Heima er bezt - 01.08.1954, Síða 18

242
Heima er bezt
Nr. 8
stund, er floti Valdemars Atter-
dags Danakonungs nálgaSist
Gotland þenna sumarmorgun.
Það er lýsing Bengt Thorder-
man, sem stjórnaði uppgreftrin-
um á fjöldagröfunum á orustu-
vellinum við Visby. Hann hefur
gerzt stríðsfréttaritari nútímans
í þessari söguríku viðureign á 14.
öld. Uppgröftur þessi var gerður
á árunum milli 1930—40, og var
hinn vísindalegi árangur hans
geysimikill. Leiddi hann í ljós
skýra mynd af atburðum þeim,
sem gerðust í Valdemarsherferð-
inni.
Við Eymundarbrú.
Varðmaðurinn á Klifbergi
hafði ekki séð neinar ofsýnir.
Danski flotinn hélt inn að
Karlseyjum, þar sem ströndin
var lág, sendin og óbyggð, heppi-
leg til landgöngu hers. Brátt
merlaði sólin gljáandi slíður og
hjálma um allan sand. Þarna
steig Valdemar konungur á land
með kórónu umhverfis hyrndan
hjálm, og sinn við hvora hlið
honum gengu þeir Kristófer her-
togi, sonur hans, og Eiríkur her-
togi af Saxlandi. Liðinu var
fylkt, hnefinn reiddur gegn Got-
landi.
En við Eymundarbrú á Suður-
þingsá höfðu Gotlendingar skip-
að sér til varnar, og sú vöm
verður munuð meðan Gotland er
byggt. Hinn brynvæddi danski
her brytjaði bændurna niður, og
kornið, sem nú bylgjast um-
hverfis álúta steinkrossinn þar,
vex úr blóðvættri mold. Leifar
hins gotlenzka bændahers héldu
undan í áttina til Visby. Innan
múra hennar mundi helzt ráð
að veita viðnám. Þangað var og
stefnt konum, börnum og gamal-
mennum frá yfirgefnum bænda-
býlum. En þá komu bændur að
lokuðum borgarhliðum. Visby
hugsaði aðeins um sjálfa sig og
lokaði hliðum sínum.
Utan við hlið Visby.
Hinn hrakti bændaher, gam-
almenni, konur og börn, leitaði
síðasta viðnáms milli borgar-
múranna og litla nunnuklaust-
ursins á Sólbergi. Þar brytjuðu
Danir fólkið niður og urpu moldu
í fjöldagröfum. Þarna stendur
Valdemarskrossinn, og þegar
maður les áletrun hans: „Ante
portas Visby — utan við hlið
Visby féllu Gotlendingar í hend-
ur Dana,“ fer'ekki hjá því, að
maður heyri undirhljóm ásök-
unarinnar í þessum hógværu
orðum.
Hundruðum saman hafa þessir
Gotlendingar nú verið grafnir
upp úr hinni miklu, sameigin-
legu gröf, en þó hvíla enn
hundruð þeirra óhreyfðir undir
grasverðinum. Sá, sem eitt sinn
hefur litið yfir beinahrönglið í
þessum stríðsgröfum, gleymir því
aldrei. Þær líkjast engu öðru en
herbúðagröfum síðustu stríðs-
ára.
Visby bjargaðist frá eyðilegg-
ingu en varð að þola auðmýk-
inguna. Sigurvegarinn lét rífa
skarð í suðurmúrinn, og um það
héldu hersveitir hans inn í sigr-
aða borg. Hinir auðugu borgarar
urðu að ganga með dýrgripa-
skrín sín út á Stórtorgið og tæma
þau í sái konungs. Kirkjurnar
voru rændar.
Gullskipið sekkur.
Helgir dýrgripir kirkna voru
fluttir á skip, en með því var
sem æðri hönd gripi í taumana.
Gullskipið komst aldrei til Dan-
merkur. Það sökk í ofviðri sunn-
an við Karlseyjar á heimleið, og
þar hvílir Valdemarssjóðurinn
falinn í svörtum sandi sævar-
botnsins hulinn sjónum manna,
svo að garðyrkjumaðurinn frá
Smálöndum varð líka að snúa
heim aftur tómhentur.
Við erum komnir aftur heim
að Suðurhliði, göngum niður
með múrnum og setjumst í skarð,
þar sem birkihrísla hefur numið
land. Kannske er þetta skarð
Valdemars konungs. Turna
Visby-múrsins ber við himin allt
um kring, þarna er Jómfrúturn-
inn og Púðurturninn, margs
konar sögur og sagnir tengdar
við hvern þeirra, margar þeirra
hugarfóstur síðari tíma.
Aldirnar hafa liðið, sagan hef-
ur gleymzt og brenglazt í manna-
minnum og arfleiðslu kynslóð-
anna. Gotlendingar áttu fáa
snjalla sagnaritara á þessum
tíma, svo að sagan um herför
Valdemars atterdags er ekki
skilmerkilega skráð af samtíma-
mönnum á Gotlandi eða sjónar-
vottum. Víða er þó drög að henni
að finna.
Moldin er þeirra skinnhandrit.
Gotlendingar eiga sér engin
skinnhandrit eða forn bókfell til
að lesa söguna af, en moldin er
þeirra skinnhandrit, og gripir
þeir, sem þar finnast, það let-
ur, sem á það er skráð. Og blað-
síður þessa handrits gotlenzkr-
ar sögu virðast óteljandi. Ein
eftir aðra birtast þær úr mold-
inni og segja sögur sínar — jafn-
vel um íslandsferðir Gotlend-
inga á dögum rúnaristunnar.
Gersemar kynslóðanna birtast
og segja sögu sína um lif og
starf fólksins, lífsbaráttu fá-
tæks bónda eða óhóf og svall
auðkýfingsins. Valdemar atter-
dag fær sína málsrannsókn og
dóm sögunnar. Beinagrindurn-
ar í fjöldagröfunum við Valde-
marskrossinn sjá sérgæðingum
og bleyðimennum þeim, sem
lokuðu borgarhliðum Visby fyr-
ir bændahernum, er leitaði á
náðir borgarinnar, fyrir réttlát-
um vitnisburði. Sagan birtist
okkur á margvíslegan hátt. ís-
lenzkir fræðimenn liggja yfir
fornum og fúnum handritum, en
gotlenzkir bændur lesa hana
með því að ganga út á akur sinn
og tína þar gamla silfurpeninga
og aðra forna gripi eftir rign-
ingarskúr.
Ég kveð Fornvininn með inni-
legum þökkum fyrir leiðsögnina.
Úti á hinum víða grasvelli bíður
Njáll víkingur þess að taka flug-
ið til Stokkhólms. Þetta er und-
arleg för og draumi líkust. Njáll
á Bergþórshvoli í víkingsgervi og
gammslíki hefur leitt mig í
gandreið til Gotlands, þar sem
lítið sandsteinsbrýni getur um
för Gotlendinga til íslands, og
bændurnir tína silfur úr ökrum
eftir regnskúr, þar sem Valde-
marskrossinn og stríðsgrafirnar
segja blóðuga sögu, meðan garð-
yrkjumaður úr Smálöndum leit-
ar gullskips Valdemars konungs
sunnan við Karlseyjar.
Andrés Kristjánsson.