Vikan - 27.06.1946, Blaðsíða 14

(
14
VIKAN, nr. 26, 1946
GRIMA
21. hefti Grímu er komið út, en eins og flest-
um mun kunnugt er hún timarit fyrir íslenzk
þjóðleg1 fræði, ritstjórar Jónas Rafnar og Þor-
steinn M. Jónsson og er hinn síðamefndi útgef-
andi. Gríma er orðin stórt og merkilegt safn
þjóðlegra fræða, alltaf gaman að lesa það, enda
vandvirknislega frá því gengið. Efni hennar
að þessu sinni er: 1. Silfursalinn og urðarbúinn,
2. Á Fjarðarheiði, 3. Sagnir um Halldór Árna-
son, 4. Þáttur af Þorgeiri Stefánssyni, 5. Fúsi
einnig, 6. Frá Hallgrími Þórðarsyni, 7. Sögur Jóns
Sigfússonar, 8. Frá Flóvent sterka, 9. Sagnir úr
Þingeyjarsýslu, 10. Ömefnasögur. Hér fer á eftir
upphaf af einum sagnakaflanum:
Sögur Jóns Sigfússonar. (Ritaðar eftir frásögn
Andrésar Þorsteinssonar o. fl. af Jóni Jóhannes-
syni).
Jónar tveir, annar Sigfússon, en hinn Tómasson,
ólust upp í Svarfaðardal á síðara hluta 19. aldar
og fluttust báðir síðar til Skagaf jarðar, og munu
þeir báðir hafa látizt þar gamlir menn eftir alda-
mótin síðustu, og Jón Sigfússon ekki fyrr en eftir
1920. — Jón Sigfússon var uppalinn í Skriðukoti.
Hann var manna hæstur og af ýmsum auknefnd-
ur Skriðukotslangur, en Jón Tómasson var sí-
skrifandi og af ýmsum nefndur Jón dagbók, því
að hann hélt dagbók og skrifaði auk þess upp
mikið af sögum og kvæðum. Báðir vom þeir
nafnar allvel greindir, en báðir sérlegir nokkuð.
Þeir dvöldust á ýmsum stöðum í Austur-Skaga-
firðinum, ferðuðust talsvert þar um, og var ekki
trútt um, að nokkurs rígs gætti með þeim. Jón
Tómasson hafði alizt upp á bæ þeim, er Tómas-
argerði hét. Sá bær er nú kominn í eyði, og
sama er um Skriðukot. Tómasargerði var oft
nefnt Tumsa. Nefndi Jón Sigfússon nafna sinn
ávallt Tumsu-Jón í óvirðingar skyni. Fóru þeir
nafnar oftast á hverjum vetri kynnisför í Svarf-
aðardal til að hitta frændur og vini og dvöldust
þar um tíma, en frekar var Jóni frá Skriðukoti
illa við, að Jón frá Tómasargerði væri þar sam-
tímis sér, og báðum mun þeim hafa legið kalt
orð hvorum til annars i umtali við fólk. Jón
Tómasson var skarthneigður. Notaði hann ávallt
á vetrum langan staf, og var fest á hann alls
konar skraut, svo sem látúnsmillur og annað,
sem hringlaði í. — Jóni Sigfússyni var það til
lista lagt, að hann sagði vel frá, og stundum hin-
ar ótrúlegustu sögur af ýmsum ævintýrum, sem
fyrir hann sjálfan höfðu komið. Fara nú hér á
eftir nokkrar af sögum Jóns, en miklu fleiri eru
þó glataðar. Er hér leitazt við að halda orða-
lagi Jóns á sögunum.
a. Útfararsaga Jóná frá Tumsu.
Jón frá Tumsu fór á efri árum sínum í ferða-
lag í Svarfaðardalinn, því að hann langaði til að
skoða æskustöðvamar áður en hann dæi. Það
segir ekki af ferðum hans þar annað en það, að
hann lagðist þar einhvers staðar, og áður en
að nokkum varði, hafði fjandinn sótt hann, en
skrokkinn skildi hann þó eftir. — Það kom nú
til kasta hreppsnefndarinnar að sjá um að hola
honum í jörðina, og fór Ámi oddviti (Ámi Jóns-
son oddviti á Þverá) i þeim vændum heim að
XJrðum, að sér yrði vísað á legstað þar í kirkju-
garðinum. Hann hitti húsfreyjuna, þvi að bónd-
inn var ekki heima, og sagði henni erindið. —
„Já, þlð erað með hann Jón frá Tumsu,“ sagði
húsfreyja. „Einhvers staðar verður að hola karl-
rolunni niður, en það verður að láta hann, þar
sem hann verður ekki fyrir." — Svo fór hús-
freyja með oddvitann út í kirkjugarð og vísaði
honum til að taka gröfina að Jóni í langgrýttasta
hominu þar í garðinum, sem alltaf hafði verið
sneitt hjá, og er þó Urðargarður allur grýttur,
eins og nafnið bendir til og vottar.
Grafarmennimir fóm svo að taka gröfina. Þetta
var um hávetur, og þeim gekk það fjandalega.
Mikill var klakinn, en meira var þó grjótið.
Loksins komust þeir Samt niður úr klakanum,
en þá varð fyrir þeim slikt heljarbjarg, að það
331.
krossgáta
Vikunnar.
— 9. fara. — 10. fjölda. heiti. e.f. — 11. dúkur. —
13. skarð. — 14. krók. — 17. stefna. — 19. fljótið.
— 22. þula. — 23. birta. — 24. ljótur útlits. — 27.
rór. — 29. angan. — 30. rófa. — 32. verk — 33.
heitir. — 35. nabbi. — 37. vætu. — 38.. skap. —43.
moldarbúa. — 45. vopn.— 47. atviksorð. — 49. ró.
— 51. minnist ekki. — 52. fuglinn. — 53. vel að
manni. — 54. stanzaði. — 55. ójafna. — 56. rétta
upp hendur. — 58, þróttur. — 59. niður. — 61.
una. — 63. vitskerta. — 66. sjó. — 68. tenging. —
70. sinn af hvorum.
Lárétt skýriny
1. þolgóð. — 5. hóll. —
8. mett. —• 12. kvistgróð-
urs. — 14. org. — 15.
kom. — 16. glöð. — 18.
sjór. -— 20. siða. — 21.
sk. st. •— 22. líffæri. —•
25. forsetning. — 26. ó-
viljandi. — 28. einskis
vant. —- 31. sómi. — 32.
hnöttur. — 34. slæm. —
36. rúgur. — 37. frá-
dráttur. — 39. telpu
nafn. — 40. bera. — 41.
hæð. — 42. matarílát. —
44. rifist. — 46. stakt.
— 48. þræðandi. — 50. gengur. — 51. hræðsluefni.
— 52. girði. — 54. hitina. — 56. einnig. — 57.
kvenheiti. — 60. einkennisbókstafir. — 62. mein-
dýr. — 64. fiskhengsli. — 65. málmur. — 66.
brjálsemi. — 67. fellt saman. — 69. kvistir. — 71.
álpast. — 72. gaddur. — 73. einsamla.
Lóðrétt skýriny:
1. lin. — 2. sólarheiti. — 3. atviksorð. — 4. ljóð-
skáld d. 1919. — 6. lögur. — 7. nema. — 8. sk. st.
Lausn á 330. krossgátu Vikunnar.
Lárétt: - 1. gerð. — 4. stubb. — 8. hrak. — 12.
ævi. — 13. her. — 14. ræð. — 15. efa. — 16. fast.
— 18. fanar. — 20. bils. — 21. tær. — 23. föt. —
24. fót. — 26. páfastóll. — 30. ósk. — 32. nál. —
33. iða. — 34. hús. — 36. skrifta. — 38. raknaði.
— 40. óðu. — 41. kál. — 42. glingra. — 46. sjald-
an. — 49. tún. — 50. lán. — 51. tón. — 52. agi. —
53. landsendi. — 57. hár. — 58. vaf. — 59. ilm.
— 62. Eden. — 64. vatna. — 66. lafa. — 68. fúl.
— 69. þor. — 70. ull. — 71. rök. — 72. anga. —
73. sigra. — 74.okra.
Lóðrétt: — 1. gæfa. —- 2. Eva. — 3. rist. — 4.
sef. — 5. trafala. — 6. brattir. — 7. bær. — 9.
reit. — 10. afl. — 11. kast. — 17. tæp. — 19. nös.
— 20. ból. — 22. ránfuglar.' — 24. flakkandi. —
25. ask. — 27. fát. — 28. óða. — 29. búðV — 30.
ósagt. — 31. króin. — 34. halda. — 35. sinni. —-
37. iðn. — 39. nál. — 43. lús. — 44. rán. — 45.
andvari. — 46. stefnur. — 4^ Jón. — 48. agn. —
53. lán. — 54. sat. — 55. ill. — 56. sefa. — 57.
helg. — 60. mark. — 61. baka. — 63. dún. — 64.
vos. — 65. ala. — 67. för.
George Raft í
kvikmyndinni „Á
vegum úti", sem
sýnd var í Tjam-
arbíó.
tók út í barma grafarinnar á alla kanta. Sumir
grafarmannanna vildu hætta og taka gröfina ann-
ars staðar, en öðmm þótti viðurhlutamikið að
hafa lagt allt þetta erfiði í að höggva sig niður
úr klakanum og að byrja svo klakahögg á ný.
Varð það loksins úr, að þeir fengu sér reipi og
stórtré, og tókst loksins eftir mikið erfiði að
hefja bjargið upp á grafarbakkann og ljúka við
gröfina. Það var nú sent eftir prestinum, en þegar
hann kom og vissi, hvem hann átti að jarða, gaf
Svör við Veiztu —? á bls. 4:
1. Með því að setja örlítið af sápu saman við.
2. Richelieu kardínáli.
3. Um 10 biljónir.
4. 3—10 miljónir.
5. Ákuryrkja.
6. Gerpir.
7. Straumey.
8. Það er notað til stálherzlu og til að verja
járn ryði. Það er unjiið í Afriku og Vestur-
Indlandi.
9. 1901.
10. Björn Jónsson á Skarðsá.
hann fjandanum, að hann vildi nokkuð skipta sér
af að jarða Tumsu-Jón. Þeir þjörkuðu nú lengi um
þetta, oddvitinn og prestur, og sat prestur við
sinn keip. Var þá komið myrkur. Kvaðst þá odd-
viti mundu sjálfur kasta rekunum á Jón og bjó
sig til þess. En áður en það kæmist á, missté
hann sig á grafarbarminum og kom við bjargið
svo hastarlega, að það datt ofan í gröfina, sem
kista Jóns var komin niður í, mölbraut hana og
gerði Jón alveg að klessu. Þá reif oddvitinn rek-
una, tók að hamast við að moka ofan í gröfina og
kallaði til grafarmannanna: „Blessaðir mokið þið,
piltar, áður en karlinn kemur upp úr aftur." —
Var svo Jón jarðaður án yfirsöngs og allrar við-
hafnar og án þess að prestur moldaði hann, og
liggur hann þar síðan.
Þess er skylt að geta, að Jón Tómasson lifði
mörg ár eftir þetta.