Heima er bezt - 01.02.1978, Blaðsíða 17

mýrastör. í hana var safnað vatni á vorin til áveitu á túnið,
en annars var hún þurr að kalla á sumrin. Var hún engi, og
torfrista nokkur syðst í henni. Oft var hún þó notuð til
kúabeitar. í tjamarstæðið safnaðist leysingavatn á vetrum
og var þar stundum skautasvell. Sennilega er Tjörnin
gamall vatnsbotn frá síðjökultíma, hefir þá fallið vatns-
mikill lækur úr henni um Leyninginn og lækjargilið í
túninu. Sunnan við Tjömina er Kollótti melur (neðri), þar
austan við lágt hall, Flóahall, mýrlent, en sunnan við hann
Hraunhólsbolli, einnig mýrlendur, en Hraunhóll er stór
grýttur hóll austast á melrana, sem gengur austur úr Ásn-
um. Suður frá Hraunhól, en skilinn frá honum með mjóu
sundi, er Efriás, samhliða Neðriási og er Hraunhólssund
milli þeirra. Austan við Efri Ás norður á Flóahall er Flói,
blautur fífuflói uppað hálsbrekkunum. Yfir Flóann voru
hiaðnir tveir flóðgarðar, til að safna áveituvatni á túnið til
viðbótar við Tjömina. Breyttist þá gróðurinn í starungs-
mýri, þar voru síðar kölluð Hólfin.
Suður með Tjöminni var Ásinn grasi gróinn en all-
brattur, þar lágu Tréstaðagötur, sem beygja síðan upp á
háásinn, en hverfa í mýrlendið suður af ásendanum, um
þær var farið að Tréstöðum, en voru annars aðal hey-
bandsvegurinn sunnan úr engjum. Nokkru sunnar en
Hraunhóll var puntmór vestan í Ásnum og uppi á honum,
kenndur við Ólöfu skáldkonu, Ólafarmór, heyjaði hún
hann árum saman, þótt naumast gæti hann kallast engi,
en þó allgrösugur og heyið gott. Varla hefir það verið
meira en 6—7 hestar. Mórinn er nú horfinn í tún. Sunnan
við ásendann eru tveir grashólar með tóttarbrotum Efri-
og Neðri Grœnhóll. Á neðri hólnum kvað hafa staðið bær,
en ekki er vitað hvenær og engar skráðar heimildir eru þar
um. Tóttabrotin eru allstór og ekki ýkja fomleg. Á efri
hólnum gæti hafa verið peningshús. Suður og suðvestur af
Grænhólnum heita Grœnhólsmóar, og ná þeir suður að
Tréstaðalæk. Næst Melunum eru það lyng- og grasmóar,
en smáþýfð hálfdeigjumýri ofar, vaxin mýrastör, elftingu
og allmiklu af grösum. Var það besti hluti engjanna.
Suður við við Tréstaðalæk var Kaffihóll, þar var oft
drukkið kaffi.
Suður frá Efriási, en skilinn frá honum með mjóu sundi
er Hrafnaás. Elftingarmór sunnan undir Efriási heitir
Lambamór. Þar voru lömb setin fyrir löngu síðan. Austur
af honum er Þórdísarmór, allstór spilda. Nafnið er eftir
Þórdísi nokkurri, sem sinnaðist eitthvað við samverka-
konu sína og rakaði allan móinn án þess að mæla við hana
orð meðan henni rann reiðin. Suður frá Lambamó er
blautur mýraflati, sem heita Grafir. Eru það svarðargrafir
ævagamlar. Sú sögn fylgdi þeim, að þar hefði verið
svarðartekja frá Möðruvöllum (klaustrinu) gegn engja-
ítaki á Möðruvallahólma. Sums staðar í Gröfunum eru
alldjúpir pyttir eða pollar, gamlar djúpar grafir. Heita þeir
Ker, stóru- og litlu eftir stærð. í mörgum þeirra uxu ljósa-
starartoppar, sem ekki eru annars staðar í engjunum og
horblaðka stærri en annars staðar. Sunnan við Grafimar
eru grasi vaxnir hólar Krókhólar, nafnið dregið af lögun
hólaranans. Flötumóar ná frá Gröfum og suður að
merkjum. Það eru engir móar, heldur samfelld greiðfær
mýri allblaut, ofan við Grænhólsmóana, sennilega hefir
þetta allt verið kallað Grænhólsmóar, en nafnið breyst,
því að Flötumóamir eru nær sléttir, skárafærir að mestu.
Einstök stórþúfa í þeim heitir Matarþúfa. Þar var stund-
um matast, því að þurrt var umhverfis hana. Undir
Hrafnaásnum að vestan er Krappimór, alvaxinn snar-
rótarpunti, ber hann nafn með rentu. Var hann oftast
sleginn, því að hann var sæmilega grasgefinn og heygóð-
ur, en seigur og seinsleginn. Sunnan undir Hrafnaás er
elftingarsund fremur þurrt, Reiðmelsmór, en ofan við
hann Reiðmelur, dregur hann nafn af því, að sunnan í
honum eru reiðgötur, og lá þar alfaravegur áður en
Hörgárbrú var byggð. Lá hann frá Staðarvaði og Ferju-
klauf á Hörgá, sem er rétt norðan við brúna, eða Hey-
hólsvaði, nokkru norðar. Lá vegurinn yst í Tréstaðalandi
um túnjaðarinn þar, síðan sunnan í Reiðmel og upp á háls
um Messuklauf en sameinaðist þjóðveginum austan í
hálsinum.
Framhald af Flóanum er Hrafnasund, liggur það
nokkru hærra en hann austan undir Hrafnaás. Syðsti hluti
þess breikkar allmikið og er flatur og blautur oft nefndur
Hrafnaflói. Hann var að mestu vaxinn mýrafinnung, sem
ekki óx annars staðar á þessum slóðum. Hrafnaklöpp er
stór steinn (Grettistak?) sunnarlega á Hrafnaási, en
sunnan undir ásnum vex óvera af jarðarberjum, sem ég
veit ekki um annars staðar í Hlaðalandi. Upp frá
Hrafnasundi og allt upp á hálsbrúnina er mýrasund sem
Háasund heitir, þar sprettur upp vatnsmikið dý, Háa-
sundsdý. — Eru þá tahn ömefni innan engjagirðingar
Hlaða.
Á árunum 1912—13 var gerð um 1200 faðma löng
girðing frá suðausturhomi túngarðs, suður vestan í háls-
inum, efst um Háasund suður undir merki. Síðan liggur
hún niður sunnan í Reiðmel og þaðan beint niður í Hörgá.
Var hún talin merkjagirðing en lá þó ýmist norðan eða
sunnan við merkin. Innan þessarar girðingar voru allar
engjar Hlaða, sem eru að mestu leyti mýrasund. Sam-
felldasta engið voru Grænhólsmóar, Flötumóar og Graf-
ir.
Þá skulu rakin ömefni utan girðinga og byrjar lýsingin
við Hörgá norðan við tún. Þar er snarbrattur, hár mel-
bakki niður að ánni oftast kallaður Ytramelshorn. Lá
túngirðingin næstum fram á brún, en grind frá girðingar-
homi fram á brúnina, svo að hægt væri að reka þar fé ef á
lá. Litlu norðar er vatnsgrafin gjóta eða jarðfall í mel-
bakkann, nefnd Skonsa. Norðan við hana byrja Sandhól-
ar með landamerkjum, sem fyrr er getið. Austan undir
hólunum er þurr grasi vaxin dæld, Skonsulág. Þar var
stundum heyjað lítilsháttar. Þar fyrir norðan og austan,
milli bæjanna Lóns og Hlaða, em samfelldir, flatir lyng-
og hrísmóar, ýmist nefndir Hlaða- eða Lónsmóar, en
miklu mestur hluti þeirra er í Lónslandi. Aðalgatan að
Lóni, Lónsgötur lágu um Hlaðatún síðan austan í Sand-
hólum og norður melbarð og loks yfir móana heim að
Lóni. Miðmóagata lá suður móana milli bæjanna. Hún
var nær aldrei farin, enda víða sigin saman. Lónsgötur
voru akfærar. Framhald í næsta blaði.
\
Heimaerbezl 53