Heima er bezt - 01.12.1963, Síða 12

t. d. flestir þeir, sem um dalinn fóru, og þeir voru
margir, því alfaraleiðin lá um hann eins og nú. Ollum
var tekið vel og veittur hinn bezti beini, hvort heldur
það voru æðstu valdamenn landsins, alþýðufólk eða
jafnvel umrenningar. Auðvitað var þó misjafnlega mik-
ið haft við gestina, eftir metorðum þeirra. Slíkt þótti
alveg sjálfsagt í þá daga og var alls staðar gert. Stefán
var hinn mesti reglumaður. Ekki var hann þó alger
bindindismaður, en nevtti aldrei áfengis, svo að á hon-
um sæi. Vín átti hann þó jafnan og hafði það á borð-
um handa heldri gestum.
Eitt hið merkasta um Steinsstaðaheimilið á þessum ár-
um finnst mér það, hvílíkur skóli það var ungu nám-
fúsu fólki, sem þar dvaldi. Ekki að neinn formlegur
skóli væri settur þar upp, heldur voru heimilishættirnir
á við skóla. Heimilið var eitt mesta myndarheimili
þeirra tíma, og unglingar lærðu þar myndarskap og
vinnubrögð. I öðru lagi var þar mikla andlega fræðslu
að fá. Það var á kvöldvökunum á vetrum, því þá var
jafnan lesið upphátt. Ekki skemmtibækur, nema þá tak-
markað, heldur allt prentað mál, sem þá var gefið út á
íslandi, eða á íslenzku. Stefán keypti allar bækur, blöð
og tímarit, sem þá komu út á íslenzku, og allt var það
lesið upphátt á kvöldvökunum. Þetta var að vísu ekki
mjög mikið í þá daga. Fólk, sem tók eftir lestrinum,
hefur þá með þessu móti getað fylgzt með öllu því
helzta, sem gerðist í þjóðlífinu og einnig fengið fregnir
af öðrum þjóðum.
Stefán Jónsson verður sjálfsagt ekki talinn meðal höf-
uðskörunga þess tímabils, sem hann átti sæti á Alþingi.
Hins vegar var hann jafnan góður og öruggur liðsmað-
ur Jóns Sigurðssonar í sjálfstæðismálunum. I öðrum
málum fór hann sínar eigin leiðir. Hann var ekki neinn
flokksforingi á Alþingi, enda vafasamt, að hægt sé að
kalla nokkurn það á þeim árum, nema Jón Sigurðsson.
Auðsætt er þó, að Stefán naut trausts samþingsmanna
sinna. Það sýndi sig m. a. á Þjóðfundinum. Þar var að
sjálfsögðu sett nefnd í stjómskipunarmálið (sjálfstæðis-
málið) og í hana kosnir helztu skörungar þingsins, þeir
Jón Sigurðsson, Jón Guðmundsson síðar ritstjóri, Egg-
ert Briem sýslumaður, Hannes Stephensen prófastur,
Kristján Kristjánsson landfógeti, Halldór Jónsson pró-
fastur, Jósep Skaftason læknir, Stefán Jónsson síðar
bóndi á Steinsstöðum og Þórður Sveinbjörnsson háyfir-
dómari. Sem alkunnugt er klofnaði þessi nefnd fljótt.
Enginn nefndarmanna vildi að vísu ganga að tillögum
dönsku stjórnarinnar óbreyttum, en einn þeirra, Þórð-
ur Sveinbjörnsson, vildi þó Ieggja þær til grundvallar
og breyta þeim nokkuð. Hinir 8 nefndarmennirnir
höfnuðu tillögunum með öllu og settu í þess stað fram
kröfur um sjálfstæði íslands, m. a. um innlenda stjórn
og að Alþingi fengi löggjafarvald. Tillögur meiri hlut-
ans fengust ekki ræddar á Þjóðfundinum, því Trampe
greifi sleit honum áður en til þess kæmi. Þá var það að
Jón Sigurðsson mótmælti í nafni konungs og þjóðar-
innar þeirri lögleysu og þingmenn tóku flestir undir og
sögðu: „Vér mótmælum allir“. Stefán Jónsson var auð-
vitað í þeirra hópi sem mótmæltu. Jafnan var hann og
í þeim flokki þingmanna sem fyllstar sjálfstæðiskröfur
gerðu.
Stefán Jónsson var enginn málskrafsmaður á þingi.
Hann tók að vísu alloft til máls, en ræður hans voru
fremur stuttar en gagnorðar: fá orð í fullri meiningu.
Á 30 ára þingmannsferli naut hann jafnan óskoraðs
trausts kjósenda sinna og var vel metinn af þingmönn-
um.
Þjóðhátíðarárið tók Rannveig Hallgrímsdóttir, seinni
kona Stefáns, vanheilsu. Mun hún hafa þótzt vita að
hverju mundi draga, því þegar hún kom úr kaupstað
um vorið og gaf móður minni gjöf, er hún hafði keypt
í kaupstaðnum, lét hún þess getið, að þetta yrði í síð-
asta sinn, sem hún gæti gefið henni nokkuð. Vanheils-
an ágerðist og Rannveig andaðist 15. desember 1874. í
eftirmælum um hana segir svo m. a.:
„Þúsund ára öld
ísafoldar
út þegar rann
í eilífðarhaf:
fölnaði um leið
í frosti dauðans
hennar dyggða og mannkosta
dýrust rós.“
Ef til vill er hér nokkuð fast að orði kveðið og ekki
síður í hinum erindum eftirmælanna. En hvað sem um
það er, er hitt víst að Rannveig var hin mesta ágætis-
kona.
Þegar hér var komið var Stefán Jónsson 72 ára gam-
all en þó hinn ernasti og áhugasamur um almenn mál.
Að hann gaf ekki kost á sér til lengri þingsetu, hygg
ég að hafi verið vegna veikinda og dauða konunnar,
en ekki vegna aldurs. Hann lifði 16 ár eftir þetta og var
hress svo til fram að andláti. Hann studdi jafnan þá,
sem honum fannst halda fram fyllstu sjálfstæðiskröfum
íslands. Til dæmis var hann öflugur stuðningsmaður
þeirra Jóns Sigurðssonar á Gautlöndum og Benedikts
Sveinssonar sýslumanns, þegar þeir buðu sig báðir fram
í Eyjafjarðarsýslu vorið 1886. Var þó persónulegur vin-
ur hans, séra Arnljótur Ólafsson, forystumaður and-
stæðinganna, þó hann væri ekki sjálfur í kjöri, varð
konungkjörinn. Stefán andaðist að Steinsstöðum 11.
október 1890, fullra 88 ára að aldri. — Séra Matthías
Jochumsson orti eftirmæli um hann. Upphaf þeirra er
þannig:
„Nú er oddviti
Eyjafjarðar
genginn burt
í guðs friði,
og þjóðmæring
þúsund ára
haustsól helg
hefur kvaddan.“
Framhald á bls. 422.
416 Heima er bezt