Heima er bezt - 01.04.1981, Blaðsíða 2

Jafndægrahríð
Jafndægrin eða vorinngöngudagur-
inn, eins og þau kölluðust fyrrum hafa
jafnan vakið von í brjósti um það, að
þá færi þrautum vetrarins að linna og
skammt væri að bíða betri tíma. Sú
von var það, sem gerði þjóðinni kleift
að þreyja Þorrann og Góuna. En allt
um fyrirheit árstíðarinnar var það
jafnvíst, að vonin snerist furðu oft í
vonbrigði. Veðurhörkurnar norður
við íshaf, skeyttu lítt ákvörðun
almanaksins og létu engan bilbug á
sér finna, þótt dagurinn gerðist lengri
en nóttin, og vorið lét þrekaða þjóð
bíða komu sinnar, vikum eða jafnvel
mánuðum saman. Um þær harmsög-
ur, sem þá gerðust vitum vér að vísu
margt, en þó raunar ekki nema á ytra
borðinu. Vér vitum sáralítið um
þjáningarnar, bænarandvörpin, ótt-
ann við að vita hungurvofuna á
þröskuldinum, og þá þrekraun að
horfa á bústofninn dragast upp og
hrynja niður eftir ósegjanlegar þraut-
ir. Vér lesum hinar stuttorðu frásagnir
annálanna um fjárfelli og mannfelli,
en það eru aðeins grófustu drættirnir í
myndinni, hitt verðum vér að fylla
upp með ímyndunarafli voru og
skynjana á mannlegar þjáningar. Og
enn lifir fólk, sem stóð í þeim sporum
gagnvart vágesti harðindanna, sem nú
hefir verið lýst, og hinir þó enn fleiri,
sem höfðu sagnir þeirra, sem staðið
höfðu í stríðinu.
Vér höfum um undanfarna áratugi
búið við mildara árferði, en löngum
var áður, þótt nokkuð hafi breyst til
hins verra hinn síðasta áratuginn, allt
um það að margir vetur voru mildir
og vorin áfellalítil. Sá vetur, sem nú er
tekinn að líða hefir verið óvenjulegur
á marga lund. Hann settist snemma
að, lengstum verið kaldur, víða á
landinu óvenju snjóþungur, og þó
umfram allt umhleypingasamur, svo
að þeir, sem gamlaðir eru. muna ekki
annað eins. Hans mun því áreiðanlega
verða getið og ekki að góðu í árferð-
isannálum, er stundir líða fram.
Jafndægrahríðin hefir verið lengsta
hrina vetrarins og um margt hin
harðasta um alian norðurhluta lands-
ins allt vestan frá Breiðafirði til Aust-
fjarða, og suðurhlutinn engan veginn
farið varhluta af frosthörku og veður-
hæð, þótt lítt snjóaði þar. En þegar
líða tók á hríðarrumbuna, sem þó stóð
ekki nema rúma viku, tóku að
berast fregnir af margvíslegum örð-
ugleikum og jafnvel skorti á einstök-
um fæðutegundum frá stöðum, þar
sem samgöngur hafa teppst. Slíkar
fréttir fá oss til að spyrja, hvað myndi
gerast, ef hafísinn kæmi og lokaði
höfnum um allt norðanvert landið,
jafnvel mánuðum saman svo sem vér
vitum dæmi til, stórhríðar geisuðu
samtímis viku eftir viku, með eins eða
tveggja daga upprofum, flugsam-
göngur lægju niðri að mestu vegna
dimmviðris og veðurofsa, og allir
vegir lokaðir vegna fannfergis. Gera
menn sér yfirleitt Ijóst hvílík vá væri
þá fyrir dyrum, jafnvel þótt ráð sé gert
fyrir, að bændur væru svo vel í stakk
búnir að þeir ættu fóður fram á sum-
ar.
Undanfarið hefir nokkur umræða
verið um almannavarnir, hlutverk
þeirra og hversu að þeim sé búið. En
mér hefir virst að þær umræður hafi
einkum snúist um viðbrögð og varnir
gagnvart eiginlegum náttúruhamför-
um, eldgosum. landskjálftum. stór-
flóðum o.s.frv. að ógleymdu hernað-
arástandi. Allt slíkt er vitaskuld sjálf-
sagt, og gæti oss jafnvel virst, að á
sumum sviðum sé meira tómlæti en
góðu hófi gegnir. En gleymist ekki
þarna það, sem ef til vill stendur oss
allra næst og það er íslensk veðrátta,
meðhafísumogsamgöngutálmunumá
landi, og legi eða í lofti. En ætti ekki
jafndægrahríðin að minna oss á það,
hversu óendanlega er skammt í það,
að neyðarástand gæti skapast, ekki
einungis á afskekktum stöðum, held-
ur einnig þar sem þéttbýlið er meira
og samgöngur greiðastar við venju-
legar kringumstæður. Og vér spyrjum,
skortir þá ekki bæði birgðir og getu til
bjargar?
Ég ræddi fyrr um harðindi fyrri
alda, og skal ekki orðlengt meira um
þau, en þó skulum vér einnig minnast
þess, að þegar þjóðin tók að rétta úr
kútnum í byrjun þessarar aldar voru
menn að ýmsu leyti betur búnir til að
mæta vetrarharðindum og sam-
gönguteppu en nú. Það var vegna
gjörólíkra þjóðlífshátta og vitanlega
ekki síst að kröfurnar voru minni, og
menn létu sér nægja þótt þá skorti
flest þau lífsþægindi, sem vér nú telj-
um oss lífsnauðsyn. Meiri hluti þjóð-
arinnar bjó í sveitum, og heimilin
leituðust við að vera sjálfum sér næg
um flesta hluti, og þau voru að kalla
mátti óháð aðfenginni orku, og vél-
tækni þekktist ekki. Engin nauðsyn
var að losna daglega við afurðir bú-
anna o.s.frv. En nú er svo komið, að
vér stöndum nær ráðþrota ef raf-
magnið bregst eða bílarnir geta ekki
gengið stanslaust að kalla. Og það
jafnt í þéttbýli bæjanna og strjálbyggð
sveitanna. í rafmagnsleysinu er ekki
hægt að mjólka kýrnar, og þó að ein-
hver dropi næðist úr þeim með gamla
laginu, þá kemst hún ekki til neyt-
Framhald á bls. 133.
110 Heimaerbe:l