Vikan - 03.05.1967, Blaðsíða 23

þessi tilmæli til greina hefði þýtt
beina rangfærslu, enda var þeim
snarlega vísað á bug.
Fimm mánuðum síðar las ég um-
sögn eftir ritstjóra Der Stern í JHam-
borg, -en því blaði hafði Look selt
réttinn til að birta bókina í grein-
arformi á þýzku. Ritstjóranum
fannst sú áherzla, sem frú Kennedy
lagði á að fá vissum breytingum
framgengt, ,,hjartnæm og skiljan-
lega kvenleg", en hann leit svo á
að hann gæti ekki tekið þær til
greina sökum þess að þær hefðu
verið „tengdar breytingartillögum
Kennedys senators". Nákvæmlega
sama vandamál átti ég við að
stríða. Frú Kennedy hafði ekki enn
séð handritið, en um mitt haust
voru hinir og þessir, sem umgeng-
ust hana, farnir að leggja fram úr-
fellingartillögur, sem voru tiltölu-
lega skynsamlegar miðað við þær,
sem frá Pam höfðu komið. En þær
voru engu að síður tengdar hinu
stjórnmálalega efni. Ég var beðinn
að strika sex þúsund fjögur hundr-
uð sjötíu og tvö orð út úr greinun-
um, sem Look voru ætlaðar. Þegar
frú Kennedy sjálf hafði lesið hand-
ritið, bað hún mig einungis að
strika út um eitt þúsund og sex
hundruð orð. Þrjár af hverjum fjór-
um úrfellingartillögum, sem bornar
voru fram fyrir hennar hönd, snertu
hana ekki. Þar var um að ræða
tilraunir til að dylja mikilvægar
staðreyndir.
Þetta voru ónæðissamir dagar í
köstulum valdsins. Orðrómur um
þrætuna hafði borizt til blaðanna,
og þótt allar staðreyndir vantaði til
stuðnings, komust nú á loft allskon-
ar sögusagnir um efni bókarinn-
ar. Innihald flestra þeirra var róg-
ur um Johnson forseta. Samkvæmt
einni kjaftasögunni hafði hann
gert fjölskyldubiblíu Kennedys upp-
tæka, og í annarri var því haldið
fram að hann hefði skellihlegið
við líkkistu hins vegna forseta. Svo
fáránlegar sem lygar þessar voru,
vantaði ekki að sumir væru nógu
einfaldir til að taka þær trúanleg-
ar. í Flvíta húsinu voru menn um
hríð á báðum áttum og hugleiddu
gagnsókn, en ákváðu svo að stein-
þegja um málið, og var það vit-
urlega ráðið.
Kennedy-hirðin var öllu athafna-
samari. I þeim herbúðum var blásið
í lúðra, hirðmönnum safnað saman,
yfirlýsingar lesnar og skálmir
skerptar. Viðbrögð manna að
herköllum þessum komu ekki
óvænt, þótt þau væru ekki stór-
mannleg, og ég hafði fylgzt með
stjórnmálum nógu lengi til að gera
mér grein fyrir vissum grundvallar-
lögmálum. Fjöldi efnilegra manna
byggði framavonir sínar á því, að
Robert F. Kennedy yrði í framtíð-
inni forseti Bandaríkjanna. Það var
því ekki að undra þótt þeir flykkt-
ust undir merki hans.
Framganga Pierres Salingers kom
hvað mest á óvart. Við upphaf
málsins hafði frú Kennedy beðið
þennan Falstaffslega fyrrverandi
blaðafulltrúa að semja samning
þann, er við Bob gerðum okkar
á milli 1964. Þetta gerði Pierre
ekki, heldur hvarf á brott sem
skjótast til Kaliforníu, þar sem hann
bauð sig fram við kosningu til
senatsins. Flann lét eftir skilaboð
þess efnis, að ég skyldi sjálfur
skrifa samninginn. Nú hélt hann því
fram að ég hefði spillt samningn-
um og misnotað hann — samning,
sem hann átti að hafa samið, en
hafði í raun réttri aldrei séð, að
ég bezt vissi. Þegar Pierre hafði
gefið sig fram og látið vita hvar
hann stóð, virtist breiðfylkingin
gegn bókinni harla traust.
Orjúfanleg var hún þó ekki.
Hvatningarbréfunum til mín fjölg-
aði með hverjum degi, og þar á
meðal voru skilaboð, sem kunnug-
leg nöfn stúðu undir Evelyn Lincoln
sendi eftirfarandi símskeyti: „SOFÐU
RÓLEGUR í ÞEIRRI FULLVISSU AÐ
ÞÚ EIGIR STÖÐUGT HAUK í HORNI
ÞAR SEM ÉG ER." Jim Swindal,
svallsami Alabaminn, sem verið
hafði einkaflugmaður Kennedys
forseta, skrifaði frá Spáni: „Hver
sem hefur haft af þér einhver kynni,
þótt skömm kunni að hafa verið,
hlýtur að vera sannfærður um að
þú munir aldrei bregðast trausti
neins manns. Þetta þori ég alltaf
að standa við."
En ekki voru allir vitnisburðirnir
í þessum anda. Ég var ákærður fyr
ir að nota mér á harðbrjósta hátt
viðtölin við frú Kennedy — þótt ég
hefði gert allar hugsanlegar varúð-
arráðstafanir til að þau yrðu að-
eins einkamál okkar tveggja. (Ég
hafði meira að segja neitað að
ræða viðtölin við Warren-nefndina,
og þegar ég las yfir fyrsta upp-
kastið að bókinni minni, ákvað ég
að fella úr sem svaraði tvö hundr-
uð blaðsíðum af efni, sem mér
annaðhvort fannst of persónulegt
eða að það innihéldi þarflausa
gagnrýni á mönnum, sem enn gegna
opinberum stöðum.) En sannsögli
virtist hafa glatað þýðingu sinni,
og eins og oft vill verða þegar á
reynir, bar margt og mikið á milli
þess, sem menn sögðu í einkavið-
tölum og hins, sem þeir létu frá
sér fara á opinberum vettvangi.
Þann tuttugasta og áttunda septem-
ber fékk ég hughreystandi bréf frá
einum trúnaðarm'anna Kennedy-
fjölskyldunnar, sem hafði lesið bók-
ina yfir þrisvar sinnum.
„Ég skil tilfinningar yðar mjög
vel," hóf hann máls, „þótt ég um
leið hafi samúð með Jackie og Bob.
Þetta er erfitt mál og mikið tilfinn-
ingaatriði fyrir ykkur öll, og þau
verða að gera sér grein fyrir þeirri
ströngu hughrifareynslu, sem þú
hefur orðið fyrir og þolað síðast-
liðin tvö og hálft ár. Þú verður á
hinn bóginn að umbera framkomu
þeirra, sem hefur ef til vill eitthvað
staðið að baki þeirri tillitssemi,
sem Kennedy forseti sýndi þér . . .
Ykkur eru ákveðin sterk skapgerð-
areinkenni sameiginleg, öllum
þremur — sérstaklega tilfinninga-
næmi og réttsýni. Réttlætiskennd
þín hefur verið særð, og stolt þitt
einnig, sennilega að nauðsynja-
lausu." Niðurstaða hans var hin
sama og mín: „Eins og við höfum
þegar séð, eru verulegar tilraunir
gerðar til að ófrægja bókina. Bezta
leiðin til að fyrirbyggja slíkt er að
láta bókina sjálfa og greinarnar úr
henni tala máli hennar af nákvæmni
þeirri og málsnilld, sem er aðall
verksins."
Þetta var rödd skynseminnar i
kór, sem að. öðru leyti var brjálað-
ur. Þegar hér var komið, var and-
rúmsloftið á sviðinu orðið svo mett-
að ryki, svita og blóði að maður
gat naumast náð andanum. Það
hafði spillt okkur öllum. Engu að
síður fullvissaði Bob mig um að
ekkert mál yrði höfðað. Og raunar
virtist tíminn fyrir málarekstur út-
runninn. Ellefta stundin var komin
og farin. Jacqueline Kennedy hafði
vitað um fyrirætianir útgefendanna
í næstum fimm mánuði. Meira en
þrír mánuðir voru liðnir síðan Look
hafði auglýst birtingu greinanna á
heilsíðu í New York Times. Hættan
virtist liðin hjá. En allt í einu — á
fyrsta klukkuslagi á miðnætti, get-
um við sagt — greip frú Kennedy
til aðgerða. Öllum til furðu höfðaði
hún mál gegn tímaritinu, Harper
og höfundinum. Sama kvöldið voru
fjórir ritstjórar gestir mágs hennar
á Hickory Hill, og hann sagði þeim
að hann væri skelfdur út af frétt-
unum. Enda gerðist hann, sem hafði
undirritað samninginn ásamt mér,
ekki aðili að málinu með henni.
Tímaval frú Kennedy fyrir máls-
sóknina var 6 allan hátt meira en
lítið furðulegt. Bindandi samningar
við útgefendur í meira en tylft
ríkja höfðu verið undirritaðir, og
þýðingar voru hafnar af fullum
krafti. Harper og Row voru tilbúnir
með síðuprófarkir, Book-of-the-
Month Club hafði auglýst Dauða
forseta sem kjörbók sína í apríl og
risavaxnar litprentvélar Look voru
að heita mátti byrjaðar að prenta
fyrstu greinina. Við vorum komnir
í gegnum spegilinn, eða svo var
að sjá.
Það var aðeins um eina lausn
að ræða — samkomulag utan réttar.
Jacqueline Kennedy komst fyrst að
samkomulagi við ritstjóra Look og
höfundinn. Við samþykktum að
verða við ósk hennar um úrfellingu
orðanna sextán hundruð, og hún
samþykkti að hafa ekki á móti
birtingu bókarinnar í greinaformi.
En bókin var samt eftir. Tími var
ákveðinn fyrir réttarhöldin og dóm-
ari valinn, Robert Kennedy, sena-
tor, var á skrá sem aðalvitni, og
það voru ekki nema nokkrar klukku-
stundir til opnunar réttarhaldanna
er frú Kennedy loksins las allt hand-
ritið. Hún sat uppi við það heila
nótt til klukkan hálfsex og varð,
sagði einn vina hennar, „því hrifn-
ari og furðu slegnari sem lengur
leið á lesturinn." Verulegum sálar-
kvölum hefði verið bægt frá ef
þeir, sem næstir stóðu bókinni —
þar á meðal höfundurinn — hefðu
beðið hana að lesa bókina um
vorið. Hún gat naumast afneitað
hvatvíslegum orðum, sem þegar
höfðu verið töluð í hennar nafni.
Það hefðu verið svik við þá, sem
höfðu þjónað henni eftir beztu getu.
Og ég þurfti ekki neina árétt-
ingu á orðstír mínum; það myndi
bókin sjá um. Ég strikaði út í við-
bót nokkrar málsgreinar, sem hún
fann að, og til að sýna fram á að
hagnaðarsjónarmiðið væri mér eins
fjarri nú og þegar ég hafði orðið
við áskorun hennar þremur árum
fyrr, afsalaði ég mér rétti til vissra
tekjustofna, sem til þessa höfðu
verið ætlaðir höfundinum. Síðan
dró hún málshöfðunina til baka.
Skjöl voru undirrituð og sameigin-
leg yfirlýsing send blöðunum. Hún
lýsti því yfir að hún væri ánægð,
og allir þrír meginaðilar málsins
létu síðan lögfræðinga sína lönd
og leið.
Eitt sinn hafði einstæð vinátta
sameinað okkur. En nú hafði þeirri
tilfinningu verið veittir djúpir áverk-
ar. Ef til vi11 gróa þeir, en Ijót ör
munu stöðugt sýnileg. En raunar
geri ég ráð fyrir að vonbrigðin
hafi verið óhjákvæmileg. Hefði
Kennedyfólkið valið leiðinlegan og
andlausan höfund til að skrifa
bókina, hefði hún orðið áferðar-
mjúk og flatneskjuleg, og þá hefði
ekki komið til neins rifrildis. Mín
misgerð var sú að ég var staðráð-
inn að gefa þessari kynslóð lifandi
sagnfræðirit, skýra mynd af þess-
um nóvemberdögum eins og þeir
höfðu í rauninni verið, enduróma
það, sem fólk hafði raunverulega
sagt og hvernig því hafði liðið.
Þetta gat ég vegna þess að ég
þekkti efniviðinn, vegna þess að
dagbækur fólksins, endurminningar,
segulbönd og samtöl við mig sam-
einuðust f skæran, hjartnæman
sorgarsálm.
Á þeim tíma — þremur og hálfu
ári — sem liðinn er siðan glæpur-
inn var framinn í Dallas, hafa vin-
áttutengsli, viðhorf og pólitískur
metnaður breytt þeim, sem þá voru
í hvirfilbylnum miðjum. Margir
þeirra óska þess nú, að þeir hefðu
þá hegðað sér öðruvísi en þeir
gerðu. Vafalaust munu sumir þeirra
andmæla bók minni, en það gerði
ég mér þegar Ijóst þann morgun, er
ég hóf að hripa orðin á pappírinn.
Ég gat ekki dregið upp mynd liðna
tímans með nýjum dráttum. Ég varð
að teikna hana nákvæmlega eins
og ég sá hana fyrir mér, allan
hrylling hennar, dýrð, fjarstæður,
fegurð, reiði, misskilning og há-
stemmd andartök. Séuð þið mér
ósammála, eða undrizt hversu
sterklega ég skynja þetta, þá lofið
mér að minna ykkur á að einu
sinni, þegar við vorum öll yngri,
var uppi f Bandaríkjunum forseti,
sem varði Iffi sínu á sviðinu okkar,
dó þar og myndi hafa kosið —
hefði hann mátt leggja eitthvað til
málanna — að saga hans yrði sögð
sannleikanum samkvæmt, blátt á-
fram og undanbragðalaust.
☆
18. tw. VIKAN 23