Vikan


Vikan - 30.03.1939, Síða 3

Vikan - 30.03.1939, Síða 3
Nr. 13, 1939 V IK A N 3 Ad vestan Eftir Bárð Jakobsson, stud. jur. Onundur var maður nefndur og hafði viðurnefnið tréfótur. Hann var uppi á dögum Haraldar hárfagra Nor- egskonungs. Önundur tréfótur var maður skapmikill, hraustur og harðfengur, en átti — eins og fleiri — erfitt með að lúta valdi annarra. Því varð hann landflótta úr Noregi og stökk til Islands undan ríki Haraldar konungs. Island Var þá mjög byggt, er Önundur kom út hingað, og varð haiin að setjast að norður á Ströndum. Heldur mun Önundi hafa þótt óyndislegt norður þar og verið skapþungt yfir skiln- aðinum við óðul sín í Noregi. Bera þess ljósan vott eftirfarandi ljóðlínur úr vísu eftir Önund: „— kröpp eru kaup, ef hreppik Kaldbak, en ek læt akra.“ Ég rifja upp þessa frásögn Grettis sögu af því, að þegar ég las hana í æsku, þá skildi ég ekki viðhorf Önundar. Ég vissi raunar ekki með vissu, hvemig landslagi var háttað á Ströndinn, þar sem Ömmdur hafði tekið sér bólfestu, en mér þótti ólík- legt, að miklu mimaði á undirlendi þar og á þeim stað, sem ég var alinn upp, og kunni vel við. Svo vel, að þegar ég yfirgaf Vest- firði í fyrsta skipti og fór til Akureyrar, þá fundust mér engin f jöll vera þar í nánd. Þó tók fyrst steininn úr götunni, þegar ég kom til Reykjavíkur. Eitt af því fyrsta, sem ég spurði um, var Öskjuhlíðin. Mér var sýnd hún, og þá varð ég reiður. Eina nafnið, sem mér fannst sóma Öskjuhlíð- inni var — hundaþúfa. Hver hefir fundið upp á því að kalla þetta „hlíð“, er ofvaxið mínum skilningi. Bezt gæti ég trúað, að það hefði verið Dani. Sama var að segja um hina margumtöluðu og marg- lofuðu Esju. Það er fyrst nú, eftir að hafa haft hana fyrir augum í nokkur ár, að ég er farinn að sjá, að þetta er fjall — og það fallegt. Mér leið hér syðra, að ég hygg, ámóta og dömu á dansleik, sem finnst hún vera fáklædd, af því að hún hefir gleymt að púðra sig. Og nú myndi mér líklega finnast ég vera eins staddur og einmana saltsíld á tunnubotni, ef ég kæmi til heim- kynna minna vestra. Ég heyrði einu sinni Sunnlending segja, að Isaf jörður væri eins og illa gerð mógröf, hann gæti ekki andað þar. Nærstaddur Isfirðingur var gráti nær yfir smekkleysi sunnan mannsins. Og ég gat samsinnt Isfirðingnum, því að ég kunni vel við mig þann tíma, sem ég dvaldist á Isafirði. Líklega hefði sá einnig kunnað við sig þar, sem lagði hönd og hyggju að orðum Hávamála: „LítiIIa sanda, lítilla sæva, lítil eru geð guma.“ Hve mikið er satt í þessmn orðum, skal látið ósagt, en það er ég sannfærður um, að landslag hefir mikil áhrif á líf og lífs- viðhorf manna. Eitt skáldið okkar hefir raunar sagt, að: „landslag væri lítilsvirði, ef það h é t i ekki neitt“. En allt fyrir það er andstæðan mikil. Annarsvegar hin hvassbrýndu, grúfandi fjöll, með svörtum harmrabeltum og grettnum kynjamyndum, og hinsvegar víðáttan, flatneskjan, koll- óttu hnúkarnir og sú svipmýkt, sem staf- ar af móðu fjarskans. Snjóflóð, skriður og síðast, en ekki sízt, sviptivindar og veðurgnýr, eru afleiðingar hinna bröttu fjalla og hamraskarða. Sá, sem aldrei hefir — bókstaflega — heyrt fjöll syngja á undan veðrum, hefir aldrei í fyllstu merkingu heyrt „byl detta af hús- þaki“, aldrei séð mennina réttast, stráin réttast, húsin réttast og sjóinn kyrrast, þegar allt dettur í dúnalogn eftir rokhviðu, hann er nokkru snauðari. Það er efni fyrir sálfræðinga að rannsaka hver áhrif f jöllin og fylgjur þeirra hafa á menn og menn- ingu, og mér skilst það muni hvorki vera ófróðlegt eða óskemmtilegt rannsóknar- efni. Annars veitti ég f jöllunum vestfirsku litla athygli í æsku. Þau voru svo eðlileg- ur og sjálfsagður hluti hins daglega við- horfs, að ef eitthvert þessarra kunningja minna hefði vantað í myndina, hefði mér orðið svipað um það og að sjá mann ríða hauslausum hesti. Það, sem æsti forvitnina og tók lengst- an tíma að átta sig á, var sjórinn, eða rétt- ara sagt, sjósóknin. Stærð, ganghraði, lög- un og litur bátanna, fiskur og veiðarfæri, fiskimið og veðurlag, dugnaður og afla- sæld formannanna, var sá þráður, sem daglegar hugsanir og athafnir, ekki ein- ungis langflestra vestfirzkra barna, heldur einnig fullorðnra, var snúinn úr. Ég man ekki eftir, að mig hafi langað eins inni- lega til nokkurs hlutar, eins og að fá að fara á sjó, svo að segja strax og ég gat talað og gengið. Ég fékk stundum að fara með, þegar „lagt var fram“, eins og það var nefnt, varð fram úr máta sjóveikur og þráði jafn ákaft að ná föstu landi, eins og ég áður hafði óskað að komast frá því. En þótt ég væri svo aðfram kominn, að ég komst tæpast hjálparlaust heim, þegar að landi kom, þú vildi ég helzt fara strax aftur á sjóinn, þegar ég var búinn að orna mér og borða, og svo að gefa þeim, sem ég náði til, nokkurnveginn í skyn hve stór- ar og breiðar öldurnar hefðu verið, og lík- lega hefði ég fengið versta sjóveður o. s. frv. Virðingin, sem smástrákar báru fyrir hinum fyrirferðarmiklu og veðurbörðu for- mönnum sérstaklega, og sjómönnum yfir- leitt, var ekki við neglur skorin. Ekki hvað sízt, þegar þeir komu að landi og höfðu aflað vel. Þeir voru þá eitthvað svo drýgindalega dularfullir, formennirnir, — kannske með tóbak á efri vörinni, salt- hvítir og svakalegir. Til þess að vera sem allra fullkomnust eftirlíking formanna, tókum við okkur eitt sinn til, tveir mjög ungir menn, og mökuðum skít á efri vör- ina. En sá var gallinn á, að mín fyrirmynd var með skegg, en sköllóttur, og var ég raunamæddur mjög yfir þeirri vöntun á útliti mínu, að hafa ekki skegg og skalla, en félagi minn var skár settur, því að hans formaður var skegglaus og hærður vel. Ég nefni þessi atvik til þess að sýna, meðal annars, hvers vegna ég botnaði ekkert í því, að Önundur tréfótur skyldi vera argur yfir því, að skilja við þessa ,,akra“ sína og einhver me-he-e og bö-öh-ö, sem mér fannst endilega verða að fylgja „ökrun- um“. Ég hafði djúpa og innilega skömm á kindum og kúm — nema einni mannýgri belju — og hef raunar enn. Ég býst við, að það muni farasvofyrirflestumVestfirðing- um, að ef þeir fara að gera sér grein fyrir því, sem veigamest er í bernskuminning- um þeirra, þá verði það sama uppi á ten- ingnum og hjá mér: sjórinn verði þar hlutadrýgstur. En þetta er engan veginn óeðlilegt. Enginn landshluti hefir í jafn miklum mæli og Vestfirðir átt beina af- komu sína undir auðlegð hafsins og dugn- aði sjómannanna. Þessvegna snúast leikir barnanna um það, sem hinir fullorðnu lifa og hrærast í — sjóinn og fiskinn, alveg eins og leikir bama snúast um kýr og kind- ur, þar sem fólkið hugsar um og lifir á kúm og kindum. Frá landnámstíð hefir sjórinn verið líf- æð Vestfjarða. Þuríður sundafyllir setti Kvíarmið við Isafjarðardjúp, en Þuríður nam land í Bolungavík. Þorgeir, sem flöskubak var kallaður, sonur Önundar tréfótar, virðist ekki hafa grátið ,.,akrana“ eins og karl faðir hans. Þorgeir bjó í Reykjarfirði á Ströndum „— ok reri jafn- an til fiska, því at þá váru firðirnir fullir af fiskum“. Þessi tvö dæmi, tekin af handa- hófi, sýna þegar hvert stefnt hefir um at- vinnulíf Vestfjarða frá upphafi Islands- byggðar. Og þeirri stefnu hefir verið hald- ið til þessa dags, og fremur aukið en af tekið, svo að nú má segja, að lífsmögu- leikar Vestfjarða, teknir sem heild, liggi í djúpi hafsins. Hvgrt einasta þorp á Vest- f jörðum er byggt upp utan um útveg. Þorp- in hafa engin veruleg útþensluskilyrði, geta

x

Vikan

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.