Heima er bezt - 01.07.1958, Blaðsíða 9

SÖGUR MAGNÚSAR Á SYÐRA-HÓLI
JÓHANNES
Jón Gottskálksson Skagamannaskáld var á mann-
dómsárum sínum í þingum við Solveigu, dóttur Odds
bónda Sigurðssonar á Kálfshamri. Þau áttu saman son,
er Jóhannes hét, og lauk þar með samneyti þeirra og
vináttu, og var það Solveigar sök meira en Jóns. Er þau
voru skilin að skiptum, kvað Jón:
Hunangsart á vörum var
veiga bjartri línu,
en eitursvarta orminn bar
innst í hjarta sínu.
Solveig giftist síðan Þorvaldi Bjarnasyni, bróður Guð-
mundar í Víkum. Jón Gottskálksson steytti heldur ekki
piparinn og kvongaðist konu þeirri, er Guðrún hét,
dóttir Guðmundar Ingimundarsonar, er kallaður var
blápungur. Guðmundur sá var óeirinn um kvennafar og
átti margt barna með ýmsum konum. Guðrún var ekk-
ert gáfnaljós, en mikill forkur í slarkvinnu.
Jóhannes, sonur Jóns og Solveigar, gerðist óreglu- og
óreiðumaður, er hann þroskaðist. Hann dó nálægt tví-
tugu með þeim hætti, að hann féll útbyrðis af Drang-
eyjarfari á leið úr eynni til Sauðárkróks. Nóttina áður
dreymdi hann, að fyrir honum var kveðin vísa þessi:
Frelsarans er fögur mynd,
farðu hans að ráðum.
Daglega ei drýgðu synd,
dauðinn kemur bráðum.
Sögn Maríu Ögmundsdáttur á Syðra-Hóli.
KROSSINN í SKAGAHEIÐI
Maður hét Jón og var Rafnsson, Eyfirðingur að kyni,
ættaður úr Öxnadal. Það var einhvern tíma, er hann var
ungur maður, að hann ætlaði suður í ver úr Skagafirði.
Þá vildi svo slysalega til, að hann féll illa á hálku eða
harðfenni í brekkunum fyrir ofan Gil í Svartárdal og
handleggsbrotnaði. Hann átti lengi í þeim meiðslum og
fékk höndina aldrei jafngóða. Hann var bagaður á henni
síðan, en gekk þó að flestri vinnu og var harðfrískur
maður.
Eftir þetta dvaldist Jón eitthvað í Svartárdal og
Langadal. Þar komst hann í kynni við Maríu Guð-
mundsdóttur, ekkju Kristjáns Guðmundssonar, er fórst
í Blöndu með þeim Strjúgsbræðrum, Bjarna og Sveini,
14. des. 1844. Þau giftust og voru við hokur eða í hús-
mennsku á Núpi á Laxárdal og víðar. Síðan fluttust þau
norður á Skaga og áttu heima á Selá. Þar dó María, en
tveim árum síðar varð Jón úti í Skagaheiði, 19. marz
1860.
Ekki vita menn nú, hvernig stóð á ferðum Jóns, en
sagt er, að hann legði á Skagaheiði í tvísýnu veðri. Var
hann mjög lattur fararinnar, en hann svaraði engu góðu.
Kvaðst ekki mundu lengi einn á heiðinni, ef svo færi að
hann yrði úti.
Jón fór leiðar sinnar, en ekki löngu seinna brast á
hríð og var dagstætt vonzkuveður. í því lét Jón líf sitt,
og fannst lík hans alllöngu síðar nálægt Ölfusvatni, um
klukkutíma gang fyrir ofan Selá. Seinna var reistur tré-
kross þar sem Jón lá. Hann stóð þar lengi, en er fallinn
fyrir mörgum árum.
Bera þótti á því, að mönnum yrði villugjarnt á þeim
slóðum, þar sem Jón varð úti. Varð það oftast á einn
veg. Þeir, sem villtust, sáu allt í einu mann á undan sér,
fylgdu honum fast eftir til að njóta samfylgdar, en
komu innan skamms að krossmarkinu, og hvarf þar
svipurinn. Sumir slitu af sér villuna, en aðrir urðu úti.
Maður var á ferðinni á þessum slóðum að vetrarlagi.
Gerði á hann muggukafald, en ekki mjög dimmt. Hélt
hann leiðar sinnar góða stund. Þá verður hann þess var,
að maður fer á undan honum, og djarfaði til hans gegn-
um mugguna. Ferðalangurinn vildi fyrir hvern mun
ganga hann uppi, til að hafa samfylgd hans, og drýgði
sporin. En hinn ókunni maður reyndist langstígur og
lét ekki dragast uppi. Allt í einu hvarf hann, eins og
hann hefði sokkið, en í staðinn sá ferðalangurinn kross-
markið. Varð honum hverft við, því að hann þóttist
komin langt fram hjá. Hann herti samt upp hugann og
tók stefnu frá krossinum, eins og hann hélt réttast vera.
En ekki leið á löngu áður en hann kom að krossinum
aftur og hafði farið í hring. Er ekki að orðlengja það,
að þrívegis kom maðurinn að krossmarkinu. Sá hann sitt
óvænna og taldi, að einu mundi draga fyrir sér. Það
verður nú ráð hans, að hann beygir kné við krossinn og
ákallar guð. Að því búnu tók hann stefnuna í þriðja sinn
frá krossinum, og fórst nú svo gæfulega að hann náði
bæjum.
Annar maður fór seinna þessa sömu leið, lenti í logn-
fjúki og henti hið sama og þann, er áður er frá sagt.
Hann sá mann stika á undan sér og hverfa við krossinn.
Þessi maður var harðmenni mikið og kjarkmaður. Er
hann kom í annað sinn að krossinum, tók heldur að síga
í hann. Varð honum annað fyrir en auðmýkt og bæna-
lestur. Hann leysti ofan um sig og gekk örna sinna undir
krossinum. Að svo búnu steytti hann hnefa og stappaði
fótum og sagði í vonzku:
„Hafðu þetta, argur djöfull, og vita skaltu, að ég
hræðist hvorki þig né aðra ára, og til bæja skal ég kom-
ast, á hverju sem gengur.“
Hann skálmaði snúðugt í fjúkinu burt frá krossinum.
Tók þá brátt að hvessa og gerði vonzkuhríð, en nú hafði
maðurinn veðurstöðuna sér til glöggvunar, enda villtist
hann ekki aftur og komst af heiðinni til bæja, eins og
hann hafði sett sér.
Sögn Maríu Ögmundsdóttur og fleiri Skagstrendinga.
svo og Jónasar Illugasonar um Jón Rafnsson.
Heima er bezt 227