Heima er bezt - 01.08.1954, Side 5

Nr. 8
Heima er bezt
Skyggnst um í
229
Frá liðnum dögum:
höfuðstaðnum um aldamótin
Rætt við Jón Jónsson frá Lundi i Þverárhlíð
um dvöl hans í Reykjavík árin 1900 -1908
Þeim mönnum fækkar nú óð-
um, sem stóðu í blóma lífsins um
síðustu aldamót og lögðu hönd á
plóginn við uppbyggingu þessa
lands til sjávar og sveita. Þjóð-
in var þá að byrja að rétta við
eftir margra alda erlenda áþján
og kúgun og vorhugur einkenndi
þjóðlífið. Flest var þá frumstætt
og frumbýlingslegt á landi hér í
verklegum efnum. í höfuðstað
landsins bjuggu þá rúmlega 5
þúsund sálir. Götur bæjarins
voru fáar og fátæklegar og far-
artæki ekki önnur en hestar og
vagnar. Hafnarmannvirki voru
engin og skipastóll landsmanna
ekki annar en opnir bátar og þil-
skip, skúturnar svonefndu. íbúð-
arhúsin voru flest lítil og léleg,
og ekki þekktist þá rafmagn,
sími né útvarp, ekki vatnslagnir
í húsum né yfirleitt nein þau
þægindi, sem nú þykja sjálfsögð
og ómissandi í nútíma þjóðfélagi.
En á þessum árum var Reykja-
vík að byrja að rísa af grunni í
núverandi mynd á hæðunum
hrjóstugu við sundin bláu, og orð
skáldsins, sem um þetta leyti
kvað:
„Við vonum fast hún vaxi senn
og verði stór og rík,“
áttu vissulega eftir að rætast.
Einn þeirra manna, sem muna
Reykjavík eins og hún var um
s.l. aldamót, og lagði hönd að
uppbyggingu hennar á fyrstu ár-
um þessarar aldar, er Jón Jóns-
son frá Lundi í Þverárhlíð í
Mýrasýslu, fæddur 1877.
í eftirfarandi þætti segir hann
nokkuð frá dvöl sinni í Reykja-
vík á árunum 1900—1908 og því
helzta, er markvert gerðist þar
á þeim árum og varðveitzt hef-
ur í endurminningunni.
— Þú hleyptir heimdraganum
aldamótaárið?
— Já. Það var vorið 1900, að ég
tók mér far með póstskipinu Ger-
aldine, sem þá var í förum milli
Borgarness og Reykjavíkur. Var
förinni heitið til höfuðstaðarins,
en þar hafði ég ákveðið að hefja
iðnnám í trésmíði. Var ég ráð-
inn til náms hjá frænda mínum,
Jón Jónsson frá Lundi
Pétri Ingimundarsyni, trésmíða-
meistara, er siðar varð slökkvi-
liðsstjóri í Reykjavík. Ég var þá
tuttugu og fimm ára, en meistari
minn tveimur eða þremur árum
yngri, en samt hafði hann þá
þegar öðlazt meistararéttindi og
UIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIHHIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIimilllll
Stakkaskipti höfuðborg- |
| arinnar á fyrri helmingi |
i þessarar aldar eru mikil og |
1 meiri en nokkur, sem ekki 1
\ man þá tvennu tíma, get- |
| ur gert sér í hugarlund. Þó |
1 er það hjálp til nokkurs i
| skilnings á þeim hamskipt- |
i um að fylgja leiðsögn grein- i
í argóðra manna, sem lifðu i
1 og störfuðu í Reykjavík i
i aldamótanna og áttu sinn i
i þátt í þeim byggingum og |
i breytingum sem settu svip |
i sinn á athafnalifið á fyrsta i
| áratugi aldarinnar. Slíkri i
i leiðsögn fylgjum við í þessu i
= rabbi, sem Þorvaldur Sæ- =
i mundsson hefur skrásett |
i eftir Jóni' Jónssyni frá |
i Lundi í Þverárhlíð.
IIMIIMIIIMMMMIIIIIMIIIMIIMIIIIIMIIIMIIIMIIIMIIIIIIMIMIMIIini
tekið að sér að reisa ýmis hús í
höfuðstaðnum, sem um þessar
mundir var að breytast úr litlu,
fátæklegu sjávarþorpi í ört vax-
andi kaupstað.
Skipið Geraldina var gömul,
ensk kappsiglingaskúta, ef ég
man rétt, um tvö hundruð smá-
lestir að stærð, mjó og rennileg,
knúin gufuvél og mjög hrað-
skreið. Skipstjóri var Jón Árna-
son frá Heimaskaga á Akranesi.
Engin bryggja var þá komin í
Borgarnesi, og var því fólk og
varningur flutt um borð í smá-
bátum, því að skipið lá úti á firð-
inum.
Við hrepptum mjög vont veð-
ur á leiðinni suður, vestanrok og
stórsjó. Þegar við vorum út af
Akranesi, bilaði stýriskeðja
skipsins, og lá það þá um stund
undir áföllum. Reið sjór yfir það
og sópaði öllu lauslegu af þilfar-
inu. Ekki varð þó tjón á mönn-
um. Tókst skipverjum loks að
gera við stýrið til bráðabirgða og
komumst við til Reykjavíkur
heilu og höldnu.
Ég man það, að ég innti skip-
stjórann eftir því, er við vorum
út af Akranesi, hvers vegna hann
sneri ekki við til Borgarness, en
hann sagði, að nú væri um það
eitt að ræða að reyna að komast
til Reykjavíkur, því að ef hann
sneri við, væri okkur dauðinn vís.
Eins og alkunnugt er, eru grynn-
ingar miklar og blindsker út af
Mýrunum og mynni Borgar-
fjarðar, og í suðvestan- og vest-
anátt brýtur á boðum langt út,
og má þá heita, að hverju skipi
sé ófært um þær hættulegu
slóðir.
— Hvernig kom Reykjavík þér
fyrir sjónir?
Á þeim árum var Reykjavík
ekki með miklum glæsibrag. Hún
var þá fátæklegt, óskipulegt
sjávarþorp. Engir hafnargarðar
eða önnur hafnarmannvirki voru
þar þá, og ekki aðrar bryggjur en