Vikan - 26.10.1939, Qupperneq 20

20
VIKAN
Nr. 43, 1939
ÞORVARÐUR ÞÓRARINSSON
OG NJÁLA.
Frh. af bls. 4.
brugðið út af reglu, sem fylgt er í fyrra
hluta ferðasögunnar. Bendir þetta óneitan-
lega alveg eindregið til þess, að Njáluhöf.
hafi ekki þekkt vegalengdir eða bæjanöfn
á þessum slóðum. — Það verður að teljast
mjög ósennilegt og ólíklegt, að Austfirð-
ingur hefði hætt við að segja ítarlega frá
ferðinni, einmitt þegar komið var í hans
eigin héruð.
Annað, sem hver kunnugur maður þar
eystra hlýtur að taka eftir, er það, hvernig
Flosi er látinn ferðast milli þeirra bæja,
sem hann kom á.
Frá Hrafnkelsstöðum, sem eru suðaust-
an Lagarfljóts, er hann látinn fara yfir
Lagarfljót að Bessastöðum, sem standa
norðvestan Fljótsins, gegnt Hrafnkelsstöð-
um, og þaðan inn að Valþjófsstað, sem er
góð bæjarleið, 6—7 km., og alveg þvert úr
leið, þegar ferðinni var heitið norðaustur
í Njarðvík, sem er fyrir sunnan Héraðs-
flóa.
Það er naumast annað hugsanlegt, en að
kunnugur maður, t. d. maður, sem er fædd-
ur og uppalinn á Valþjófsstað, hefði látið
Flosa ferðast alveg gagnstætt þessu; hefði
látið hann fara frá Hrafnkelsstöðum inn
dalinn sama meginn, inn undir Víðivelli, og
þar yfir vötnin, sem renna í Lagarfljót —
og það er ekki hægt að gjöra ráð fyrir
öðru en þau og öll vatnsföll hafi verið ísi
lögð — og koma að Valþjófsstað áður eða
fyrr en að Bessastöðum, því með því að
ferðast svona, verða Bessastaðir alveg í
leiðinni þegar farið er frá Valþjófsstað í
Njarðvík. Rétta leiðin milli þessara bæja
er: Hrafnkelsstaðir, Valþjófsstaður, Bessa-
staðir — Njarðvík, en ranga leiðin sú, sem
Flosi er látinn fara í Njálu.
Ef til vill hefði kunnugur maður líka
látið Flosa fara nokkru innar yfir Hall-
ormsstaðaháls, og þá látið hann koma nið-
ur í Fljótsdalinn af Víðivallahálsi. Þá hefði
hann komið fyrst að Valþjófsstað, þá að
Bessastöðum, og síðast að Hrafnkelsstöð-
um. Þessi leið gat líka verið eðlileg.
Þó tekur út yfir, hvernig Njáluhöf. láta
Flosa ferðast, er hann fer frá Njarðvík
norður í Vopnafjörð. Er sú leið Njarðvík,
— yfir Hróarstungu og Smjörvatnsheiði,
Hof í Vopnafirði — Krossavík. En hver
kunnugur maður hefði látið hann fara — er
hann var kominn yfir Gönguskörð og að
Unaós, — þvert yfir sléttlendið fyrir botni
Héraðsflóans, og yfir að Ketilsstöðum í
Jökulsárhlíð, og svo yfir Hellisheiði, sem
er aðeins ca. 13 km. löng, eða einn þriðji
af Smjörvatnsheiði, og yfir 200 metrum
lægri, og ofan að Eyvindarstöðum í
Böðvarsdal, þaðan svo að Krossavík. Og
síðan frá Krossavík inn að Hofi, sem þá
var alveg í leiðinni, hvort sem farin var
Smjörvatnsheiði eða Tunguheiði suður í
Jökuldal. Þessi leið úr Njarðvík til þess-
ara tveggja bæja í Vopnafirði er ekki
-aðeins miklu eðlilegri og að öllu sjálf-
sagðari, heldur einnig að miklum mun
styttri.
Hér eru þeir Flosi — alveg eins og í
Fljótsdalnum, sbr. meðfylgjandi kort —
látnir ferðast alveg gagnstætt því, er
kunnugur maður myndi gera, og er því
harla ólíklegt, að sá, er þetta ritar í Njálu,
hafi búið um lengri tíma á Hofi í Vopna-
firði.
Þetta þrennt, sem nú hefir verið talið:
í fyrsta lagi, að alveg er hætt í ferðasög-
unni að tilgreina dagleiðir og gistingar-
staði (nema hjá höfðingjum, sem Flosi
leitaði til) eftir að komið er austur í Breið-
dal; í öðru lagi, hvernig Flosi er látinn
ferðast milli bæjanna þriggja í Fljótsdaln-
um; og í þriðja lagi, hvaða leið hann er
látinn fara úr Njarðvík til Vopnafjarðar,
bendir nægilega greinilega til þess, að sá,
er ritað hefir ferðasögu Flosa í Njálu, þá,
er hér um ræðir, hafi aldrei komið austur
fyrir Breiðdalsheiði, heldur hafi hann feng-
ið bæjanöfnin hjá manni af Austurlandi,
og því eru þau rétt, en algjörlega ruglazt
í afstöðu bæjanna hvers til annars, og
hvernig eðlilegast væri að ferðast milli
þeirra.
Líkt er að segja um byggðarlögin. Nöfn-
in á þeim hefir hann líka fengið hjá kunn-
ugum manni eystra, en ruglazt í legu
sumra þeirra. Því stendur ,,í öllum þorra
handrita af Njálu“ (sbr. dr. E. Ól. Sveins-
son, Um Njálu, bls. 349, og U. N., bls.
23—27) — en skinnbækur og skinnbóka-
brot af henni eru til yfir 20, — að þeir
Flosi hafi farið frá Krossavík norður til
Vápnafjarðar ok upp í Fljótsdalshérað,
sem er vitanlega alrangt, því frá Krossa-
vík liggur Vopnaf jörður nærri því í suður.
Aðeins eitt handrit hefir hér „norðan ór
Vopnafirði“, en fræðimenn eins og Finnur
Jónsson og Konráð Gíslason telja þetta
leiðréttingu, og er það lang líklegast, enda
staðfestir staðþekkingin á þessum slóðum
eindregið það álit þeirra.
[1 Andvararitgerðinni segir Barði Guð-
mundsson m. a., auk þess, sem áður er
getið: „í Múlaþingi finnst engin veila (þ. e.
á staðþekkingu Njáluhöf.), því sannanlegt
er, að þau ummæli, sem finnast í sumum
handritum sögunnar, að Flosi hafi farið
„norður til Vopnafjarðar og upp í Fljóts-
dalshérað“, er aðeins ritvilla.“ Sönnunina
vantar nú náttúrlega alveg, en handritin
segja, að Flosi hafi farið frá Krossavík
„norðr til Vápnafjarðar" o. s. frv., og er
það dálítið annað. Og á það hafa aldrei
verið bornar brigður, að höf. hafi ekki
vitað „ósköp vel, að Vopnaf jörður er fyrir
norðan Fljótsdalshérað". Það er hitt, sem
menn hafa. ekki viljað kannast við, að
Vopnafjörður (þ. e. Vopnafjarðardalir)
sé í norður frá Krossavík.]
Sigurður Vigfússon, fornfræðingur, hef-
ir ritað um þetta ferðalag Flosa í Árbók
Fornleifafélagsins 1893. Af þeirri ritgerð
er það augljóst, að hann hefir htið svo á,
að sá, er ritað hefir ferðasöguna hafi ekki
komið á Austurland. Að vísu gefur hann
þessari frásögn í Njálu þann vitnisburð,
að hún sé „öll rétt að því er séð verður“,
en þá á hann sýnilega við það, að höfuð-
drættir leiðarinnar eru réttir, — Fljótsdal-
ur—Njarðvík—Vopnaf jörður—Fljótsdal-
ur, svo og nöfn bæjanna, sem nefndir eru,
en hefir ekkert athugað það, hvernig átti
að ferðast milli byggðarlaga og bæja svo
eðlilegt væri. En hann tekur vitanlega eft-
ir því, að í ferðasögunni er hætt að greina
frá dagleiðum og náttstöðum að mestu,
þegar komið er austur á Hérað.
Um leiðina frá Valþjófsstað í Njarðvík
segir hann svo:
„Þetta hafa þeir Flosi með engu móti
getað farið á einum degi, en hér er eins
og fyrr, (þ. e. milli Heydala og Hrafnkels-
staða) að söguritarinn hefir eigi vitað um
náttstaðinn eða náttstaðina, því það hefir
ekki fylgt hinni upphaflegu frásögn.....
Þetta var þó fróðlegra' og gerði söguna
fyllri.“
Skoðun Sigurðar á því, að Njála sé ekki
verk Austfirðings er hér ótvíræð.
Staðþekking Njáluhöf. á Austurlandi —
fyrir norðaustan Breiðdalsheiði — segir eins
skýrt og þörf er á um það, eins og reynd-
ar fleira, að Þorvarður Þórarinsson hefir
ekki skrifað Njálu, — sem betur fer, því
það væri fremur ömurlegt til þess að
hugsa, að sá maður væri höfundur þessa
listaverks.
Að síðustu vil ég taka þetta fram: að
ég héfi borið skoðanir mínar, — þær, er ég
hefi haldið hér fram, undir fólk á Austur-
landi, er vel þekkir til staðhátta allra í
þessum héruðum, og hefir sjálft ferðast
þær leiðir að mestu, er hér um ræðir, —
og hefi ég engan fyrirhitt, sem ekki hefir
verið mér sammála.
TIL FYRIRHEITNA
LANDSINS.
Frh. af bls. 5-
ungir menn, sem hafa orðið nokkuð seinir
að átta sig, stökkva í land á síðustu stundu.
Þegar bilið milli skips og lands er orðið
fjórir til fimm metrar, heyrast óp og læti
í dansfólkinu á framþiljum. Menn hraða
sér þangað til að sjá, hverju þetta sæti.
Þeir, sem standa á bryggjunni, teygja fram
álkurnar og tylla sér á tær. Þar hafa
menn einnig orðið þess varir, að eitthvað
sé að ske. Brátt berst það frá manni til
manns, hvað hávaðanum valdi. Einhver,
sem ekki ætlaði með skipinu, hefir orðið
eftir um borð. Það er hrópað og kallað,
og síðan skellihlegið. Ég er forvitinn eins
og aðrir og hleyp því upp á lestarhlerann
til að sjá, hver hann sé, þessi fullkomna
andstæða strandaglópanna, sem hér um
ræðir. Og viti menn! I miðjum hópi dans-
fólksins, sem auðsjáanlega hafði hætt
skyndilega að dansa, vegna þess að það
hafði verið truflað, gat að líta litla, hrokk-
inhærða náungann, sem ákafastur hafði
verið í að sýna listdansinn fyrir skömmu.
Með báðum höndum hélt hánn sér dauða-
haldi í lestaropið, en átti samt fullt í fangi
með að vera ekki slitinn þaðan burtu af