Fálkinn - 06.07.1964, Blaðsíða 12

VERKSTJORN
OG VINNliÞOL
EFTIR ÓLAF GUNEMARSSON
SÁLFRÆÐIIMG
Á giðustu áratugum hafa hvers konar vinnurannsóknir farið
mjög í vöxt víða um heim og á niðurstöðum slikra rannsókna
byggist gerbreytt afstaða vinnuveitenda til verkamanna.
Harðýðgi liðins tima hvað verkstjórn snertir er víða horfin
eða að hverfa, en mannúðiég sjónarmið látin sitja í fyrirrúmi.
Einhverjir vildu ef til vill spyrja hvort þetta sé sökum
þess, að nútímamaðurinn sé svo mikið betri en forfeður
hans. Þeirri spurningu verður því miður að svara neitandi.
Hins vegar veit nútimamaðurinn betur hvað við á í þessu
efni og hagar sér samkvæmt því. Hann hefur tekið vinnu-
vísindin í þjónustu sína. Ekki er ólíklegt að hin breytta afstaða,
sem orðið hefur á afstöðu vinnuveitenda til vinnuþega muni
þegar stundir líða eiga sinn þátt í að auka gagnkvæma góð-
vild milli manna almennt, og skapi þannig andrúmsloft
eamhyggðar og trúnaðar í þjóðfélögunum í stað tortryggni
og vantrausts sem er enn of algengt.
Sennilega muna eldri menn á íslandi það einna fyrst til
fræðilegra vinnurannsókna, að ritað mun hafa verið á
fslenzku um rannsóknir Bandaríkjamannsins Taylors, er sýndi
fram á að í flestum starfsg eipum mætti auka framleiðsluna
með því að fækka handtökum. Rannsóknir hans beindust
með öðrum orðum að gernýtingu vinnuaflsins og voru
þannig vinnuveitendum mjög í hag ef miðað var við tímakaup
verkamanna.
Þótt athuganir Taylors á betri nýtingu vinnuaflsins haldi _
enn gildi sínu eru kenningar hans samt úreltar sökum
þess, að þær voru byggðar á röngum forsendum. Taylor gerði
sömu villuna og gerð hafði verið öldum saman að gera
ráð fyrir því að laga skyldi manninn eftir vinnunni en ekki
vinnuna eftir manninum. Með öðrum orðum. Vinnan var gerð
að hinu iítt breytanlega aðalatriði, sem maðurinn átti síðan
að aðlagast og þá heizt sem allra bezt og á sem stytztum tima.
Nú hafa vinnurannsóknir sannað að þessi leið er airöng.
Vinnan er til mannsins vegna en ekki maðurinn vegna
Linurit þetta, sem byggt er á vinnuþoisrannsókn-
um í Sviþjóð, sýnir gerla, hve vinnnþrek skógar-
höggsmanns dvínar, þegar líður að kvöldi og
hann hefur unnið hæfilegan vinnudag.
PfesfaHon
vinnunnar. Þess vegna þarf að laga vinnuna eftir manninum.
Þarna er meðal annars um að ræða eitt grundvallaratriði
allrar starfsfræðslu. sem miðar eindregið að því að hjálpa
manninum til að velja sér ævistarf, sem honum hentar bezt,
vitandi, að það er einn af hyrningarsteinum undir
lífshamingju hans hvernig það val tekst. Hvert það þjóðfélag,
sem getur veitt sem flestum þegnum sínum starf við hæfi
er hvað þetta snertir á öruggri hamingjuleið.
En vinsamleg afstaða. vinnuveitenda til vinnuþega er ekki
ein út af fyrir sig til þess að skapa æskilegt andrúmsloft á
vinnustað og nýta vinnuaflið sem bezt báðum aðilum til
hagsbóta.
Mannseðlið er svo margslungið og svo mörg og flókin sál-
fræðileg og félagsleg lögmál, sem grípa inn í samskipti
manna almennt, að litil líkindi eru til, að ekki myndist
bláþræðir í þeim mikla allsherjarvef, sem kallast atvinnulíf.
Eitt er víst að eigi uppistaða og ívaf að vera svo hnökralaust
og traúst að skila megi fyrsta flokks dúki verður fræðileg
þekking í ríkara mæli að leysa handahófsgerðir af hólmi.
Mikil og óheillavænleg átök á vinnumarkaði sýna raunar
svo ekki verður um villzt að mikið skortir á að samskipti
vinnuveitenda og vinnuþega séu eins farsæl og skyldi.
Meira en aldarfjórðungur er nú liðinn síðan hinar klassisku
rannsóknir voru gerðar á vegum fyrirtækisins Western
Electric í Bandaríkjunum. Rannsóknir þessar voru svo víð-
tækar að þær eru einar út af fyrir sig efni í fleiri en eina
grein jafnlangar þessari, mun ég því ekki ræða einstök atriði
þeirra.
Rannsóknir þessar sönnuðu fullkomlega að vinsamleg og
ákveðin verkstjórn, sem tók fullt tillit til sálrænna og
líkamlegra þarfa starfsfólksins gafst mun betur en formföst
heildarstjórn, sem ekki gerði sér neina rellu út af því
hvað starfsfólkinu kynni að finnast og hverjar óskir þess
mættu vera.
Við þessa rannsókn kom hið mikla gildi hvildanna greinilega
í ljós og hver meginmunur er á leyfðum hvildum og hvíldum,
sem starfsfólk stelst til að taka.
Hversu mikið raunverulegt vinnuþol manna er, var um
þessar mundir fæstum Ijóst, en rannsóknir sýndu, að
ef farið var yfir hæfileg mörk þess, sem bjóða má vinnuþoli
manna, minnka afköstin, jafnvel þótt góður vílji sé til
að gera sitt bezta.
Sitt af hverju kom fram um eðli sefjunar bæði gagnkvæmrar
sefjunar, og vgldasefjunar og múgsefjunar, en ekki er hér rúm
til að gera því mikla og flókna máli sem við stöndum and-
spænis dag hvern nánari skil.
Eðli hópmyndana og þýðing þeirra fyrir vinnustaðinn
birtist ljóslega í mismunandi afstöðu stórra og smárra hópa,
cg ekki síður muninum á samvirkum hópi og hópum sem
aðeins mynduðust vegna þess, að þeir urðu að vinna í sama
vinnusal.
‘h'ðari tíma bandarískar rannsóknir hafa í einu og öllu stað-
fesi niðurstöður þær, sem fengust í Western Electric. Á
alþjóðaráðstefnu sálfræðinga, sem haldin var London fyrir
12 FÁLKINN