Vikan - 26.10.1939, Qupperneq 11

Nr. 43, 1939
VIKAN
11
B lóðbaðið
í Dögurðarnesi.
Hver sá, sem fer þjóðleiðina kringum
Hvalfjörð, veitir eftirtekt bænum
Þyrli. Sá staður er mjög auðkenni-
legur og þó fagur. Fjallið Þyrill gnæfir
við himin yfir bænum. Fram undan fjörð-
urinn með hárri fjallgirðingu umhverfis,
og í honum mörg nes, tangar og hólmar.
Stærsti tanginn eða nesið kallast nú Þyrils-
nes, en hét áður Dögurðarnes. Er það háls-
hryggur nokkur, allmikill að víðáttu, er
fram gengur í fjörðinn frá norðri til suð-
urs. Vestanvert við nesið liggur hólmur
einn eigi mikill, en hár og sæbrattur.
Minnir hann helzt á knerrina fornu, nema
hvað þarna vantar siglu og seglbúnað, rár
og reiða. Þetta er Geirhólmur, sem fyrir
hálfri tíundu öld var um tveggja ára bil
byggður af óaldarflokki nokkrum; hefir
þá án efa verið margrætt um þenna hólma,
víða hér um land.
Varla getur farið hjá því, að ferðamað-
urinn, sem á leið um þessar slóðir, vakni
til umhugsunar um þá atburði, er gerð-
ust þar fyrir níu hundruð og fimmtíu ár-
um, ef hann annars man eftir sögu Harðar
og Hólmverja. Hreystimaðurinn, glæsi-
mennið og ógæfumaðurinn, Hörður Grím-
kelsson gerði þenna hólma frægan, þótt
því miður væri sú frægð að endemum. Eigi
ber hólmurinn nafn Harðar, heldur Geirs
Grímssonar, fóstbróður hans, sem drepinn
var í sekt ásamt Herði árið 986. — „Sá
er löngum endir á íslendinga sögum“. —
Meira tvímælis mætti hitt orka, hvort veg-
farendum gefst oft tóm til þess að hug-
leiða þann stórfenglega og átakanlega at-
burð, sem gerðist þar í Dögurðarnesi síðla
sumars 986. Þá var þar í nesinu og ár-
kvíslunum vestan þess slátrað á einum
degi rúmlega sextíu mönnum, auk tuttugu
og fimm, er féllu af liði bænda, ef trúa
má sögunni. Þar var þá, með öðrum orð-
um blóðvöllur slíkur og meiri en sá, er
varð í stærstu fólkorustu þessa lands, á
Örlygsstöðum í Skagafirði, um 250 árum
síðar. Á þeim eina degi voru allir Hólm-
verjar að velli lagðir, að sjö mönnum und-
anskildum, er undan komust á flótta.
Nei, — ferðamaðurinn hefir ekki tóm
til slíkra athugana. Farartæki okkar tíma
ber hratt yfir; ný útsýn tekur við, hver
af annarri. Ný áhrif frá nýju umhverfi
slæva minningarnar um atburðina, sem til
forna gerðust í Dögurðarnesi. En heim
kominn, heilu og höldnu, getur hver og
einn gert upp við sjálfan sig, hvort þessir
atburðir séu þess virði að hugsa um þá
nokkru nánar. — Ég ætla að dvelja við
þá í huganum ofurlitla stund.-------
Það var dimm og þögul nótt, síðla í
ágúst, árið 986. Inn með Hvalfirði norð-
anverðum var á reið fjölmenni mikið, og
fóru menn tómlega. Stórflokkar slíkir sem
þessir sáust annars varla, nema í þingreið
an Dögurðarnes. Njósnarmenn, er vörð
héldu á hálsbrúninni í nesinu, gerðu nú
vart um, að skip færi frá Hólminum og
stefndi til Bláskeggsárósa. Vissu þá allir,
að þar fóru þeir Sigurður Torfafóstri og
Þórgeir gyrðilskeggi, því kunnugt var, að
sá var starfi þeirra að flytja vatn til
Hólmsins. Sögðu varðmenn, að tólf menn
væru á skipinu og sæktu knálega róður-
inn. Kollur bóndi Kjarlaksson var nú gerð-
ur í mót þeim Hólmverjunum, og fóru þeir
saman tuttugu og fjórir. Skyidu þeir ráða
á Hólmverja við Bláskeggsár, og kosta til
þess að yfir tæki. Var það alkunna, að
Sigurður Torfafóstri var hinn vaskasti
maður og höfuðkempa til vopna sinna. Um
Eftir Hermann Dórðarson, kennara.
til Alþingis. Hér voru flestir héraðshöfð-
ingjar úr nálægustu sveitum Hvalfjarðar
og Borgarfjarðar, og hver þeirra við
marga menn. Kom þessi mannfjöldi af
móti, sem þá um daginn fyrir hafði verið
haldið að Leiðvelli við Laxá, nálægt þar,
sem nú heitir Vogatunga. Af foringjum
fararinnar má nefna Torfa Valbrandsson
frá Breiðabólstað, móðurbróðir Harðar;
ennfremur mága Harðar, Indriða Þorvalds-
son og Illuga rauða, Ref úr Brynjudal og
Þorvald bláskegg. Reið allur flokkurinn
inn Ströndina, yfir Bláskeggsár að Þyrli.
Öllum var stranglega boðinn varnaður á
að fara með ópi eða glammi, því slíkt mátti
vel berast gegnum næturkyrrðina til óvin-
anna í Hólminum.
Síðasta afrek Hólmverja var mjög rösk-
mannleg tilraun til þess að brenna inni
Indriða, mág Harðar, jafnt fyrir því, þótt
Þorbjörg, systir Harðar, væri þar innan
dyra og hefði neitað útgöngu.
Hólmverjar höfðu líka gerzt svo stór-
tækir um rán og gripdeildir, að enginn var
óhultur um líf eða eignir fyrir þeim, og
þolinmæði byggðarmanna
var þrotin. Svo búið gat
ekki staðið lengur, og
skyldi nú líka endi bund-
inn á atferli þessara
vændismanna. — Reið
flokkurinn fram í nesið
undan Þyrli, og fóru með
sjónum, austan megin
nessins, unz þeir komu í
það framanvert. Stigu
menn þar af baki og
bundu hesta sína. Var
þá skammt til dögunar,
því roða sló á himininn
yfir Reynivallahálsi aust-
anverðum. Efstu eggjar Þyrils náðu fyrstu
geislum upprennandi sólar, meðan enn
grúfði dimma og þögn, illspá og geigvæn-
leg, yfir Hólminum, þar sem rúmir sjötíu
æfintýramenn og útlagar sváfu af síðustu
nóttina.
Héraðsmenn gerðu nú ráð sín hljóðlega,
meðan þeir tóku sér dögurð þar í nesinu.
Sögðu nokkrir eigi ófallið, að kalla þar síð-
þessa tvo menn er þess getið í sögunni, að
Sigurður var jafnan tillaga góður og fýsti
aldrei til illvirkja, en Þorgeir gyrðilskeggi
var tillagaverstur Hólmverja, og fýsti jafn-
an allra illvirkja. Eigi var þó Þorgeir meiri
hetja en svo, að hann lagði á flótta við
sjöunda mann, þegar er hann sá ofurefli
liðs í móti. Sigurður snerist til varnar og
þeir fimm saman. Sagan hermir, að tólf af
héraðsmönnum félli þar ásamt Hólmverj-
unum fimm, og varð Sigurður átta manna
bani, áður en Þorvaldur bláskeggur lagði
hann í gegnum. Kastaði Sigurður þá öx-
inni til Þorvalds, og höfðu hvortveggja
bana. — Um Sigurð má telja víst, að hann
hefir verið einn mesti og bezti maður í
Hólminum. Kolher frá Lundi sneri nú aft-
ur við tólfta mann; voru margir þeirra
sárir. Bátur sést nú róa fram fyrir tang-
ann og út til Hólms. Þar fer Kjartan
Kötluson, sá er tókst á hendur að ginna
Hólmver ja til lands. Meðan beðið var komu
Kjartans frá Hólminum, sagði Kollur
Kjartansson tíðindi þau, er gerzt höfðu við
Bláskeggsár. Allir samþykktust því, að
Þyrill við Hvalfjörð.
vörn Sigurðar Torfafóstra hefði verið með
ágætum, og væri skaði um slíkan mann.
Enn er löng bið. Kjartan þarf nú tíma
til svikanna við Hólmverja. Mönnum er það
kunnugt, að í Hólminum eru nú færri
menn en nokkru sinni áður. I fyrrahaust
voru þar átta tygir annars hundraðs, eða
Framh. á bls. 23.