Vikan - 24.04.1941, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 17, 1941
3
SHERWOOD ANDERSON:
Fadir og sonur.
Eitthvert undarlegasta fyrirbrigði
mannlegs sambands er sambandið
milli föðurs og sonar. Ég veit það
nú eftir að ég hefi sjálfifr eignast syni.
Sérhver drengur krefst einhvers sér-
staks af föður sínum. Það er sagt, að feður
vilji, að synir þeirra verði það, sem þeir
sjálfir gátu ekki orðið. En mín reynsla er,
að því geti einnig verið öfugt farið. Ég
man, að þegar ég var lítill drengur, óskaði
ég þess heitt, að faðir minn væri öðru vísi.
Ég vildi, að hann væri þögull og virðu-
legur í framkomu. Þegar ég var með öðr-
um strákum, og hann gekk fram hjá á göt-
unni, þráði ég að geta sagt með hreykni:
,,Þarna er hann. Þetta er pabbi minn.“
En hann var ekki þannig. Hann gat ekki
verið það. Mér fannst þá, að hann væri
alltaf að leika. I bænum, sem við áttum
heima í, voru oft leiksýningar. Lyfsalinn,'
skósalinn, dýralæknirinn og fleiri máttar-
stólpar bæjarins stóðu að þessum sýning-
um. Faðir minn fékk oft aðalskophlutverk-
ið. Ef það var til dæmis leikrit úr þræla-
stríðinu, lék faðir minn skoplegan, írskan
hermann og gerði alls konar hundakúnstir.
Fólki þótti gaman að þessu, en mér ekki.
Mér fannst það hræðilegt. Ég skildi ekki,
hvernig móðir mín gat þolað það. Hún hló
jafnvel með hinu fólkinu. Ef til vill hefði
ég hlegið líka, ef hann hefði ekki verið
faðir minn.
Þegar skrúðganga var á þjóðhátíðar-
daginn, fjórða júlí, var hann alltaf með,
og venjulega fremstur í fylkingu og reið
hvítum fáki, klæddur eins og marskálkur.
En hann var klaufi að ríða og stundum
datt hann af baki og þá æptu allir af hlátri,
og honum var alveg sama. Honum þótti
gaman að þessu. Ég man eftir því, að einu
sinni vakti hann almennan hlátur á miðri
aðalgötu bæjarins. Ég var með nokkrum
öðrum strákum, sem voru að hrópa og
hlæja að honum, en hann kallaði á móti
og skemmti sér engu síður en þeir. Ég
hljóp niður trjágöng á bak við nokkur
vörugeymsluhús, faldi mig í kirkjunni og
grét lengi.
Stundum, er ég var háttaður á kvöld-
in kom pabbi heim góðglaður og oftast
menn með honum. Hann sást varla nokk-
urn tíma einn. Áður en reiðtygja-verzlunin
hans varð gjaldþrota, var allt af fullt af
mönnum í búðinni. Hann varð auðvitað
gjaldþrota af því að hann lánaði of mikið.
Hann gat ekki neitað neinum. Mér fannst
hann vera kjáni. Ég var jafnvel farinn að
hata hann.
Oft voru menn með honum, sem ég hafði
elj:ki haldið að hefðu gaman af að fíflast
með honum. Stundum var það jafnvel
skólastjórinn eða rólyndi maðurinn, sem
rak járnvöruverzlunina. Einu sinni man
ég, að með honum var gráhærður maður,
sem var gjaldkeri í bankanum. Það var
merkilegt, að þeir skyldu vilja láta sjá sig
með öðrum eins vindhana. Því að það
fannst mér hann vera. Nú veit ég, af
hverju menn hópuðust svo að honum. Það
var af því, að lífið í bænum — eins og í
öðrum smábæjum var oft fremur fábreytt
og gleðisnautt og hann f jörgaði það upp.
Hann vakti hlátur. Hann gat sagt sögur.
Hann gat jafnvel fengið menn til að
syngja.
Ef þeir komu ekki heim með honum á
kvöldin, þá fóru þeir venjulega út á litla
grasflöt við litla á. Þar elduðu þeir mat,
drukku öl og sátu umhverfis hann og
hlustuðu á sögur hans.
Hann var allt af að segja sögur af sjálf-
um sér. Af einhverju furðulegu, sem hann
hafði lent í. Gjarnan var það eitthvað
broslegt, eitthvað, sem gerði hann að fífli.
Honum var alveg sama um það.
Ef Iri kom á heimilið til okkar, sagðist
pabbi vera Iri. Hann sagði í hvaða héraði
hann væri fæddur á írlandi, og hvað skeð
hefði þar, þegar hann var drengur. Hann
sagði frá þessu svo eðlilega og sannfær-
andi, að ef ég hefði ekki vitað, að hann
var fæddur í suður Ohio, hefði ég trúað
því sjálfur.
Ef Skoti kom í heimsókn, endurtók
sama sagan sig. Röddin fékk skozkan
hreim. Eins gat hann verið Þjóðverji eða
Svíi. Hann var allt af sömu þjóðar og gest-
urinn. Ég held, að þeir hafi allir vitað, að
hann var að skrökva, en þeir virtust kunna
því vel og þykja gaman að því þrátt fyrir
það. Sem drengur gat ég ekki skilið þetta.
Og svo var það mamma. Hvernig gat
hún afborið þetta? Oft langaði mig til að
spyrja hana að því, en ég gerði það aldrei.
Hún var ekki þannig, að auðvelt væri að
spyrja hana slíkra spurninga.
Margar af sögum pabba voru frá þræla-
stríðinu. Þegar maður hlustaði á hann
segja þær, var helzt að heyra, sem hann
hefði tekið þátt í öllum orustunum, sem
háðar voru. Hann hafði þekkt Grant,
Sherman, Sheridan og fjölda annarra.
Einkum hafði hann verið nákóminn Grant
hershöfðingja, og þegar Grant fór austur
til að taka við yfirstjórn alls hersins, tók
hann pabba með sér.
Þannig voru sögurnar, sem hann sagði.
Auðvitað vissu menn, að hann var að
skrökva, en þeim virtist þykja jafngaman
að þeim fyrir því.
Þegar hann varð gjaldþrota og við höfð-
um ekkert til að lifa af, haldið þið að hann
hafi þá reynt að færa einhverja björg í
bú? Nei. Ef ekkert matarkyns var til á
...........................................
| Shenvood Anderson er amerískur rithöf- E
; undur. Hann var 35 ára, þegar hann byrjaði i
; að skrifa, en síðan hafa komið út eftir hann =
1 margar bækur, sem hiotið hafa alheims- i
i athygli og mikið voru umræddar um eitt E
í skeið. Skólaganga Andersons var óregluleg, |
E og þegar móðir hans dó, er hann var 14 |
E ára, hætti hann öllu námi. Hann vann svo E
| að ýmsu, tók þátt í spánsk-ameríska stríð- E
E inu og varð ioks forstjóri fyrir málningar- i
i verksmiðju i Ohio. Dag nokkurn, þegar E
i hann var í miðjum klíðum að semja verzl- i
E unarbréf, ákvað hann að hætta öllum verzl- E
i unarstörfum, tók hatt sinn og fór. Síðan E
| hefir hann átt heima í Chicago, New Orle- |
E ans og New York. Nú er hann 64 ára og 5
i starfrækir tvii dagblöð — annað demókrat- §
E iskt og hitt republicanskt — í Marion í i
Í Vancover.
heimilinu, fór hann í heimsóknir á sveita-
bæina í kring. Honum var alls staðar vel
tekið. Stundum var hann burtu vikum sam-
an. Mamma vann þá fyrir okkur, og ef
hann svo kom heim með kjötlæri eða eitt-
hvað þess háttar, sem einhver kunningi
hans upp í sveit hafði gefið honum, fleygði
hann því á eldhúsborðið og sagði: ,,Ég skal
þó að minnsta kosti sjá um, að börnin mín
hafi eitthvað að éta.“ Og mamma stóð og
horfði brosandi á hann. Hún sagði aldrei
eitt orð, þó að hann hefði verið vikur eða
mánuði í burtu án þess að sjá okkur fyrir
einum eyri til matar. Einu sinni heyrði ég
hana tala við konu úti á götu. Ef til vill
hefir konan verið að láta í ljósi samúð
sína. „Það er allt í lagi,“ sagði mamma.
„Hann er aldrei leiðinlegur eins og flestir
mennirnir hér í kring. Það er aldrei dauft,
þegar hann er einhvers staðar nálægt.“
En oft var ég fullur af beizkju, og stund-
um óskaði ég, að hann væri ekki faðir
minn. Ég skapaði mér jafnvel annan föð-
ur í huganum. Til þess að halla ekki á
móður rnín^,, bjó ég til sögur um leynilega
giftingu, sem af einhverri ókunnri ástæðu
varð aldrei heyrum kunn. Einhver mað-
ur, til dæmis forstjóri fyrir járnbrautar-
félagi eða þingmaður, hafði gifzt móður
minni, af því að hann hélt að konan sín
væri dáin, en svo kom í ljós, að hún var
lifandi.
Það varð því að þagga niður allt tal um
þessa giftingu, en ég fæddist samt. Ég
var í raun og veru ekki sonur föður míns.
Einhvers staðar úti í heimi var háttsett-
ur, virðulegur maður, sem var hinn rétti
faðir minn. Ég var jafnvel sjálfur farinn
að trúa á þessar hugsmíðar.
Og svo kom nóttin. Móðir mín var ekki
heima um kvöldið. Ef til vill hefir hún
verið í kirkju. Pabbi kom heim. Hann hafði
verið að heiman í tvær eða þrjáp vikur.
Ég var einn heima, þegar hann kom, og
sat við eldhúsborðið og var að lesa.
Það var rigning úti og hann var holdvot-
ur. Hann sat og horfði á mig langa stund
án þess að mæla orð. Mér brá, því að ég
hafði aldrei séð hann svona raunamædd-
Framh. á bls. 14.