Stúdentablaðið - 01.12.1996, Side 11

DESEMBER 1996
11
STUDENTABLÁÐIÐ
meiri en í dæmum frá 1975 og 1970.
Mismunandi greiðslubyrði kemur
hins vegar betur fram þegar litið er á
hvað endurgreiðslumar dreifast á
mörg ár og hver meðalendurgreiðslan
er á hveiju ári endurgreiðslunnar.
Sjá súlurít: Meðalendurgreiðsla á ári af
einni milljón króna
Mismunur endurgreiðslubyrði
enn meiri
Upphaf endurgreiðslu er ekki
aðeins ólíkt í kerfunum heldur einnig
endurgreiðsluhraðinn. Þannig dreifist
endurgreiðslubyrðin í hinum eldri
kerfum á fleiri ár. Fyrir 1976 em
endurgreiðslumar ekki tekjutengdar
en það á hins vegar við eftir að
verðtrygging var tekin upp.
Endurgreiðslur þeirra sem luku námi
í dæmunum frá 1970 og 1975
dreifðust á fimmtán ár. Tekjutengdar
endurgreiðslur námsmanns úr kerfinu
1976-82 höfðu í för með sér að sá
sem tók eina milljón króna í lán
endurgreiddi það á tuttugu ámm,
menn sem greiddu samkvæmt
kerfinu frá 1982-92 endurgreiddu á
sextán ámm og að óbreyttu endur-
greiðslukerfi reiknast námsmanni
sem lauk námi 1995 endurgreiðslur á
einni milljón í ellefu ár. Þetta þýðir
með öðmm orðum að árlegar endur-
greiðslur em að meðaltali ffá 2.933
krónum hjá þeim sem lýkur námi
1975 en 98.909 krónur hjá náms-
manni með námslok árið 1995. Til
frekari glöggvunar er bent á með-
fylgjandi töflu. í henni kemur ffam að
meðalendurgreiðslubyrði á ári er um
58% þyngri nú en hún var í kerfinu
fýrir 1982-1992, nær 100% þyngri en
verðtryggðu lánin frá 1976-82, um 18
sinnum (1.798%) þyngri en ef endur-
greiðslur hófust árið 1970 og um 34
sinnum (3.410%) þyngri en ef endur-
greiðslur hófust árið 1975.
Námsmenn undir fátæktar-
mörkum - áhættuþáttur í
námi
Utdráttur: Áhætta í námi er óhófleg
í núverandi námslánakerfi. Skakka-
föll í námi eða veikindi leiða af sér
háar bankaskuldir og skert lán. Erfitt
eða ómögulegt getur verið að halda
áfram í námi við þær aðstæður.
Tillögur um samtímagreiðslur fela
ekki í sér að engar kröfúr verði gerðar
um námsframvindu hjá LÍN. Sam-
tímagreiðslur fela hins vegar í sér að
námsmenn greiða fyrir of lítinn
námsárangur á einu misseri með
árangri á því næsta eða í upp-
tökuprófúm. Þannig dettur út hinn
dýri milliliður, bankamir, og fjár-
hagslegt öryggi eykst. Nú eiga náms-
menn á hættu að falla undir fátæktar-
mörk.
Nærri 50% námsmanna höfðu
tekjur sem teljast undir fátæktar-
mörkum árið 1995 og um 34% náms-
manna teljast hafa verið undir fátækt-
armörkum á árunum 1986-95, ef
marka má niðurstöður rannsókna
Félagsvísindastofnunar Háskóla Is-
lands á fátækt á íslandi. Þær voru
m.a. birtar í Morgunblaðinu 12.
október síðastliðinn en voru unnar
fyrir norrænu ráðherranefndina.
Tekjuhugtakið sem notað er í rann-
sókninni er í öllum tilvikum fjöl-
skyldutekjur á hvem fjölskyldu-
meðhm, fyrir skatt. Meðtaldar em
allar atvinnutekjur viðkomandi og
maka hans, bætur frá almannatrygg-
ingum, námslán og aðrar tekjur.
Fátæktarmörkin em skilgreind við
50% af meðalijölskyldutekjum á
mann. Sérstaka athygli vekur að
námsmönnum er nærri því jafnhætt
við því og atvinnulausum að lenda
undir fátæktarmörkum. Um 36%
atvinnulausra töldust undir þeim
1986-95 en um 34% námsmanna.
Þetta hlutfall námsmanna undir
fátæktarmörkum er jafnframt mun
hærra en almennt gildir hjá ungu
fólki. Um 13% fólks á bilinu 18-29
ára teljast undir fátæktarmörkum að
meðtöldum námsmönnum. Öll gögn
sem notuð eru í rannsókninni era
fengin úr þjóðmálakönnunum Fé-
lagsvísindastofnunar sem gerð er
gegnum súna. Urtakinu er ekki fyrir-
fram skipt niður eftir hópum og tak-
markast nákvæmni könnunarinnar af
því. Réttara er því að segja að
niðurstöðumar gefi vísbendingar um
raunveralega þróun lfemur en að þær
svari þeim spumingum af fullkom-
inni nákvæmni.
Sjá töflu með hlutfalli fátækra í
tilteknum hópum
Taflan sýnir dreifingu þeirra sem
falla undir skilgreind fátæktarmörk á
íslandi í norrænni skýrslu um fátækt á
Norðurlöndum. Þar segir m.a.:
„Hlutfall námsmanna undir fátæktar-
mörkum, 35%, kemur nokkuð á
óvart, þar sem flestir hópar náms-
manna á háskólastigi hafa aðgang að
námslánum sem ætlað er að duga til
ffamfærslu. Þó nýta ekki allir náms-
menn sér þau og almennt virðist að-
Meðalendurgrelðslur ó árl af 1 milljón kr.
staða þeirra, jafúvel þótt þeir taki
námslán, vera sambærileg við að-
stöðu ellilífeyrisþcga.“
Sjálfsagt má deila lengi um skil-
greiningu á fátækt og fátæktar-
mörkum. Hitt verða menn að taka
alvarlega: Þessar niðurstöður sýna
svo ekki verður um villst að leggi
ungt fólk út í nám er því mun hættara
við að búa við kröpp kjör en ef það
fer beint út á vinnumarkaðinn.
Jafnvel þó að atvinnuleysi riki er
atvinnulausum ekki hættara við að
lenda undir fátæktarmörkum en
námsfólki. Ef tölur sýna að menn
þurfi að leggja það á sig í 4-5 ár að
vera undir fátæktarmörkum til að
öðlast menntun dregur það úr sókn
ungs fólks fram menntaveginn.
Sérstaklega má ætla að bamafólk
veigri sér við að búa fjölskyldu sinni
slík kjör. I umfjöllun um námslána-
kerfið mega þessar staðreyndir ekki
gleymast. Námsmenn era eins og
hvert annað fólk sem leggja þarf hart
að sér við vinnu. Munurinn felst fyrst
og ffemst í því að nám veitir engar
tekjur á meðan á því stendur. Það má
ekki gleymast að hver einstaklingur
velur hvort hann leitar menntunar eða
lætur það vera. Námslán eiga að vera
tæki til að gera fólki kleift að velja
menntaveginn.
Sjá línurít sem sýnir þróun fátæktar
meðal námsmanna, atvinnulausra og
ellilífeyrísþega 1986-1995
Taflan sýnir þróun á hlutfalli náms-
manna undir fátæktarmörkum á
íslandi árin 1986-1995. Upplýsing-
amar era úr áðumefndri skýrslu sem
unnin var fyrir norrænu ráðherra-
nefndina. Þar segir jafnframt um
þessa þróun: „Fátækt meðal náms-
manna eykst við lok tfmabilsins, en
var jafnframt tiltölulega mikil fyrir
1990 svo að það er erfitt að segja til
um hvort þetta era tilviljunarkenndar
sveiflur eða endurspegla breyttar
aðstæður.“ Athygli vekur að ekki
verður betur séð en að fjöldi náms-
manna undir fátæktarmörkum virðist
endurspegla þróun grunnframfærslu
námslána allnákvæmlega. Jafhframt
má sjá sviplíka spegilmynd í þróun
meðalláns hjá LÍN. Þegar grannfram-
færslan (og meðallánin) hafa hækkað
eins og árin 1989-1991 hefur
fátækum námsmönnum fækkað, en
þegar grannframfærslan (og meðal-
lánin) lækka eins og gerðist árin
1984-1986 annars vegar og árið
1991-1992 hins vegar þá fjölgar
fátækum námsmönnum. Rétt er að
taka fram að ekki er hægt að fullyrða
að beint orsakasamband sé þama á
milli, þó að gögnin bendi til þess að
eitthvert samband sé fyrir hendi.
Ástæða er til að grafast frekar fyrir
um ástand þessara mála og orsakir.
Eins er rétt að með fylgi að um þróun
afkomu hjá öðram þjóðfélagshópum
segir í nonrænu skýrslunni: ,diinir
hópamir, ellilífeyrisþegar, hinir
heimavinnandi og þeir sem era virkir
á vinnumarkaði, haldast við svipuð
mörk allt tímabiUð.“ Þróunin í hópi
námsmanna virðist því samkvæmt
þessu skilja sig frá almennri þróun í
samfélaginu á þessu tímabili.
Sjá töflu um áhættu I námi
Taflan sýnir hversu lítið þarf út af
að bera til að námsmenn lendi í
veralegum fjárhagslegum vand-
ræðum vegna skertra námslána. Ekki
þarf nema að falla á einu eða tveimur
prófum eða að bam viðkomandi veik-
ist til að háar upphæðir standi eftir
sem skuld við banka á yfirdráttar-
vöxtum. I samtímagreiðslukerfi yrði
um árangursskuld við LIN að ræða,
sem greiða mætti með tilsvarandi
árangri á næstu prófúm eða árangri á
haustprófum.
Sjá súlurit: Þróun grunnframfærslu
námslána 1983-1995 + áhríf veikinda
Súluritið sýnir þá 16,7% lækkun
grunnframfærslu námslána sem gerð
var árið 1991. Jafnframt sést vel
hvemig skerðing námsláns vegna
veikinda eða skakkafalla í námi
magnar áhrif þessarar skerðingar.
Þeir sem verða fyrir slíku era ekki
aðeins undir fátæktarmörkum heldur
eiga gjama yfir höfði sér háa yfir-
dráttarskuld í banka.
Lenda lánþegar undir fátækt-
armörkum?
Ástæða getur verið til að efast um
að þeir sem njóta fullra námslána falli
undir fátæktarmörk. Hins vegar geta
margir þeirra sem aðeins fá skert lán
eða engin lent neðan þessara marka.
Að auki má benda á að eftirágreiðslu-
kerfi námslána er byggt þannig upp
að skerðing námsláns skilur eftir sig
samsvarandi eftirstöðvar á yfirdrátt-
arskuld í banka. Þeir sem veikjast,
eignast böm eða falla á prófum era
því í áhættuhópi, ef svo má kalla, auk
þeirra sem ekki ná tilskilinni 75%
námsframvindu, sem er forsenda þess
að nokkurt námslán fáist afgreitt.
Ljóst er að þörf er á frekari rann-
sóknum á þessu sviði.
Ahætta i námi
Áætluð framfærsla Viðburður IMámslán, afgr. Bankaskuld
Einstæður faðir með tvö börn 930.960 kr Fall í einu prófi (3e) 90% 93.096 kr
930.960 kr Fall í tveimur (6e) 80% 186.192 kr
930.960 kr Veikindi 75% 232.740 kr
Einstakl. í samb. með eitt barn 611.550 kr Fall í einu prófi (3e) 90% 61.155 kr
611.550 kr Fall í tveimur (6e) 80% 122.310 kr
611.550 kr Veikindi/barneign 75% 152.888 kr
Einstaklingur í leiguhúsnæði 498.700 kr Fall í einu prófi (3e) 90% 49.870 kr
498.700 kr Fall í tveimur (6e) 80% 99.740 kr
498.700 kr Veikindi/barneign 75% 124.675 kr
Endurgreiðslur á 1 milljón króna í mismunandi námslánakerfum
1967-75 1967-75 1976-82 1982-92 1992-95
Námslok Námslok Námslok Námslok Námslok
1970 1975 1980 1990 1995
Greiðslufrestur
frá námslokum 5 ár 5 ár 3 ár 3 ár 2 ár
Fjöldi endur- greiðsluára Raunvirði 15 ár 15 ár 20 ár 16 ár 11 ár
endurgreiðslna 83 þús. 44 þús. 1.000 þús. 1.000 þús. 1.088 þús.
Meðalgr. á ári 5.533 kr. 2.933 kr. 50.000 kr. 62.500 kr. 98.909 kr.