Vörður - 23.01.1926, Page 4

4
V Ö R Ð C R
Björn Kristjánsson
Og
S. í. S.
Eins og flestum mun í fersku minni,
ritaði Björn Kristjánsson alþm. fyrir
nokkrum árum tvo þæklinga, þar
sem hann ijeðist all-harðlega á sam-
ábyrgðarflækjuna og sýndi með ó-
rækum rökum hver voði stafaði af
henni.
Postular samábyrgðarinnar reiddust
B. Kr. ákaflega fyrir ádeilu hans.
Stefndi S. I. S honum fyrir ummæli
hans um sig og krafðist V2 miljónar
króna í skaðabætur. Það var girnileg
fúlga.
Málið var dæmt bæði af bæjar-
fógetanum 1 Reykjavík og af hæsta-
rjetti. Hvorugum dómi þótti ummæli
Bj. Kr. um Sambandið og samá-
byrgðarflækjuna varða við lög. —
Hvorugum dðmi kom til hugar, að
dæma hann til þess, að greiða skaða-
bætur. Hinsvegar gátu báðir dómar
fallist á, að Bj, Kr. hefði kanske
verið óþarflega harðorður — óhlífinn
við einhverja ónafngreinda forkólfa
Sambandsins, eins og oft vill verða
1 löngum ádeilu-ritgerðum. Þótti því
eftir atvikum rjett að dæma hann til
þess að borga litla sekt í ríkissjóð,
og ákvað hæstirjettur að hún skyldi
vera ioo kr.
Forvígismenn S. I. S. munu hafa
unað þessum úrslitum hið versta.
Þeir fengu ekki hálfu miljónina. Blað
þeirra hafði hamast á B. Kr. fyrir
ritlinga hans, þeir áttu að vera ein-
tómt níð og svívirðingar — en svo
koma dómstólarnir og leyfa sjer að
vera á öðru málil
Timinn reyndi nú að bera sig vel,
hældist um yfir ioo kr. sektinni —
en varð það um leið á, af gömlum
vana, að óvirða Bj. Kr.
Hann gerði sjer það þá til gamans,
að stefna blaðinu. Og örlögin hafa
nú reynst svo kaldhæðín, að fyrir
þennan litla greinarstúf, þar sem
Tíminn er að hælast um yfir ioo kr.
sekt Bj. Kr. — heflr blaðið nú verið
dæmt í ioo kr. sektl
Tr, Þ. fjekk sömu sekt íyrir litlu
greinina um dóminn — eins og
Bj. Kr. fjekk fyrir öll „meiðyrðin",
„svívirðingarnar", „ósannindin' (og
hvað það nú alt var látið heita á
Tíma-máli) í tveim bæklingum!
Og hver borgar sektina? Hver
borgar tekjuhallann af Timanum?
Samband íslenskra samvinnufjelaga.
í stað þess að græða */2 milj. kr. á
málaferlunum við Bj. Kr., virðist S.
I. S. hafa tapað ioo kr. á þeim.
Oneitanlega hefði sambandinu veiið
best að kingja í upphafi hinum beiska
sannleika í ritlingum B. Kr. — og
láta dómstólana í friði.
Sigurður Jónsson
fyrrum ráðherra,
aodaðist að Ystafelli 16. þ. m.,
tæpra 74 ára að aldri. Verður
hans nánar minst i næsla blaði.
leikkona
ljest í Kaupmannahöfn 16. þ.
m. eftir uppskurð \ið gallsteina-
veiki. Hennar verður nánar
minst í næsta blaði.
Verkbann. Siðan um nýár
hafa staðið yfir samningar milli
Eimskipafél. íslands og stjórnar
Sjómannafél. um kaup háseta
og kyndara á skipum félagsins.
Hafa allir aðrir starfsmenn fél.
gengið að því að kaup þeirra
lækki í samræmi við verðlækk-
un lífsnauðsynja hér í bæ, sem
namið hefir 12°/o á liðna árinu.
En hásetar og kyndarar vilja
ekki ganga að meiri lækkun en
6%. Hásetakaup er nú 236 kr. auk
þess hafa þeir einhverjar tekjur
af yfirvinnu.. Má “því segja að
eðlilegt sé að þeir vilji ekki
ganga að mikilli kauplækkun,
en reyna að njóta góðs af því
að dýrtíðin minkar.
Hins vegar á E. í. erfitt með
að standast samkepnina við út-
lendu félögin, sem hafa skip í
förum til íslands, og má því
illa við að kaupið lækki ekki
með auknu verðgildi krónunnar.
Kaup danskra háseta og norskra
mun allmikið lægra en kaup
háseta á skipum E. í., og eykur
það með öðru á erfiðleika sam-
kepninnar.
Ber því enn að sama brunni
— orsök kaupdeilanna er hin
áeðlilega dýriíð í Reykjavík,
og þá fyrst hið blóðuga liúsa-
leiguokur, þjójsleigan sem iekin
er aj íbúðunum í hinum gömlu
og lélegu timburhjöllum Reykja-
víkur.
í fyrra skipaði stjórnin nefnd
til þess að rannsaka orsakir
dýrtíðarinnar hér í bænum og
gera tillögur um ráð gegn henni.
Hvað líður áliti þeirrar nefndar,
hr. Gunnar Viðar?
Ljótur orðrómur Svo sem kunn-
ugt er hefir það færst allmikið
í vöxt síðan frankinn lækkaði,
að fólk hér í bæ hefir pantað
sér vörur beint frá París eftir
verðlistum frá stærstu vöruhús-
unum þar. Ekki er óeðlilegt
að hugsa sér, að verslunarstjelt-
in líti þetta óhýru auga, enda
þótt henni ætti að vera í lófa
lagið að gera hagkvæm viðskifti
við Frakkland ekki síður en
einstaklinga utan hennar.
Nú gengur sá orðrómur um
bæiiin og hefir ritstjóri Varðar
talað við menn, sem þykjast
vita sönnur á honum, að nokkrir
ungir verslunarmenn hafi fundið
það ráð til þess að stöðva vöru-
sendingar hingað frá verslunar-
húsunum í París, að senda til
þeirra hundruð pantana undir
hinum og öðrum tilbúnum nöfn-
um með heimilisfangi hjer í bæ.
Þegar vörusendingarnar frá París
koma hingað á pósthúsið verða
þær auðvitað ekki hirtar — þær
eru sendar mönnum sem ekki
eru til. Og þegar vöruliúsunum
í París fara að berast endur-
sendir pakkar héðan í hundraða-
tali, þá er það von þeirra manna,
sem fyrir þessum pöntunum
standa, að algerlega taki fyrir
afgreiðslu á pöntunum frá ís-
landi í stóru verslununum í
Paris.
Pað þarf auðvitað engum
orðum að þvi að eyða, hversu
óþokkalegt athæfi hjer er um
að ræða, ef satt er. Hjer er ekki
horft í það að gera íslendinga
tortryggilega í viðskiftum þeirra
við erlendar þjóðir og jafnframt
reynt að svifla þá hagkvæmri
verslun. Pað dettur auðvitað
engum manni í hug að verslun-
arstjett bæjarins fari alment
þannig að ráði sínu, heldur
eiga hjer hlut að máli einstakir
ósvífnir menn, sem tæplega
munu gera sjer fulla grein fyrir
hvað þeir eru að gera.
Ef þetta er satt, sem er ástæða
til að ætla, þá má búast við
því að franska konsúlatið láti
málið til sín taka.
Jóh. Jóhannesson bæjarfógeti
varð sextugur 17. þ. m. Var
hann heiðraður með fjölmennu
samsæti á þriðjudag og honum
þar þakkað langt og ágætt starf
sem embæltismaður og þing-
maður. Höfuðræðuna flutti Jón
Helgason biskup, en auk hans
talaði m. a. Jón Magnússon
forsætisráðherra.
5000 krónur gaf bæjarfógetinn
til Stúdentagarðsins á sextugs-
afmæli sínu og 750 kr. gaf hann
til Bræðrasjóðs Mentaskólans.
England. Simað er frá London
að námueigendur haldi því fram,
að lífsnauðsyn sje að byrja aft-
ur á 8 slunda vinnudeginum í
námuiðnaðinum. Verkamenn al-
gerlega andstæðir og ver jafn-
aðarmannablaðið Daily Ilerald
mál námnmanna af miklu kappi.
Krefjast þeir þess að námurnar
verði þjóðnýltar. Er búist við
að erfilt reynist að ráða fram
úr málinu svo að báðum aðilj-
um þyki viðunandi.
ítalia. Mussolini hefir bannað
andslæðingum sínum þingsetu
nema að þeir hverfi frá villu
síns vegar og viðurkenni skil-
yrðislaust fascismann. Er þing-
ræðið í Ítalíu þar með úr sög-
unni fyrir fult og alt.
pýskaland. Símað er frá Ber-
lín, að Hindenburg hafi falið
Lúiher að mynda stjórn á ný.
Takist sjórnarmyndun ætla menn,
að hún muni styðjast við mið
flokkana, stefna hennar í utan-
ríkismálum verða svipuð og
áður var, en í innanríkismálum
frjálslyndari en stefna fráfar-
andi stjórnar. Ráðherrar hafa
ekki enn verið tilnefndir. Socia-
listar taka ekki þált í stjórnar-
mynduninni.
Nýkomið skeyti hermir að
taliö sje að 5% af íbúum Ber-
línar sjeu atvinnulausir.
Prentsmiðjan Gutenberg.
V etrarbi’imt.
Sólstiörnur,
Æ f iskeið.
Stói*sólir og' smíisóllr.
41. Rauðar sólir eru merkilegar
tveggja hluta vegna: Annaðhvort eru
þær geisistórar eða afarlitlar. Þetta
hefir varpað nýju ljósi yfir æfiskeið
sólnanna.
Annað hefir einnig sannast: Efnis-
magn stórsólna og smásólna er svipað
mjög. Rauðar stórsólir eru eðlisljettar
en rauðar smásólir eðlisþungar. Efnið
er viðlika mikið í báðum, en fyllir
misjafnlega mikið rúm.
Fátt eitt sjest af rauðum sólum. Að
eins l°/o stjarnanna ber þann lit. Pó
hyggja menn að afarmikið sje til af
þeim. Að vísu sjást stóru sólirnar óra-
vegu. Aftur á móti gætir eigi litlu sóln-
anna. Yfirborð þeirra er lítið og geislar
þeirra daufir, þess vegna geta þeir
leynst í rúminu, án þess að á þeim beri.
Æiiskeiö sólnauun.
42. Telja má nú sannað að sólirnar
breyti litum og stærð jafnótt og aldirn-
ar færast yfir þær. Alger kyrstaða þekk-
isl ekki í heiminum. Alt er breytingum
háð, frá hinu smæsta til hins stærsta.
Það sem að framan er sagt leiðir því
að svofeldri niðurstöðu:
Sólirnar eru í œsku sinni rauðar að
lit og eigi allheilar, en óhemju stórar.
Síðan lýsast þœr, jara hitnandi og
ganga saman á allavegu. Þœr verða
gular, þá hvitar og loks bláhvitar og
er þá mestur hiti þeirra og einnig
Ijós. Síðan gengur litaröðin öjuga leið.
Þœr verða ajtur hvítar, þá gular og
loks rauðar, og eru þá orðnar eðlis-
þungar, en litlar hjá því sem áður
var.
Rauð stórsól er þvi æskusól.
Rauð smásól er aftur ellisól.
Hafi sól minni hita en 3000 stig á
yfirborði, þá er hún eigi sýnileg, frá
jörðu vorri. Geisla þess kyns sólna
verður eigi vart á fjarlægum sólkerfum.
Þær eru næstum dimmir hnettir.
Kenninf; lOdíiiiigioiiH.
43. Eddington er enskur stjörnufræð-
ingur. Hann starfar við einn af helstu
stjörnuturnum Bretlands, og hefir aukið
miklu við þekkingu manna á eðli sóln-
anna.
Röksemdir fyrir kenningum hans er
að finna í þungum reikningum, en
ályktanir hans falla saman við fjölda
staðreynda, sem kunnar voru, þó eigi
væru orsakir ljósar.
Veigamestu ályktanir Eddingtons eru
þessar:
1. Hiti1 stjþrnu er kominn undir efn-
ismagni hennar. Pví meira efnis-
magn sem stjarna hefir, því heitari
getur hún orðið. Heitust er hún
þegar eðlisþyngd hennar er á milli
O.i og 0.5.
2. Stjarna, sem hefir minna efnismagn,
en því sem nemur xh hluta af efn-
ismagni vorrar sólar, verður aldrei
yfir 3000 stiga heit.
3. »B«stjörnur, sem hafa um 15000
stiga hita, hafa að minsta kosti
2V2 sinnum meira efnismagn en
sól vor.
En um stærð og sólnauua.
44. Nú skal vikið að því helsta, sem
af þessu leiðir:
1. Sól vor hefir aldrei náð að skína
hvítu ljósi, því hana skortir stærð
til þess. Svo er og um fjölda
stjarna. Aldrei hefir hún orðið yfir
9000 stig. Nú er hún um 6000 stig.
1) Hiti, sem nefndur er í þessari grein,
er ávalt miðaður við yfirborð, Eddington
áætlar hita i miðdepli »B«stjörnu — með
2‘/i sinnum efnismagni sólar — vera 4.700.000
stig.
Sennilega er nálægt hádegi æíi
hennar. Missi hún enn 3000 stig,
þá er hún orðin dimmrauð og frost
og dauði sest að völdum í sólkerfi
voru.
2. Hafi stjarna svo lflið efnismagn,
að eigi nemi xji hluta af efnismagni
sólar vorrar, þá kemst hún aldrei
í sólna tölu. Hún verður að eins
rauð á lit og Iýsir skamt.
3. Sömuleiðis er efnismagn sólnanna,
upp á við, takmörkum háð:
Saman fer mikið efnismagn og
hátt hitastig, Loksins rekur þá að
þvi, að geislaspyrnan yfirvinnur
þyngdina.1 Ystu lögin verða við-
skila svo að jafnvægi* náist millum
þyngdar og hita.
1) Sjá 25.-26, grein.
2) Pessi takmörk eru eigi bundin við al-
veg ákveöið efnismagn. Slaðhættir ráða
nokkru. Nái efnismagn 10SH grömmum þá
nernur geislaspyrnan burt ’/io hluta af þyngd-
inni. — Sólin er að þyngd tæplegn 2 • 10*s
eða með fullum stöfum 2 grömm margföld-
uð með 10 og 33 núllum aftan við. Nái
eínismagn' 10S6 grömmum þá missast */s hlut-
ar þyngdarinnar. Nái efnismagn 2'10!li
grömmum þá er geislaspyrnan um það bil
að yíirvinna.
Nú er:
103&: (2. 10““) 10'15 S3 : 2 = 102 : 2 = 50,
en
2 • 10"6: (2. 10“3) .= 108C 30 = 10“ = 100.
Stjarna sem hefir 50 sinnum meira efnis-
magn en sól vor, er því komin í mjög
óstöðugt jafnvægi, svo að möndulsnúningur
einn getur liæglega sundrað henni. En hafi
stjarna 100 sinnum meira efnisraagn en sól
vor, þá afstýra sundrunarmögn heimsins
því með öllu, að meira efni setjist að á ein-
um stað.
Á. M.