Fálkinn - 11.01.1965, Page 20

BATIK, LJOS OG
Samtal vii frú Sigrúnu
Jönsdóttur
um batik og kirkjulega
skreytingarlist
Texti: Steinunn S. Briem
„Batik, ljós og blóm — þetta þrennt finnst mér fallegt
saman," segii frú Sigrún Jónsdóttir, sem hélt sýningu fyrir
jólin í Gallery 16 á ýmiss konar batikmunum, allt frá smá-
dúkum, tehettum og lampaskermum upp í messuhökla og upp-
lýst batikaltari.
Og hvað er batik? Það er eldforn listgrein, sem er talin eiga
upptök sín á eynni Jövu einhvern tíma langt aftur í grárri
forneskju. Sumir vilja raunar eigna uppruna hennar Kínverj-
um eða Indverjum, en um það er hægt að deila endalaust,
þegar óyggjandi sönnunargögn eru ekki fyrir hendi. Svo mikið
er víst, að aðferðin krefst austrænnar þolinmæði og vand-
virkni, ef góður árangur á að nást.
„Batik er unnin á sérkennilegan hátt, líkt og vaxmálverk,
þ. e. a. s. myndirnar eða mynstrin nást fram með því að þekja
vaxi þá hluta efnisins sem ekki eiga að litast,“ útskýrir frú
Sigrún. „Við getum tekið einn af batikkjólunum sem dæmi
um aðferðina. Fyrst er að velja í hann efnið — ekta baðmull,
ekta silki eða ekta hör, gerviefni eða efnablöndur er ekki
hægt að nota. Ég byrja á að þvo úr því alla steiningu og
strauja það. Á Jövu var það látið liggja í straumhörðum lækj-
um eða ám nokkra daga og síðan barið með bambus, þangað
til engin steining var eftir. Eftir strauninguna er það sniðið
og saumað að nokkru leyti. Næst geri ég litla uppdrætti að
mynstrinu á pappír, og þegar ég er búin að fá þá eins og ég
vil, að þeir verði, teikna ég þá á efnið með blýanti, að þessu
sinni í réttri stærð. Þá hita ég vaxið í potti og ber það síðan
á þá hluta efnisins, sem eiga að haldast hvítir. Til þess nota
ég tjanting eða vaxsprautu og pensla. Næst dýfi ég efninu í
litarbað — það tekur misjafnlega langan tíma, en lágmark
er 20 mínútur — og hreyfi það stöðugt, meðan það er að lit-
ast. Eftir á þurrka ég það og vaxber aftur alla fleti, sem ég
var búin að vaxbera fyrir litarbaðið. Þá kemur annað litarbað,
síðan er efnið aftur þurrkað og vaxborið, síðan þriðja litar-
baðið o. s. frv. o. s. frv. Litarböðin geta orðið fimm alls, og
á milli þarf alltaf að þurrka og vaxbera efnið. í seinustu um-
ferðinni læt ég það liggja í saltbaði í 10 mínútur eða svo.
JSíðan þurrka ég það og sýð svo í vatni, sem ég læt í edikssýru.
Stundum þarf að sjóða það tvisvar eða þrisvar til að ná vax-
inu úr. Þarnæst læt ég vatnið síga úr efninu og strauja það
síðan. Þá er ekki eftir annað en að ganga endanlega frá flík-
20 FALKINN
inni — við vorum að tala um batikkjól í þessu tilfelli
— en aðferðin við batikina er alltaf sú sama, hvort sem
um er að ræða kjóla, gluggatjöld eða hvað annað.“
„Þetta hlýtur að vera geysilega seinlegt.“
„Já, ekki skal ég neita því. Það dreymir fæsta um,
hvað einn lítill batikdúkur hefur kostað af vinnu og
þolinmæði, en þetta er fjarska skemmtilegt, finnst mér,
Auðvitað er ég með margt í einu, því að hver dúkur
verður að þorna á milli þess sem hægt er að vaxbera
hann og mynstrin eru misjafnlega seinunnin, en ég myndi
segja, að batiktjald tæki ekki styttri tíma í vinnslu en
handofið ullarteppi.“
„Hvers konar batikmuni búið þér helzt til?“
„Það er margt, sem til greina kemur, t. d. kjólar og
pils, lampaskermar, tehettur dúkar og servíettur, gardín-
ur og ýmiss konar tjöld, bæði veggtjöld og gluggatjöld,
gluggaskreytingar og upplýstir rammar, svo að eitthvað
sé talið. Batik fer mjög vel sem gluggaskreyting, t. d.
í kirkjum á sama hátt og steindir gluggar, og gefur
mjúka, þægilega birtu. Og þessir upplýstu rammar, sem
ég hef látið búa til, eru fyrst og fremst hugsaðir sem
veggskreytingar í skálum og anddyrum. Batikin nýtur
sín bezt, þegar ljós skín gegnum efnið og uppljómar
mynstrin, og ég geri mér vonir um, að fólk sjái með
tímanum, að þetta er listgrein á borð við málaralist og
höggmyndalist og þarf að metast á sama hátt og mál-
verk og höggmyndir.“
„Finnst yður lítill skilningur á því enn sem komið er?“
„Já; hamingjan góða, og þó er það að færast í rétta
átt. Áhuginn er að vakna, og ég held, að árangur sein-
ustu sýningarinnar sé jákvæður, a. m. k. hvað snertir
heimahús, en af einhverjum ástæðum virðast flestir hálf-
hræddir við að setja í kirkjur annað en hluti sem eru
gerðir í hefðbundnu formi. Málverk og steindir gluggar
þykja betur viðeigandi en batik. Ég bjó til upplýst
batikaltari svona rétt til að sýna, hvað hægt er að gera,
en ég efast um, að nokkur vilji kaupa það í kirkju. Samt
ætti ég ekki að fullyrða of mikið — ég bjó til rauðan
messuhökul af gamni mínu og gerði ekki ráð fyrir, að
neinn vildi hann, en það fór svo, að konur, sem ætluðu
að gefa hökul í Kópavogskirkju, sáu þennan hjá mér og
urðu svo ánægðar með hann, að þær vildu ekkert nema
batik, og á sama máli var presturinn. Ég bjó þá til annan,
sem er grænn, af því að presturinn vildi þann lit heldur;
þetta er fyrsti batikhökullinn, sem islenzk kirkja tekur
til notkunar, en vonandi ekki sá seinasti.“
„Hafið þér haldið sýningar áður á batikmunum?“
„Já, í Bogasalnum árið 1956, en þá var enginn skiln-
ingur á þessu, fólki fannst batikin ljót, og það voru að-
eins útlendingar, sem gerðu pantanir. Nú er þetta tölu-
vert breytt, sem betur fer, og gleðilegast finnst mér, að
fólk sem á annað borð verður hrifið af batik, vill alltaf
fá meira og meira af henni. Margir byrja á að fá sér