkjur og stórhýsi
hrynja til grunna eins og spilaborgir,
og himininn varð svo koldimmur og
uggvænlegur, að ég hvorki sá né heyrði
það sem kringum mig var. Þegar ég
loks komst fram í skip mitt, var kom-
ið fram á kvöld, og stóð þá borgin í
björtu báli.“
Fréttir bárust hægt yfir í þá daga.
Það var ekki fyrr en hinn 8. des. eða
fimm vikum síðar, sem „Berlingske
Tidende“ í Kaupmannahöfn gátu birt
fregnina um brunann mikla í Lissabon.
Prentari nokkur í Kaupmannahöfn
brá þó æði skjótt við, því honum tókst
að gefa út lýsingu á slysinu fyrir næstu
áramót. Maður þessi var Jóhannes Jör-
gen Höpffner „Forstjórinn fyrir Bók-
þrykiríi hins kóngl. Mæjestets og há-
skólans."
Svo mjög hefir þessi hraðhenti for-
stjóri flýtt sér, að hann hefir aðeins náð
að viða að sér nauðsynlegustu gögnum
um slysið. Þó skýrir hann frá því, að
Rómverjar hafi nefnt borgina Ulyssi-
pólis eftir söguhetjunni Odysseifi, sem
eigi að hafa stofnað hana, að höfnin
þar sé 60 faðma djúp og að þegar ham-
farirnar hófust, hafi 27 dönsk, sænsk
og hollenzk skip legið þar fyrir akker-
um. Telur hann að 100.000 manna hafi
farizt í jarðskjálftanum, þar á meðal
300 jesúítar sem fórust undir rústun-
um af klaustri sínu. Endar Höpffner
forstjóri rit sitt með þessum athyglis-
verðu orðum:
„í öllu þessu fær nú hver maður
greint sönnun fyrir réttlæti almáttugs
guðs, viðvörun til þeirrar kynslóðar
Frh. á bls. 34.