Heima er bezt - 01.04.1962, Blaðsíða 12

STEINDÓR STEINDÓRSSON FRÁ HLÖÐUM:
Fjallagrös og aðrar fléttur
[nhverjar harðgerðustu og nægjusömustu líf-
verur jarðarinnar eru flétturnar. Þær vaxa
. meðal annars á nöktum klettum, eru meðal
fyrstu brautryðjenda lífsins í hraunum sem
gróa. Á [mrrum og hrjóstrugum heiðalöndum í heim-
skautalöndunum þekja þær víðáttumikil svæði, þar
sem naumast nokkur annar gróður fær haldið lífi. Hér
heima þekkjum vér þær sem skófirnar á steinum og
breiður af fjallagrösum og hreindýramosa í móum og
heiðum. Hver flétta er í senn tvær plöntur. Sveppur og
þörungur hafa gróið saman, og af þeim sprottið nýr
einstaklingur, sem ber sín sérstöku einkenni, og gefin
hafa verið tegundaheiti. Er slíkt samband kallað sam-
lífi, og leggja báðir einstaklingarnir nokkuð af mörk-
um til þess að draga fram lífið.
Það er alkunna, að fyrrum sótti alþýða manna lækn-
islyf í ríki náttúrunnar. Sum slíkra lyfj a voru gagns-
laus með öllu, og jafnvel skaðleg, en um önnur hafði
reynsla kynslóðanna kennt mönnum, að þau gátu að
minnsta kosti stundum verið til bóta, ekki sízt til að
græða sár og mýkja sársauka. En þegar læknavísindin
færðust í aukana sópuðu þau brott flestum þessara al-
þýðulyfja sem einskærum hindurvitnum og hjátrú. En
á síðustu áratugum hafa nýjar og nákvæmar efnarann-
sóknir leitt í ljós, að ýmis þessara efna voru í raun
réttri mikils virði til varnar sjúkdómum og til lækn-
inga.
Á miðöldum voru flétturnar í miklum metum sem
læknislyf víða um Evrópu, bæði meðal almennings og
hinna lærðu manna. Þannig var ein tegund talin óbrigð-
ult lyf við lungnasjúkdómum, en átti þó hróður sinn
mest að þakka því, að hún í útliti minnti nokkuð á
lungnavef dýranna. Önnur flétta var notuð gegn
hundaæði. Fólk, sem óðir hundar bitu, skyldi í fjóra
daga samfleytt, drekka einn pela á dag af heitri mjólk,
sem flétta þessi hafði verið soðin í ásamt með dökkum
pipar. En því miður reyndist sú lækning haldlítil. Utan
Evrópu voru fléttur einnig eftirsóttar til lækninga t. d.
bæði austur í Kína og meðal Indíána í Norður-
Ameríku.
Ekki vorum vér íslendingar neinir eftirbátar annarra
í því að trúa á lækningamátt ýmissa fléttna. í riti sínu
um Grasnytjar telur síra Björn Halldórsson í Sauð-
lauksdal allmargar tegundir af fléttum, sem nota megi
til lækninga og heilsubótar. Einkum er talið að þær
reynist góðar gegn brjóstveiki, gulusótt og til að
græða sár. Engin fléttan nýtur þó jafnmikils álits og
fjallagrösin. En um þau segir sr. Björn meðal annars:
„Þessi grös er vor bezta lækning móti uppdráttar-
og rýrnunarsótt, samt öllum uppþembingi, hráa og
annarri veiki magans. Það er marglega reynt að hálft
fæði að vöxtum af grösum þessum með mjólk vel til
búið, hefur haldið við heilsu, hreysti og hamsi manna,
lengur 02' betur en flestur annar rnatur.... Remma sú,
sem er utan á blöðum grasanna, mýkir vallgang eða
laxerar nokkuð.... Að drekka seyði af þessum grös-
um er ypparlegt við uppþembingi og ormum í maga og
þörmum. Grasagrautur vel soðinn í hlaup lælrnar líf-
sýki.“ Svo segir sá góði maður, og langlíft hefur traust-
ið á hollustu fjallagrasanna verið með þjóð vorri, því
að margir munu þeir vera enn, sem telja fjallagrasa-
seyði hina beztu heilsubót bæði við kvefi og öðrum
brjóstkvillum svo og meltingartruflunum.
En læknarnir hristu höfuðin yfir fávizku almennings
og hjátrú, og flétturnar hurfu úr sögunni sem læknis-
lyf, og voru máðar út af skrám lyfjabúðanna. En nú
lítur út fyrir, að þær séu að fá uppreisn æru sinnar.
Smithsonian-stofnunin í Ameríku hefur nýlega sent
frá sér handbók um grasafræðileg efni, þar sem vís-
indamaður, dr. Mason E. Hale, gerir grein fyrir flétt-
unum. Þar segir hann að nýjustu rannsóknir á efnum
fléttnanna hafi leitt í ljós, að í seyði af mörgum þeirra,
séu hin ágætustu fúkalyf (antibiotica), og svo séu þessi
efni útbreidd, að nær helmingur þeirra fléttutegunda,
sem lifa í tempruðu beltunum hafi í sér slík bakteríu-
eyðandi efni. Efni þessi eru sérstakar sýrur, sem nefnd-
ar eru einu nafni fléttusýrur.
Finnar hafa fyrir nokkru hafið framleiðslu á slíku
fúkalyfi, er það unnið úr lapplenzkum hreindýramosa.
Því er blandað í smyrsli, sem reynzt hafa jafnvel bet-
ur en pennisillinsmyrsl við ýmiss konar sár, einkum
brunasár, en einnig hafa þessi smyrsl reynzt gagnleg
gegn gin- og klaufaveiki. Þá hefur og blanda af fléttu-
sýru og streptomycini verið notuð gegn berklaveiki
en með misjöfnum árangri.
En sá galli er á, að fléttusýrurnar verða því aðeins
notaðar til þessara hluta, að unnt sé að leysa þær upp í
vatni, en meiri hluti þeirra, alls eru nú kunnar um 20
mismunandi sýrur, er mjög torleystur eða jafnvel
óleysanlegur í vatni. Allt um það segir dr. Hale, að
lyfjavinnsla úr fléttum eigi eftir að stóraukast í fram-
tíðinni.
Hver veit, nema vér eigum eftir að fá viðurkenningu
læknavísindanna á ágæti fjallagrasanna, og teknar verði
upp grasaferðir á ný, til þess að sækja dýrmætan lyfja-
forða inn á fjöll og heiðar.
120 Heima er bezt