Vikan - 21.07.1949, Blaðsíða 2

2
VIKAN, nr. 29, 1949
POSTURINN *
Kæra Vika!
Ég var fyrir stuttu að blaða í
Passíusálmunum og varð þá fyrir
þeim „vonbrigðum“ að finna orðið
befala í formálanum. Það er ekki
íslenzka.
Voru Islendingar ekki komnir
lengra á veg með að kunna sitt
eigið móðurmál, þegar Hallgrímur
Pétursson var uppi, eða er þetta
kannske rétt ? S.
Svar: Vitanlega er „befala“ ekki
íslenzka. En á miðöldum Islands-
sögu hrakaði flestu því, sem glæsi-
legast var í fari fornmanna, og eitt
með öðru var tungan. Þess gætir
mjög í ritum frá þessum öldum, að
útlendar málslettur er eitt stílein-
kenni rithöfundanna og munu lærð-
ir menn ekki sízt hafa verið að þeim
valdir. Það er skoðun sumra fræði-
manna, að meðal alþýðu fólks hafi
tungutakið alltaf verið tiltölulega
ómengað og hreint og jafnvel, að
lærðir menn hafi getað brugðið
fyrir sig óklúðruðu máli og mun
Guðmundur Finnbogason koma með
dæmi þessa í bók sinni „Islending-
ar". Væri fróðlegt fyrir þig að lesa
það. En slettur þessar í ritum 17.
og 18. aldar höfunda eru þó sízt
verri en beyginga-, fall- og orðmynd-
unarvitleysur nútíma Islendinga,
einkum æskufólks í kaupstöðum.
Yfir þeim vitleysum eru aldrei þeir
töfrar eða „sjarmi“ (svo við slettum
útlenzku) eins og oft er yfir ritum
frá Islenzkum niðurlægingartíma.
Svar nr. 2 til Dalbúa: Við getum
ekki grafizt fyrir merkinguna. Við
biðjum afsökunar á því, að við skyld-
um gruna þig um þá græsku að hafa
búið sjálfur til setninguna. En við
kunnum af því sögu að leika má
hina lærðustu menn grátt, er því er
að skipta. En sagan er svona: Gár-
ungi einn kom með eftirfarandi
setningu til góðs latínumanns og bað
hann ráða: Itis apis spotanda bigone.
Sagt er að latínumaðurinn hafi velt
yfir þessu vöngum góða stund, en
gefizt upp að lokum, enda sannaðist,
að gárunginn hafði einungis fært
til orð og stafi í ensku setningunni:
Xt is a pisspot and a big one! Geta
enskumenn spreytt sig á að þýða
hana.
Ur ýmsum ritum:
Nokkur orð um Viðey.
(ByggS á fyrirlestri Þorvalds
GuSmundssonar, er hann hélt
í ViSey 1911)
Árið 1223 var hafin klausturbygg-
ing í Viðey, en þar hafði áður verið
kirkja. Þorvaldur Gissurarson í
Hruna, faðir Gissurar jarls, fékk
Hallveigu Ormsdóttur til að gefa til
guðsþakka allan þann mikla auð, er
hún hafði erft eftir Kolskegg auðga
frænda sinn í Stóradal. Klaustur-
smíðinni var lokið vorið 1226 og á
þvi ári vígði Magnús biskup í Skál-
holti klaustrið og fimm bræður und-
ir Ágústínusreglu og þar að auki
Þorvald bróður sinn og setti hann
prior. Hefst þá vegur Viðeyjar.
Biskup gaf klaustrinu allar biskups-
tíundir á milli Botnsár og Hafnar-
fjarðar og árið eftir fékk hann því
til vegar komið á alþingi, að almenn-
ingur játaðist undir að gefa osttoll
á milli Botnsár og Reykjaness. Heit-
og sálugjafir drifu að klaustrinu og
stórfé í legkaupi, því að margir kusu
að láta jarða sig þar. Á Líkhól,
hægra megin við götuna frá sjó að
klaustrinu, voru líkin borin, þau
þvegin þar og búin til greftrunar.
Viðeyjarklaustur varð allra klaustra
rikast á landinu og átti 110 jarðir,
er það var lagt niður, auk annarra
auðæfa. Frá 1247—1539 voru þar
17 ábótar.
Á hvítasunnumorgun 1539 urðu
mikil tíðindi í Viðey. Þá kom þang-
að Diðrik af Mynden með flokk
manna frá Bessastöðum, en hann
var umboðsmaður höfuðsmanns.
Tóku þeir hús á mönnum og léku
fólk illa. Ránsmennirnir rændu 20
nautum, 100 sauðum og 7 þúsundum
fiska, auk alls annars. Svo var kom-
ið högum Viðeyjar um 1600, er hún
hafði i nokkra áratugi verið eins-
konar hjáleiga frá Bessastöðum, að
þar sem áður var mætast klaustur
á Islandi, var nú ekkert utan rofin
og tóftirnar og hrörlegur kirkjukofi,
ekkert nema moldirnar og sex eða
sjö ölmusukerlingar, en Viðey hafði
verið gerð að spítala eða hæli fyrir
gamalt og örvasa fólk.
Um miðja átjándu öld hefst að
nýju vegur Viðeyjar. Skúli Magnús-
son landfógeti fékk Viðey til ábúðar
og flutti þangað og lét hefja þar
miklar framkvæmdir. Skúli reisti
Viðeyjarstofu, sem á sinum tíma var
talið veglegasta og bezta hús á landi
hér, enda kostaði það 4018 ríkisdali.
Það var 36 álnir á lengd, 18 á breidd
og 6 undir þak. 1 því voru 7 íbúðar-
herbergi, búr og 2 eldhús. Skúli hóf
mikla ræktun í Viðey og hafði þar
mikið bú, enda mun hafa verið um
40—50 manns heimilisfast hjá
honum.
Eftir Skúla, sem andaðist 1794,
bjó Ólafur stiftamtmaður í Viðey, en
Eins og gengur —
Það er oft erfitt að hnýta!
Magnús konferensráð, sonur hans,
fluttist þangað búferlum 1813 og
keypti eyna 1816 og hún því aftur
komin í eign innlends manns. Hann
fékk prentverkið þangað og var
prentsmiðja þar 1816—1844. Eftir
Magnús bjó Ólafur sekreteri, sonur
hans, í Viðey.
( Kirkjugarðar Reykjavíkur
I skrifstofutími kl. 9—16 'alla virka
= daga nema laugardaga kl. 9—12
| f. h. — Símar 81166 — 81167 —
| 81168. — Símar starfsmanna:
I Kjartan Jónsson afgreiðsla á lik-
| kistum, kistulagningu o. fl., sími
I 3862 á vinnustofu, 7876 heima. —
E XJtan skrifstofutíma: XJmsjónar-
| maður kirkju, bálstofu og líkhúss
1 Jóh. Hjörleifsson, sími 81166. —
E Umsjónarmaður kirkjugarðanna
= Helgi Guðmundsson, sími 2840. —
1 Umsjónarmaður með trjá- og
É blómarækt, Sumarliði Halldórsson,
= sími 81569. — Verkstjóri í görð-
= unum Marteinn Gíslason, sími
j 6216.
Bréfasambönd
Edda Guðmundsdóttir (við pilta eða
stúlkur 12—15 ára, mynd fylgi),
Inga Lára Guðmundsdóttir (við pilta
eða stúlkur 8—15 ára, mynd
fylgi),
Jón G. Hallsson (við pilta eða stúlk-
ur 13—16 ára), Munaðarnesi,
Norðurfirði, Strandasýslu.
Halló, K.S.
Ég er ekki búinn að gleyma þér,
en ég hlýt að gera það, ef þú
gleymir mikið lengur að láta mig
vita um nýja heimilisfangið þitt.
Kær kveðja.
Þ.
Helga Lísa Gunnarsdóttir (við pilt.
eða stúlku 16—18 ára),
Lóló Antonsdóttir (við pilt eða stúlku
17—20 ára),
Katrín Árnadóttir (við pilt eða stúlku
16—18 ára),
Þór Snorrason (við pilt eða stúlku),
óskað er eftir, að mynd fylgi bréf-
um, öll til heimilis Garðyrkju-
skólanum Reykjum, ölfusi.
Agnar Svendsen (við stúlkur á aldr-
inum 17—20 ára) Nesgötu 20,
Neskaupstað. Æskilegt að mynd
fylgi-
Tímaritið SAMTÍÐIN
Flytur snjallar sögur, fróðlegar
ritgerðir og bráðsmellnar skop-
sögur.
10 hefti árlega fyrir aðeins 20 kr.
Ritstjóri: Sig. Skúlason magister.
Áskriftarsimi 2526. Pósthólf 75
^—------------------------------
Ctgefandi VIKAN H.F., Reykjavík. — Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Jón H. Guðmundsson, Tjamargötu 4, sími 5004, pósthólf 365.