Heima er bezt - 01.04.1955, Síða 11

Nr. 4
Heima er bezt
107
ÁST og HATUR
Eftir Ólaf Gunnarsson sálfræðing
(Niðurlag.)
Eðli sorgarinnar.
Ást sorgarinnar beinist stöð-
ugt að því sem elskað er og
reynir að halda í allar minning-
ar um það. Við vitum, að sumt
fólk geymir ástarbréf og myndir
alla ævi, einkum geta slíkir
hlutir orðið miklir dýrgripir í
afskekktum byggðarlögum, þar
sem erfitt er að bæta sér upp
missi unnustu eða unnasta. —
Heildarskapgerð fólks ræður þó
miklu um það hversu langvinn
slík sorg verður.
Sorgin verður sterkari ef við
hugsum um undangengna gleði,
og þeim mun meiri sem gleðin
hefur verið, þeim mun sterkari
verður sorgin. Sorgin eykst ef
við hugsum um gleði annarra, en
hún dvínar ef við hugsum um
undangengnar sorgir eða athug-
um sorg annarra. Snögg sorg
verður sterkari en sorg, sem við
höfum lengi búist við, það
þekkjum við vel úr daglegu lífi.
Okkur verður meira um að
heyra, að vinur okkar hafi orð-
ið bráðkvaddur en ef einhver,
sem lengi hefur legið fyrir dauð-
anum, skilur við. Sorgin dvínar
ef aðrir syrgja með okkur en
eykst ef aðrir gleðjast yfir sorg '
okkar. Sorg, sem haldið er
leyndri, vex frekar en rénar, en
hún rénar ef við verðum að-
njótandi samúðar annarra. Höf-
um við ekkert vald yfir sorginni,
veldur hún enn meiri kvölum
en ef við getum haft einhverjar
hömlur á henni. Sorgin verður
sárari ef við sjálf, eða einhver
sem stendur okkur mjög nærri,
veldur henni. Við vitum mörg
dæmi þess úr daglegu lífi, að
hjón geta sært hvort annað
djúpum sárum, eins systkini,
foreldrar og börn. Þetta byggist
að miklu leyti á því, að fólk, sem
þekkir allar veikustu hliðar
hvers annars út í yztu æsar, á
hægara með að skjóta í hlífðar-
laust mark, en hinir, sem ekki
þekkja eins vel til, og örvar ást-
vina taka allir sér nær en skot-
vopn vandalausra.
Ástarsorg dregur úr því gildi,
sem við teljum að sitt af hverju
hafi haft áður, hún kemur líka
í veg fyrir að eitthvað nýtt hlj óti
gildi í okkar augum, en jafn-
framt gerir hún okkur sjálfs-
elskufyllri. Ástasorgin vill ekki
láta trufla sig, og á þann hátt
heldur hún styrkleika sínum um
lengri eða skemmri tíma.
Sannleiksgildi þessarar kenn-
ingar Shands könnumst við
mætavel við. Það er ekki fátítt,
að maður, sem missir konu sína,
verður ótrúlega tómlátur hvað
aðra snertir, væri ekki ólíklegt,
að þeir sem kenna íslandssögu
gætu bent á eitthvert samhengi
milli Flugumýrarbrennu og auk-
innar undanlátssemi Gissurar
Þorvaldssonar við Hákon kon-
ung á síðustu æviárum sínum.
Margt benti til þess, að hann
hafi þá einnig séð vonir sínar
um að sætta alla innlenda höfð-
ingja, hrynja til grunna. Biðu
því 1 raun og veru tvær geðstefn-
ur skipbrot í senn. Áskapað and-
svar við sorgareggjanda eða
sorgarvaka, er að kalla á hjálp,
og sé sá sorgmæddi barn eða
kominn í lamandi aðstöðu, er
það venjulega móðirin, sem á er
kallað.
Sorgin getur haft áhrif á menn
þótt þeir láti ekki á því bera.
Þeir vita ef til vill, að engu
verður um þokað og bera sig
mannalega, þótt sorgin þjaki þá.
Samt eyöir sorgin þreki þeirra
fneðan þeir geta ekki losað sig
undan fargi hennar, en jafn-
framt getur hún styrkt skap-
gerðina. Til þess er oft tekið,
hversu góða skapgerð kaþólskir
prestar og nunnur hafi. Þetta er
vafalaust rétt, en enginn hefur
mér vitanlega rannsakað vís-
indalega hversvegna þetta fólk
hefur valið sér einlífi og mann-
úðarstarf fram yfir lífsgleði í
fjölskyldulífi, sem ekki gerir
neinar ákveðnar kröfur til
starfsgreina né almennrar hegð-
unar.
Af því sem Shand segir um
sorgina, er auðséð, að margt er
sameiginlegt með henni og gleð-
inni, og hún er að því leyti já-
kvæð gagnvart umheiminum, að
hún heldur í minninguna um
eitthvað eða einhvern.
Ég hef minnst á það áður, að
Shand viðurkennir því aðeins
tilfinningu sem sHka, að hún
láti á sér bera þegar á bernsku-
skeiði, finnist einnig hjá dýrum,
geti ekki breytzt þannig að úr
henni verði allt önnur tilfinning,
og hún beri það íjieð sér, að hún
sé ásköpuð.
Allir kunna að hræðast.
Við komum nú að óttanum,
sem við þekkjum öll af eigin
reynd og frá viðskiptum okkar
bæði við menn og málleysingja.
Einstaka menn stæra sig af því
að þeir kunni ekki að hræðast.
Ef þetta væri rétt, gætu þeir
eins vel sagt: Ég er ekki normal
vegna þess að ég finn aldrei til
ótta. Hver einasta vera í dýra-
ríkinu finnur til ótta undir viss-
um kringumstæðum, þótt óttinn
sé vitanlega ekki alveg eins hjá
hagamúsinni og kennaranum.
Shand nefnir nokkur andsvör,
sem gefi ótta til kynna. Algeng-
asta og eðlilegasta andsvarið tel-
ur hann flóttann, hann er jafn
greinilegur hjá mönnum og dýr-
um undir vissum kringumstæð-
um. Önnur andsvör, sem hann
nefnir, eru að fela sig, gefa ekk-
ert hljóð frá sér, flýja til ein-
hvers og þrýsta sér upp að hon-
um, lömun, hjálparóp og jafn-
vel vöm, þótt þá sé ekki lengur
um hreint óttaandsvar að ræða,
heldur er óttinn þá farinn að
víkja fyrir reiðinni.
Frumstæðasta takmark ótt-
ans er að frelsa einstaklinginn
frá hættu, hann er því að
nokkru leyti einskonar öryggis-
ventill í okkur. Ef böm væru
með öllu óttalaus, væri afarerf-