Vikan - 14.06.1956, Qupperneq 5

1 kaflanum, þar sem flóðið nær hápunkti — sem
samkvæmt handritinu á að vera „álíka villt,
æsandi og ómótstæðilegt og ástin í brjóstum
elskendanna — meðan tré, hús og menn þyrl-
ast í burtu í freyðandi vatnsflaumnum, hættir
Don Rafael lífi sinu og ryður sér braut heim
til Leonoru, til að bjarga henni. Hann verður
dálítið undrandi — og það er skiljanlegt með
tilliti til kringumstæðnanna — við að finna hana
liggjandi i rúminu með bók í hendinni. Án þess
að láta sér bregða, býður hún þessum holdvota
gesti sínum að ganga inn í næsta herbergi og
fara í þurr föt. Hann kemur aftur, klæddur moll-
slcinnjakka og hreysikattarloðkápu og minnir
mest á afkáralegan Eskimóa."
Slík atriði fannst vandlátum áhorfendum, ekki
sízt hinum sænsku vinum Gretu í Hollywood
alveg ómögulegt að sætta sig við. Landar hennar
voru heldur ekki ánægðir með leik hennar. „Okk-
ur fannst hún klunnaleg í hreyfingum", segir
eiginkona sænslcs leikara í Hollywood. „En
Ameríkumönnum fundust hreyfingar hennar eftir-
tektarverðar. Hún gengur eins og dýr!“
Það var líka hérumbil það sem þeir
sögðu. „Hún er liðleg og tíguleg,“ skrifaði
Mordaunt Hall í New York Times. „Ungfrú
Garbo er dökkhærð, hefur dásamleg augu og
fínlega andlitsdrætti," skrifaði hann einnig.
„Hún hefur vald yfir svipbrigðum sínum og
hreyfingum og virðist — að minnsta kosti í
flestum atriðunum — ekki vita neitt af kvik-
myndavélinni. Hún hefur gát á öllum tækifærum
til að leika til fullnustu og færa sönnur á
hæfileika sina og leysir þannig hlutverkið af
hendi með sóma“. Aðrir gagnrýnendur tóku í
sama strenginn.
11. KAFLl
Metro-Goldwyn var ánægt með móttökurnar,
sem myndin fékk, og ágóðann og ákvað, sam-
kvæmt Hollywoodsið, að halda uppteknum hætti.
Að einni undantekinni voru aðrar myndir Gretu
að innihaldi nákvæmlega eins uppbyggðar eins
og þessi fyrsta; önnur skáldsaga Blasco-Ibanez,
sem var látin gerast í Suður-Ameríku og hét
„Freistarinn", byggði undirstöðuna; annar suð-
urlandatöfrari, Antonio Moreno, lék hlutverk
elskhugans; og Greta fékk annað ýkt og
ómögulegt hlutverk, í þetta sinn sem Elena,
fögur, hjartalaus og yfirborðsleg kona, sem
dáð var af bankastjórum og þorpurum. Einn
mimur var þó á. Stiller átti að stjórna.
Nú þegar hann fékk tækifærið til að stjórna
skjólstæðingi sínum, var öll tortryggni og allt
þunglyndi á bak og burt. Hann ljómaði af eftir-
væntingu og ákafa. „Loksins skulu þeir fá að
sjá hvað Greta getur," sagði hann við Lars
Hanson. Hann var ákafur í að gera eitthvað
alveg sérstakt úr „Freistaranum". Hann vann
sjálfur að handritinu og kom fram með heil-
margar hugmyndir, sem hann hélt að mundu
slá í gegn. Hann hugsaði sér t. d. að byrja
myndina á heilum sirkus með leikfimismönn-
um, gamanlcikurum, dansandi björnum o. s. frv. í
fullum gangi, sem svo átti aðeins að vera hluti
af skemmtuninni í einkaveizlu, þegar myndavél-
arnar færðust fjær. Þegar Stiller sagði Hanson
frá ráðagerð sinni, sagði hann: „Við skulum
sýna þeim djöflakúnstir,"
Það varð heilmikill gauragangur um leið og
Stiller steig fæti sinum inn í vinnustofuna í
fyrsta sinn. „Þegar ég kom inn, héngu fimmtíu
manns upp um alla veggi“, sagði hann seinna
við vin oinn, Ernst Mattson. „Hvað eru þeir að
gera þarna? spurði ég. Mér var sagt að einn
væri aðstoðarstjórnandi, annar aðstoðarmaður
framleiðandans, ein var kölluð handritagæzla o.
s. frv. Rekið þau út! sagði ég. Ég þarf þeirra
elcki mel — ég þarf aðeins á kvikmyndavél,
myndntökumanni og leikurum að halda. En þau
hreyfðu sig ekki!"
Á svipstundu var Stiller búinn að gera Antonio
Moreno að óvini sínum. Stiller áleit að aðal-
söguhetjan í „Freistaranum" ætti að vera skegg-
laus og skipaði því Moreno að raka af sér yfir-
skeggið. Þetta gekk of nærri heiðri kvennatöfr-
arans og úr því urðu harðar deilur. Seinna fékk
Stiller þá hugmynd, að í einu atriðinu ættu fæt-
ur Morenos að sjást undir borði, sem stóð við
hliðina á borði Gretu; og til að undirstrika mis-
muninn, skipaði Stiller svo fyrir, að Moreno væri
í skóm, sem væru mörgum númerum of stórir.
En Moreno, sem var hreykinn af hinum smá-
gcrðu fótum sínum, þverneitaði og lokaði sig
inni í búningsherberginu sínu. Þar var hann,
þangað til Stiller lét undan með skóna. En
samband' þeirra hélt áfram að vera þvingað.
Þegar Stiller var óánægður með eitthvert atriði
hjá Gretu og Moreno, kenndi hann Moreno alltaf
um. Moreno var vanur að með hann væri farið
sem mikla stjörnu, og hann átti erfitt með að
kingja þessu.
Stiller lék sitt gamla hlutverk harðstjórans
með gjallarhornið, sem sífellt öskraði og bað-
aði út höndunum, og tókst með því ýmist að
róa eða æsa upp starfsfólk sitt. Honum hafði
karlinn vitlaus? Hefur hann yfirleitt komið í
kvikmyndaver áður?“ Thalberg talaði við Stiller
og reyndi að fá hann til að vinna meira kerfis-
bundið, en árangurslaust.
Stiller reiddist þessari afskiptasemi fram-
kvæmdastjórnarinnar. „Þeir réðu mig af þvi þeim
leizt vel á verk mín,“ sagði hann við Lars
Hanson. „Þeir sáu að ég hafði eitthvaö sérstakt
til að bera. Svo leyfa þeir mér ekki að vinna
eftir mínu höfðu, án. þess að vera að reyna að
kenna mér að stjórna kvikmyndatöku."
Tíu dögum eftir að myndunin byrjaði, var
Stiller kallaður inn í skrifstofu Thalbergs.
Vinnuherbergi hans var í annarri álmu stjórn-
arbyggingarinnar og á því voru stórir glugg-
ar út að sundi, svo að allir, sem gengu þar um
eftir að fór að dimma, gátu séð það sem var
að gerast þar inni. Einn þeirra sem átti leið
þar um var framleiðandinn Albert Lewin, sem þá
var aðstoðarmaður Thalbergs. ,,Ég kom gang-
Greta og Antonio Moreno í
„Virveln“, hádramatíslm ást-
aræfintýri, sem okkur mundi
sennilega þykja hlægilegt.
verið fenginn túlkur til umráða, en hann kærði
sig ekki um að nota hann, heldur útskýrði hann
allt á sinni lélegu ensku og með handapati og
svipbrigðum. En þetta hafði iðulega misskilning
í för með sér. Svekktur yfir að geta ekki út-
skýrt það, hvernig hann vildi hafa hin ýmsu at-
riði, fékk hann reiðiköst. Þá safnaði hann leik-
urunum í kringum sig og öskraði framan í þá
á samblandi af sænsku, þýzku og ensku. I aug-
um allra nema Gretu hegðaði hann sér oft allt
að þvi spaugilega. Þegar hann var reiðubúinn
til að mynda eitthvert atriði, hrópaði hann
„hættið!" til myndatökumannanna, og þegar
hann vildi stanza, hrópaði hann „byrjið!“ Eitt
skipti vildi hann láta leikarana klappa og hrópaði
„springa“ í staðinn. Sá orðrómur breiddist út, að
ekki væri allt með felldu við myndatökuna á
„Freistaranum. “
Kvöld nokkurt -— á fjórða degi myndatökunn-
ar — fékk Greta skeyti um að Alva systir henn-
ar væri dáin. Alva, sem mörgum fannst ennþá
fallegri en Greta, hafði verið farin að hugsa
gott til að verða kvikmyndaleikkona heima í
Svíþjóð, þegar hún fékk berkla. Greta sagði
Stiller þessar sorglegu fréttir, og hann stöðvaði
myndatökuna þegar í stað. Slikt var alls ekki
vel séð í fjármáladeild félagsins.
Yfirleitt voru starfsmenn Metros alveg agndofa
yfir vinnuaðferðum Stillers, sem ekki virtist
fylgja neinum ákveðnum reglum. „Stiller reyndi
að vinna í Hollywood á sama hátt og í Svíþjóð, en
félagið þekkti iðulega ekki annað til kvikmynda
hans en nafnið," sagði Hanson. „Hann vann á
sinn eigin sérkennilega hátt. Hann tók atriðin
eftir því sem bezt hentaði, sjaldan í réttri röð
og ekki alltaf eins og hann hafði hugsað sér í
fyrstu. Hann vildi taka elns mikið af myndum
og hægt var, og búa síðan til kvikmyndina í
klippingarherberginu. Hann gat aldrei haldið
fast við ákveðna áætlun. Og hann gat átt það
til að láta kalla saman fjölda aukaleikara og
láta þá svo standa í kvikmyndaverinu allan
daginn,' án þess að nota þá, meðan hann var að
taka eitthvert ómerkilegt atriði. Mayer og Thal-
bcrg voru gramir. Þeir vildu fá að sjá kaflana
og þeir þekktu ekki aftur sum atriðin í hand-
ritinu. Þeir höfðu ekki hugmynd um hvað hann
var að fara. Og Stiller kunni ekki enslcu og
gat ekki útskýrt það fyrir þeim, hvað hann
ætti við. Ég man að Thalberg spurði mig: „Er
andi gegnum sundið,“ segir Lewin. „Það var
dimmt og ég leit upp í gluggana á skrifstofu
Thalbergs. Hann og Stiller voru að tala saman.
Irving gckk um gólf, eins og hans var siður þeg-
ar hann var að tala, og hann lék sér allan tímann
að tuttugu dala gullpeningi. Ég heyrði auð-
vitað ekki hvað þeir sögðu, en það lék enginn
vafi á að þeir voru æstir. Þetta var skrýtin sjón.
Þeir töluðu með nokkurs konar handapati. Meðan
ég stóð þarna, kom ég auga á Gretu, fyrir utan
búningsgeymsluna. Öðru hverju stanzaði hún og
lcit upp í gluggann til Stillers og Thalbergs,
og hélt svo áfram göngunni. Ég hafði aldrei
hitt hana og ávarpaði hana ekki. Hún var þar
enn, þegar ég hélt leiðar minnar. Hún vissi, að
þetta kvöld var mikilvægt mál á döfinni og hún
beið eftir fréttum af því.“
Stiller kom út úr skrifstofu Thalbergs með
fréttir, sem voru ekki síður niðurlægjandi fyrir
hann eh Gretu. Honum hafði blátt áfram verið
vikið fá starfi sem stjórnandi „Freistarans“.
Annar stjórnandi átti að ljúka við myndina. Still-
er hafði ekki verið gert neitt annað tilboð.
Brottvikning hans gerði bæði hann og Gretu
þunglynd og reið. Af bréfi frá henni til sam-
eiginlegs vinar hennar og Stillers, fæst hugmynd
um þá örvæntingu, sem hafði gripið hana. Hún
skrifar:
Kæri Nisse!
Þakka þér fyrir elskulega bréfið þitt. Ég hef
oft ætlað að skrifa þér, en ég er eins og Moje
— það verður ekkert af því.
Þú hefur kannski frétt hvað komið hefur
fyrir ? Ástandið hér hefur verið slæmt, svo mað-
ur segi ekki hræðilegt. Ég ætla ekki að segja þér
hvernig mér hefur liðið. Ég hélt að sólin mundi
aldrei framar koma upp, þegar þetta gerðist með
Moje. Hvers vegna þarf Moje alltaf að eiga svona
erfitt, því hefur hann alltaf svo mikið að giima
við? Moje sem er einhver bezti maður í heimi!
Ég vona að minsta kosti að þetta lagist allt.
Þú hefðir átt að sjá Moje, hann var eins góður
og clskulegur og hann einn getur verið. Hann
varð svo þreyttur og niðurdreginn af þessu öllu,
að hann vildi ekki halda áfrcm. Ég kenni svo
í brjósti um hann.
Kveðjur frá þinni
Gretu.
5