Vikan - 14.11.1940, Síða 5

5
VIKAN, nr. 46, 1940
Menn verða ekki ríkir
af að grafa eftir demöntum.
Framhald af forsíðu.
Mölinni er hellt á sigti, sem heldur stærri stein-
um eftir. Ef einn þeirra er demant, er finnandinn
í einni svipan orðinn ríkur maður.
í gang einn morgun, og ók af stað frá
Johannesburg og kom seinna um daginn
til Lichtenburg. Lichtenburg er bær í
svefni, sem lifað hefir sitt blómaskeið.
Saga hans er saga demantsnámanna þar í
grend.
Tuttugu km. utan við bæinn er óreglu-
leg þyrping af hrörlegum bárujárnsskúr-
um. Það var einu sinni demantsnámubær-
inn Bakerville. Nú er hann að mestu í
auðn. Stórar sand- og malarhrúgur svo
langt sem augað eygir, sýna hvar demanta-
gröfturinn hefir farið fram. Fyrir utan
einn skúrinn stóð maður og var að höggva
brenni. Ég hafði komið með tjald með mér
og spurði hann, hvar ég mætti tjalda.
,,Til hvers ætlið þér að tjalda? Takið
einn af þessum ,,kaya“. Það er nóg af
þeim. Þegar fólk fer héðan, skilur það þá
eftir. Hann sagði mér, að þeir kölluðu
þessa bárujárnsskúra ,,kaya“. I þeim búa
fjölskyldur demantsgrafaranna. Ég settist
því að í einum skúrnum, konan, sem hafði
eftirlit með honum, leigði mér hann fyrir
tvær krónur á dag. Þar hafði áður veriö
matsöluhús. Nokkrir jurtapottar voru í
gluggunum, veggirnir voru fóðraðir með
dagblöðum og niður úr loftinu hékk sótug-
ur olíulampi, sem sýnilega hafði ekki ver-
ið notaður í mörg ár.
Nábúi minn kom, þegar ég var nýbúinn
að koma mér fyrir. Hann var demants-
grafari og furðaði sig mikið á, að ég skyldi
ekki vera það líka. Hann byrjaði strax að
kvarta undan ástandinu. Demantsgröftur-
inn væri bráðum búinn að vera. Ástandið
væri svo slæmt, að stjórnin hefði orðið að
hlaupa undir bagga með þeim, sem verst
voru staddir, til þess að forða þeim frá
hungurdauða. Peningar sæust ekki frekar
Fjóra daga í viku korna kaupmennirnir til Bakerville. Þeir vega og mæla steinana nákvæmlega,
en umsetningin er ekki nema fjórðungur úr milljón á móti tólf milljónum á mánuði fyrir 8 árum.
I Bakerville bua demantsgratararnir i litlum bárujárnskoíum, sem þeir kalla ,,kaya“.
en glóandi gull, og það litla, sem fyndist
af demöntum, keyptu lögverndaðir kaup-
endur fyrir það verð, sem þeir sjálfir
ákvæðu, sem auðvitað væri hreint rán.
,,Úr því að ástandið er svona slæmt,
hvers vegna farið þér þá ekki héðan?“
spurði ég.
,,Já, ef ég gæti það. En ég á ekki nokk-
urn eyri, og þannig er það með flesta okk-
ar.“ j
Það er undarlegt að hugsa til þess að
þetta skuli vera þannig á auðugustu de-
mantsvæðum jarðarinnar. Fyrir aðeins
átta eða níu árum skrifuðu heimsblöðin
um hina gífurlegu demantafundi í nánd við
Lichtenburg, og það var svo að skilja á
þeim, að allir, sem kæmu þangað, færu
þaðan aftur sem milljónamæringar.
,,Hver er ástæðan til þess, að svona illa
gengur? Er orðið svona lítið af demönt-
um?“
„Jú, það er nóg af þeim, en þeir liggja
of djúpt í jörðu, og demantagrafararnir
hafa ekki efni á að grafa svo djúpt. Það
er sem sé aldrei hægt að finna svo mikið
af demöntum, að það sé upp í kostnaðinn,
fyrir því sjá demantakaupmennirnir, sem
eru í vasanum á stórgróðamönnunum.
Áður en demantalögin voru samþykkt
1927, sem raunverulega veittu einu félagi
einkarétt á demantaverzlun, var hörð sam-
keppni á milli gimsteinasala og útflytjenda
um kaup á demöntum, og verðið var gott.
En nú er þetta gjörbreytt. 1 þá daga gat
demantagrafarinn fengið lán hjá kaup-
manninum til þess að auka starfsemi, og
báðir högnuðust á því, en nú banna lögin
þetta. Demantagrafarinn verður nú að
komast af hjálparlaust og vona, að í næsta
skipti, sem hann velti skóflunni, finni hann
hinn gallalausa, glitrandi demant, sem í
einu vetfangi létti af honum öllum fjár-
hagsáhyggjum.“
Demantagatan er aðalgatan í Bakerville.
Á bárujárnsskúrunum eru nöfn demanta-
kaupmannanna og tilkynning um það, að
jþeir séu löggiltir. Á hverjum morgni klukk-
van átta fjóra síðustu daga vikunnar, er