Vikan


Vikan - 26.10.1939, Blaðsíða 3

Vikan - 26.10.1939, Blaðsíða 3
Nr. 43, 1939 VIK AN 3 A. J. JOHNSON, bankaféhirðir: Þórarinsson og Njála Þorvarður Liklega hefir um enga bók íslenzka ver- ið ritað jafnmikið og um Njálu. Hún hefir um langt skeið verið hugðar- efni innlendra manna og erlendra. Þetta er ekki nema að vonum, því Njála er eitt mesta snildarverkið af fornsögum okkar, — ef ekki það mesta. Á síðari árum hafa menn hafið leit að höfundi Njálu. Sjálf- sagt verður þessi leit of erfið, ef um nokkr- ar sannanir ætti að vera að ræða, því vit- anlega fást slíkar sannanir aldrei. Um ann- að en líkur verður aldrei að ræða í þeirri leit. Ég hygg því, að margir hafi orðið eigi lítið undrandi, er Barði Guðmundsson, þjóðskjalavörður, virtist fullyrða það í grein í Skírni 1937, að Svínfellingurinn, Þorvarður Þórarinsson, „muni vera höf- undur Njáls sögu.“ Kvaðst hann þá ætla að gera grein fyrir þessu síðar. Þetta hefir hann nú gert a. m. k. að nokkru leyti með ritgerð í Andvara 1938, og með útvarpsfyrirlestrum s. 1. vetur, sem síðan voru prentaðir í Alþýðublaðinu. Hér er nú ekki tilætlunin að fara út í ein- stök atriði í máli Barða, en því er ekki að leyna, að víða þykir mér málflutningur hans mjög hæpinn og loftkastalakenndur. I Andvararitgerðinni segir hann t. d., að „Njáluhöfundi hafi fundizt allir vegir um Rangárvöllu liggja til Keldna.“ Ekki er unnt að finna eitt orð eða setningu í Njálu, er staðfesti þetta. Keldna er getið 7 sinn- um í sögunni, en aldrei í sambandi við vegi eða ferðalög þar um garð. Nokkrar helztu kórvillurnar í þessari Andvaragrein, að því er Rangárþing snertir, eins og t. d. við- víkjandi engjum Gunnars á Hlíðarenda „fyrir sunnan Þverá, í Móeiðarhvolslandi", ítök Keldna í Kirkjubæjarlandi, og hey- skap Keldnamanna „suður í Þykkva- bæ“ o. fl. hefir Vigfús Guðmundsson fræði- maður, fæddur og uppalinn á Keldum, tek- ið til athugunar í Árbók Fornleifafélagsins 1937—39, bls. 185—191, og verður því ekki frekar um þessa ritgerð rætt að þessu sinni. [Ekki verður þó komizt hjá að geta þess, að flest, sem Barði segir um átta- miðanir „Njáluhöfundar“ er ekki mikils- virði. Sjálfur virðist hann mjög ruglaður í áttum, sem sést m. a. á því, að hann talar um „vestlæga stefnu“ frá Bergþórshvoli í Landeyjum til Þjórsárdals. Þessi stefna er mikið hærra, austar, en í há norður. Þá talar hann um, að Keldnabændur hafi stundað heyskap „suður í Þykkvabæ“. Sú stefna er ekki langt frá vestri. Loks segir hann, að líklegt sé, að Gunnar á Hlíð- arenda „hafi átt engjar í Landeyjum, fyrir sunnan Rangá“. Rangá eystri rennur hvergi með Landeyjum, og er þess vegna ekki hægt að tala um engjar þar fyrir sunnan hana — eða á neinn veg. Hún rennur meðfram Hvolhreppi og Rangárvöllum. Að Njáluhöf. notuðu ekki áttamiðunina vestur, innan Rangárþings, getur vitanlega átt rót sína að rekja til þess, að þeir hafi verið búsettir á norð-vestasta bænum í héraðinu, er sagan getur um t. d. Odda, — og Keldum ef til vill síðar. Höfðu þeir þá engan bæ eða örnefni fyrir vestan eða norðvestan sig innan héraðsins, sem um er getið í sögunni, nema Sandhólaferju, sem aðeins er getið á einum stað, í sambandi við það, að þar hafi maður verið veginn.] Það virðist vera augljóst, að þegar reynt er að leita að, eða finna höfunda eða höf- und að fornsögum okkar, verður stað- þekkingin eitt fyrsta höfuðatriðið. Þeir sem leita að höfundum, verða því fyrst og fremst að spyrja sjálfa sig þessarar spurningar: Hvar er staðþekking sögurit- aranna bezt og fullkomnust, eftir því sem fram kemur í sögunni? Og þessari spurn- ingu þurfa þeir að geta svarað sjálfir, en ekki láta sér nægja að vitna í það, sem aðrir hafa þar sagt um áður, sem oft er villandi og stundum rangt. Þeir þurfa að þekkja afstöðu landshluta og staða hvers til annars, vegalengdir milli staða, torfær- ur og annað, er máli skiptir, og helzt sem mest af þessu af eigin sjón eða raun. I bókinni „Um Njálu“ hélt dr. Einar Ólafur Sveinsson mjög fram skaftfellskri staðþekk- ingu í Njálu, og Barði Guðmundss. telur hana líka „með bezta móti“, en finnst þó hugmynd- irnar „um hin óbyggðu upplönd Vestursýslunn- ar, svo og um legu Fiskivatnanna“ vera nokkuð óljósar. En hann heldur mjög fram austfirzkri staðþekk- ingu svo sem vænta má, þegar höfundur Njálu, áð hans skoðun, á að vera Þorvarður Þórar- insson, sém var fæddur og uppalinn á Valþjófs- stað í Fljótsdal, og átti heimili líklega um all- langt skeið að Hofi í Vopnafirði. Um stað- þekkingu Njáluhöf. í Ranágþingi er Barði að sumu leyti á annarri skoðun en dr. E. Ó1 Sv., en hælir honum fyrir annað, sem hann hefir þar um sagt, eins og um Þórsmerkurbæi og Bergþórshvol, sem dr. Einar virðist nú fall- inn frá, sbr. ritgerð í Skírni 1937, og það heilu ári áður en Andvaragreinin birtist. Um hina austfirzku staðþekkingu segir Barði svo í Andvaragreininni: „Þeirri skoðun hefir mjög verið á lofti haldið, að Njáluhöfundur muni vera Skaftfellingur (hér er átt við dr. Einar), eða af Suð-Aust- urlandi. Staðfræðirannsóknirnar benda ekki fyrst og fremst til þessa, heldur að höfundur sé úr Múlaþingi. Þangað lágu leiðir fæstra annarra en Austfirðinga. Þar að auki er staðþekking söguritarans á Austfjörðum svo örugg og viss, að með öllu er ólíklegt, að hennar hafi verið aflað einvörðungu á ferðalagi í eitt eða annað sinn. Höfundur þekkir ekki aðeins afstöðu byggðarlaganna þar til fullnustu, heldur og einnig þeirra bæja, sem koma við sögur, auk þess sem honum eru þar ýmsar leiðir gagnkunnugar. Þótt vandlega sé leitað, er þar enga skekkju að finna.“ Nú ætla ég um stund að athuga stað- þekkingu Njáluhöf. á Austurlandi, þar sem „enga skekkju“ á að vera að finna, og þar sem Þorvarður Þórarinsson hefir verið kunnugastur. Ferðasaga Flosa í Njálu, er hann fór í 'J/• lw . 'í/ ! / i / W/ IMmMtti/// mfflmJZ///. Kort af Inn-Fljótsdalnum.

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.