Heima er bezt - 01.07.1958, Side 14

síðan að handlanga grjótið á milli sín, þegar að því kom,
en standa þó sem mest í sömu sporum, þannig að land-
maður rétti þeim fyrsta og svo hver af öðrum á ákvörð-
unarstað. Dýpi og straumþungi fyrirmunaði nær allt
göngulag, þar til eitthvert hlé fékkst af körum og grind-
um, þegar verkinu hafði þokað fram, og varð hver mað-
ur að finna sem bezta stöðu með bak í straum og hreyfa
einkum hendur og í mesta lagi annan fótinn við að rétta
grjótið til næsta manns.
Þeir fáu, sem mér vitanlega reyndu minni eða léttari
búning en lýst hefur verið, urðu greinilega verr úti,
hvað kulda snerti, og munu ekki hafa reynt það vilj-
andi nema einu sinni. Á seinni árum reyndi ég annan
fótabúnað með góðum árangri, og voru það mjög rúm-
ir, leðursólaðir og jafnvel járnaðir útlendir skór, með
smágötum niður við sólann, líkir þeim eða eins og þeir,
sem sumir veiðimenn nota utan yfir sína vatnsheldu
sokka eða buxur. Fyrst var dregið dár af þessu af þeim
eldri, sem öðru voru vanir og töldu eitt duga myndi,
en reynslan varð mér í vil; mjög lítið vart við hálkuna
en mar og meiðsli að mestu úr sögunni.
Skal nú sjálfu verkinu lýst nánar:
Þungamiðjan í kvínni, sem gera þarf, er að sjálfsögðu
kistan, sem byrjað er þá á. Henni er valinn staður nálægt
miðri kvísl, þar sem dýpið og straumurinn er mestur á
girðingarstæðinu. Allir þeir, sem væðir eru, raða sér í
kringum kistuna, og þeir hávöxnustu helzt hafðir við
hornið, sem í strauminn veit, því að lengst munu þeir
standa upp úr, ef á reynir, og bera þá um leið ögn af
þeim næstu fyrir neðan. Kaðall er þræddur í auga á
kistunni og annar endi hans bundinn um jarðfasta klöpp,
en landmenn halda í hinn og gefa eftir að þörf, en stöðva
við járnkarl. Er nú vaðið út í, og dýpkar snögglega og
þyngist straumur, og innan lítillar stundar standa allir
í mittis- til axlardjúpu vatni og hanga á kistunni, til þess
að halda henni niðri. Þegar sá, sem stjómar verkinu,
telur að farið sé að nálgast rétta staðinn — en varast verð-
ur mjög að fara of langt, — gefur hann merki um að
nema staðar. Er þá stundum einn látinn fara upp á kist-
una, svo að þungi hans notist sem bezt við að halda
henni kyrri. En ekki er sopið kálið, þótt í ausuna sé
komið, því að oft getur tekið langan tíma að fá góða
og nákvæma stöðu fyrir kistuna, sem skiptir mjög miklu
máli til árangurs. Það þarf að vera sem dýpst á henni,
hún má ekki vera teljandi á lofti né hallast til muna og
straumurinn þarf að klofna sem bezt á efsta horni
hennar. Oftast þarf að hreinsa grjót úr botninum, sem
ekki verður gert nema með jámkarli og fótunum við
erfiða aðstöðu, og ranga kistunni og færa á ýmsa vegu
áður en vel er. Straumniðurinn er svo hávær, að erfitt
er að tala saman, enda húfur niðurbrettar, og verður
að hrópa og kalla allar fyrirskipanir frammi, en bend-
ingar einar duga frá landmönnum, ef þeir hafa eitthvað
að segja. Loks kemur þó að því, að staður er ákveðinn
með illu eða góðu, og kemur þá til að stöðva kistum
varanlega. Er oftast annar maður látinn upp á hana, en
eins margir og unnt er settir í röð meðfram kaðli, sem
strengdur er í land, að grjóthrúgu, sem þar er, og er
nú grjótið handlangað fram á kistuna, eins og áður var
á drepið, þar til hún getur staðið mannlaus. Skreppa nú
allir í land sem snöggvast, til þess að hreyfa sig og fá
hita í skrokk og limi, sem dofnir voru orðnir, og ná úr
sér skjálfta, sem flestir hafa orðið að kenna á um stund.
Sumir reyndu að hlaupa, þó enginn væri hlaupalegur.
Aðrir tóku glímu- eða hryggspennutökum eða börðu
sér. Þeir, sem vildu, fengu brennivínsstaup, en aðrir
kamfóru í sykurmola.
Næst var að fara fram með kistukörin og koma þeim
fyrir. Var sett sitt karið við hvort hom kistunnar að
neðan. Áríðandi var að þau færu vel, stæðu stöðug, ekki
of nærri inngönguopi í kistuna, né heldur of tæpt á
hornunum, og endurtók sig því oftast sama sagan og við
kistuna, lagfæring á botni árinnar og miklar stimpingar
við stöðvun á körunum. Varð það því oft tímafrekt
og kaldsamt. Að því búnu var því erfiðasta lokið við þá
lögn og hægt að ganga rösklegar til verks tímum saman
og neyta sín betur, enda ekki sparað, eftir því sem við
varð komið. Kusu flestir fremur erfiðið en kyrrstöð-
urnar við körin, þegar styðja þurfti við þau, áður en
grjótið fór að halda þeim, svo að ögn var reynt að jafna
verkum á milli manna, þó að freistandi væri að beita
duglegustu mönnunum þar sem þeir nutu sín bezt. Kör-
in voru svo sett niður í áttina til lands, sem næst með
því millibili, er ein grind náði, ef botninn leyfði það,
annars styttra, en jafnóðum og kar bættist við, var grind
sett í bilið og reyrð föst við körin. Þegar girðing var
komin frá kistu til lands, var eftir að leggja álmu beint
undan straumi frá kistunni, til þess að mynda kvína, en
nú var komið hlé af körum, grindum og kistu, og því
hægara um vik, enda mest af grjóti í körin sótt í botn-
inn úr því.
Framhald.
Klemenz Kr. Kristjánsson
Framhald. af bls. 223. ----------------------------
Klemenz kvæntist 1929 Ragnheiði Nikulásdóttur frá
Kirkjulæk, hinni mestu myndarkonu, sem átti sinn góða
þátt í að skapa hið fagra heimili að Sámsstöðum. Hún
lést 1950. Ekki varð þeim hjónum barna auðið, en tvö
fósturbörn ólu þau upp, og son á Klemenz nú ungan.
Á síðari árum hefir Klemenz komið upp nýbýli á
Hvolsvelli, og mun hann hafa í hyggju að flytjast
þangað, er hann lætur af störfum í þjónustu ríkisins.
Stórfelldar framfarir hafa gerzt í íslenzkum land-
búnaði á þessari öld. Margir hafa lagt þar hönd á
plóginn og yrkt reit í sögu þjóðarinnar. Það er trú
mín, að einn af fegurstu reitunum verði bletturinn hans
Klemenzar á Sámsstöðum. Og hver veit hversu margir
þeir verða í framtíðinni, sem hverfa aftur heim til
hlíðarinnar sinnar vegna þess starfs, sem hann hefir
lagt grundvöll að og unnið.
Steindór Steindórsson frá Hlöðum.
232 Heima er bezt