Vikan - 13.05.1971, Side 21

Q Albert Speer me5 þýzku útgáfuna af „Minningum''
sínum, sem hann skrifaði eftir 20 ára dvöl í Spandau-
fangelsinu.
o Kjarnorkuvísindamaðurinn Robert Oppenheimer fór
að finna til ábyrgðar — og þá var ekki haegt að hafa
gagn af honum lengur.
o Claude Eatherly stjórnaði einni flugvélinni, þegar
sprengjan féll yfir Hirosima. Þegar samvizkan byrjaði
að kvelja hann, var hann meðhöndlaður sem sjúklingur.
Á ÁK/ERENDABEKKNUM í Núrn-
berg sátu leiðtogar Þriðja ríkisins
og hlýddu á sakir þær, sem þeir
voru taldir bera ábyrgð á:
Morð á sex milljónum Gyðinga;
misþyrmingar og aftökur blásak-
lauss fólks um allan heim; ofbeldi,
morð og limlestingar í einangrun-
arbúðum — endalaust registur yf-
ir svívirðilegustu syndir, sem hægt
er að hugsa sér.
— Eftir þúsund ár munu þessi
afbrot enn hrjá samvizku þjóðar
okkar, stundi fyrrverandi yfirhers-
höfðingi í Póllandi, Hans Frank,
þegar sönnunargögn í formi kvik-
mynda, vitna og skjala, höfðu verið
birt. .
Hinir sakfelldu brugðust við á
misjafnlegan hátt. Sumir frömdu
sjálfsmorð. Sumir reyndu að gera
lítið úr eigin hlutdeild í þessum
hroðalegu verkum. Og enn aðrir
reyndu að skilja, hvernig það gat
átt sér stað, að þeir urðu eitt hjól
í svo óhugnanlegri morðvél.
f hópi hinna síðastnefndu var
arkitekt Hitlers og síðan hermála-
ráðherra, Albert Speer, sem var
dæmdur í tuttugu ára fangelsi.
Þessum tveimur áratugum eyddi
hann í fangelsi í Spandau, en þar
dvöldust æðstu nazistaforingjarnir
undir sameiginlegu eftirliti stór-
veldanna.
HANN VAR UPP
MEÐ SÉR
Hann notaði árin löngu og mörgu
á bak við múrana til hugleiðingar
og skrifaði meðal annars bókina
„Minningar“, sem hefur orðið mik-
il metsölubók i öllum löndum að
undanförnu. f bókinni segir Speer
frá tólf ára samvinnu sinni við
Hitler. Hann segir frá því, hvernig
hann komst í innsta hring hjá for-
ingjanum vegna hæfileika sinna
sem arkitekt; hvernig hann fékk
fyrstu stórverkefni sín 28 ára gam-
all, og hvernig hann kornungur að
árum varð trúnaðarvinur foringj-
ans.
Hann var ekki svo lítið upp með
sér yfir því, að einræðisherrann
skyldi gera hann að eftirlætisráð-
gjafa sínum; hefja hann upp yfir
pólitíska þrasið og samkeppnina,
sem hinir við hirðina máttu heyja.
Og hann fékk nægileg verkefni í
sinni listgrein. Hann fékk tækifæri,
sem hann hafði ekki einu sinni þor-
að að láta sig dreyma um. Hann
fékk verkefni, sem juku honum
sjálfstraust og kitluðu hégómagirnd
hans: byggingar, minnismerki og
íþróttahallir og loks heilar borgir,
sem áttu að vera svo stórkostlegar,
að annað eins hafði ekki sézt í ver-
öldinni. Kórónan á verkinu átti að
vera ný Berlínarborg, hjartað í
hinu nýgermanska heimsveldi, þar
sem stórfengleg sigurhátíð skyldi
fara fram árið 1950. Þessa borg,
gullrammann utan um sigur naz-
ismans og endanlega staðfestingu
hans, átti Albert Speer að byggja.
Klukkutímum saman gældu þeir við
þessa draumaborg, foringinn og
arkitektinn, á bak við luktar dyr,
eins og tveir litlir strákar, sem
leika sér að módelunum sínum.
Hitler hafði geysilegan áhuga á
húsagerðarlist. Þegar einræðisherr-
ann kom til Parísar í fyrsta og
eina skiptið, eina gráa og nöturlega
morgunstund árið 1940, tók hann
Speer með sér, og þeir skoðuðu
saman þekktar byggingar. Niður-
staða heimsóknarinnar var sú, að
saman iskyldu þeir síðar byggja
borgir, sem skyggðu fullkomlega á
Parísarborg.
En draumarnir rættust ekki.
Sigrarnir breyttust í hrakfarir.
Smátt og smátt varð Speer ljóst,
að Hitler var hættulegur maður.
Hann hafði enga stjórn á sér eins
og heilbrigður maður. Þar að auki
var hann fullkomlega tillitslaus og
alger fúskari á öllum sviðum, jafnt
í húsagerðarlist sem herstjórn.
FRÁ AÐDÁUN
TIL ANDSTYGGÐAR
Speer var óvenju tíður gestur á
heimili foringjans, og eftir nána
kynningu og endalaus samtöl við
hann, uppgötvaði Speer, að Hitler
var ekkert annað en ofurlítill smá-
borgari, sem án þess að hika hið
minnsta fórnaði milljónum manns-
lífa af eintómri valdasýki. Samt
hélt hann áfram að vera heimilis-
vinur Hitlers, og síðar, þegar stríð-
ið gerði nauðsynlegt að auka víg-
búnað og byggingarframkvæmdir í
sambandi við hann, varð Speer trúr
og tryggur hermálaráðherra, sem
endurskipulagði allan iðnað Þýzka-
lands og náði undraverðum árangri
á því sviði.
En í lok stríðsins hafði aðdáun
hans á Hitler breytzt í algjöra and-
styggð á honum,. Það gekk svo
langt, að hann hunzaði skipanir frá
foringjanum þess efnis að eyði-
leggja verksmiðjur og mannvirki.
Ejn hann sagði aldrei skilið við
hann, sleit sig aldrei lausan frá
honum.
Fyrir það dæmir Speer sjálfan
sig í minningabók sinni af miklu
meira rriiskunnarleysi en nokkur
Framhald á bls. 36.