Heima er bezt - 01.11.1951, Blaðsíða 13

Nr. 9
Heima er bezt
269
jafnvel lengur, þar til sagnir
fóru að myndast, og hafi þau þá
einhvernvegin komist i þær
sagnir, með heiti, sem við nú
nefnum skrimsli. Þyki þetta ó-
sennilegt, má geta þess, að
skrimslis fyrirbrigði eru ekki úr
sögunni enn. Samanber það, sem
menn hafa þótzt sjá eða verða
varir við, bæði í sumum vötnum
og á sjávarströnd sumstaðar.
Þó komið sé nokkuð út fyrir
það efni, sem byrjað var á, vil
ég samt bæta dálitlu við.
Þekking manna á jarðlífssög-
unni byggist eingöngu á svo-
nefndum steingjörfingum. Menn
hafa fundið í berglögum jarðar
á sumum stöðum, mót eða mynd-
ir af ýmiskonar dýrum, smáum
og stórum, höggvið þær út úr
berginu með hinni mestu ná-
kvæmni og fengið þannig rétta
og heilsteypta mynd af dýrinu
eða lífverunni. Berg þetta, sem
þessar myndir eru nú í, hefur
einhverntíma verið blautur leir
eða mýrarjarðvegur á yfirborði
jarðar, og hefur dýrið endað
þar ævi sína. Rannsóknir þessar
eru mjög fróðlegar og veita
mikla þekkingu á dýralífi jarð-
arinnar og breytingum þeim,
sem það hefur getað tekið, þar
sem skilyrði hafa verið bezt, til
að rannsaka slíkt. Má til dæmis
nefna dýr það, sem sannað þyk-
ir, að núlifandi hestar séu
komnir af. Steingjörfingar þéssa
dýrs hafa mest fundizt í berglög-
um Norður-Ameríku. Einnig
steingjörfingar sama dýrs, sem
sýna stærðarmun og útlitsbreyt-
ingu. Það frumlegast er ekki
stærra en meðal köttur, hefur
5 tær á hverjum fæti og er il-
feti. Svo fara yztu tærnar að
rýrna og að síðustu að hverfa,
en miðtáin að stækka og efl-
ast, þangað til að hún er ein
eftir sem hófur á nútímahesti.
Sagt er, að í nútíma hestfæti sé
örmjótt bein, sem liggi niður
með fótleggnum, og séu það
síðustu leifar af aukatá hans.
Þá hefur það þótt afarmerki-
legt, þegar steingjörfingur
fannst, sem sýnir greinilega bæði
einkenni skriðdýrs og einkenni
fugls, skriðdýr er að verða að
fugli, enda þykir sannað, að
fuglar séu af skriðdýrum komn-
ir. Einnig hefur fundizt mikið af
steingjörvingum, sem hafa til-
heyrt sjávarlífinu.
Enginn skyldi halda, að þessar
breytingar á dýrategundum ger-
ist á skömmum tíma, það er nú
síður en svo. Til dæmis er álitið,
að síðan forfaðir hestsins var
uppi, séu um fjörutíu milljónir
ára, og styðjast menn þar helzt
við aldur og eðlisrannsókn berg-
laga þeirra, sem þessir stein-
gjörfingar hafa fundizt í.
Jarðlífsþekkingunni er skipt í
tímabil, sem kölluð eru jarðlífs-
aldir, og taldar eru 4 eða 5. Hvert
þessara tímabila nær yfir mill-
jónir, tugmilljónir eða hundruð
milljónir ára. Það getur verið,
að vísindalegar rannsóknir geti
gefið bendingu um að þetta sé
nokkuð nálægt sanni, en það er
ofvaxið öllum mannlegum
skilningi að gera sér nokkra
grein fyrir, hvað í því felst, þeg-
ar talað er um tíma, sem nær
yfir milljónir eða tugmilljónir
ára. Hugsum okkur lítið dæmi.
Frá íslands byggð eru liðin þús-
und ár og þykir mörgum langt,
og margt hefur gerzt á þeim
tíma, en þúsund sinnum lengri
tími en íslands byggð, er þó ekki
nema ein milljón ára. Gagnvart
slíku verður öll mannleg hugsun
ráðþrota. Yfir tíma, sem stendur
yfir í milljónir ára, mætti alveg
eins brúka annað orð, sem til er í
málinu, orðið eilífð, og segja um
þessi milljónatímabil, að það sé
frá eilífð til eilífðar, því hvort-
tveggja er í raun og veru jafn
óskiljanlegt.
Frá því að breyting fór að
verða frá dýri til manns, hafa
menn álitið eitthvað nálægt
fimm hundruð þúsund ár, eða
hálf milljón ára. Hann er því
sem barn á fyrsta ári í saman-
burði við þann mikla tíma, sem
liðinn er síðan dýr fóru að koma
fram á þurrlendi jarðar. En það
er ekki gott að komast hjá þeirri
hugsun, að á meðan dýr byggðu
jörðina og langt fram á mann-
öld, hafi verið friðartími jarð-
lífsins. En verulegur ófriðartimi
byrji þegar maðurinn fer að
komast verulega á legg, og allar
þær hörmungar, sem honum
fylgja, og alltaf er hættan að
aukast og verða stórkostlegri.
hvar slíkt endi, getur enginn
sagt um, en útlitið er ljótt. Mér
finnst, að líkja megi hinni svo-
kallaðri menningu við hús, sem
alltaf er verið að byggja ofan á,
án þess að hugsa nokkuð um að
stækka grunnflötinn. En grunn-
flöturinn eða sú undirstaða,
sem allar efnislegar framfarir
verða að byggjast á, ef vel á að
fara, er þroskun hins andlega
eðlisfars, sem með manninum
býr, það verður að taka framför-
um til fullkomnunar. Annars
verður hið einhliða og aukna
vald yfir hinu efnislega, mann-
inum fyr eða síðar til tjóns og
tortímingar. Eða sem hús, er
hrynur. Fer ég svo ekki lengra
út í það, að þessu sinni.
Sagnir hafa sjálfsagt mynd-
ast að einhverju leyti, jafn
snemma og menn gátu gert sig
skiljanlega hver fyrir öðrum
með málinu. Það var strax nauð-
syn að taka vel eftir og reyna
að muna, bæði við veiðiskap og
til að verjast hættum. Eftir því
sem lengra leið og maðurinn
þroskaðist, hafa þær aukizt og
orðið fjölbreyttari. Mikið hefur
gleymst, en aðrar komið í stað-
inn og sumar breytzt. Viðhald
þeirra var nauðsyn og það var
líka skemmtun og vísir til fróð-
leiks í hýbýlum manna, hvar
sem þau voru. Þegar fer að nálg-
ast þann tíma, sem við nú köll-
um fornöld, fóru þær að verða
víðtækari og margbrotnari ,og
sumar myndast sem skáldlegt
hugmyndaflug, t. d. um uppruna
jarðar og mannsins og trúar-
skoðanir. Benda sumar sagnir á,
að á bak við þær er mikil lífs-
reynsla og mannvit. Þegar
valdafíkn og fjárgróðaeðlið fór
að aukast með manninum, fara
að koma fram hemaðarsögur og
sögur um forráðamenn, einnig
byrjar þá þekking á ættum
manna, sem var nauðsynlegt
vegna viðtekinna laga um fylgi
manna við ættmenn sína í ófriði
og hverjir væru til hefnda, ef
menn voru vegnir.
Allur þessi sagnafróðleikur
gekk mann frá manni og frá
kynslóð til kynslóðar. Það er