Heima er bezt - 01.04.1985, Blaðsíða 28

og ekkert var frárennslið. Engir skápar voru í eldhúsinu,
svo að það sem ekki var hægt að hengja upp á nagla var
geymt á hillum. Það rykféll auðvitað af reyk frá kolavél-
inni. Ég man líka eftir þeim fjölda olíulampa sem mamma
þurfti að snyrta á hverjum morgni, því hvergi mátti vera
nein ójafna á kveiknum, því þá ósaði lampinn. Þetta voru
allt 8 línu lampar og hljóta þeir að hafa verið notaðir í þágu
skólans, því eftir að við fluttum í Aðalstræti 12 hurfu þeir af
sjónarsviðinu.
Móðir mín reyndi einnig, eftir megni, að hafa eftirlit með
störfum húsvarðarins, sem átti að sjá um allar hreingern-
ingar í skólanum. Á því tímabili sem ég man eftir voru tveir
húsverðir, hvor á eftir öðrum. Hvorugur þessara manna
höfðu kunnáttu til að gegna sínu starfi, og var því langt frá
því að þvi væri sinnt sem skyldi. Það var líka mikið starf og
lítið til þess lagt. Umgengni pilta var oft ekki góð, sérstak-
lega eftir að rektor missti tökin á piltum, þá gerðu þeir
honum allt til ama. Eitt af því sem hún reyndi að bæta, voru
vorhreingerningar skólans. Þá var fengið aðkomufólk til
hjálpar. Einu sinni man ég eftir því að allt var komið í gang.
Skólinn átti nauðsynlegustu hluti sem til þess þurfti, svo
sem stiga, planka og hitt og annað sem nauðsynlegt var í
svo stóru húsi. Þá komu boð frá amtmannsfrúnni, að hún
þyrfti á öllum þessum tækjum að halda. Amtmaðurinn var
yfirmaður skólans og meinleysismaður. Hann var kvæntur
danskri konu af þekktri herforingjaætt, og var stórmennska
henni í blóð borin. Hún leit á íslendinga sem undirþjóð og
var amtmaðurinn ekkert öfundsverður af henni. Þetta var
þá öllum kunnugt og því var ekkert sagt. Hún fékk tækin.
Þó mamma hefði í mörgu að snúast, hafði hún mikinn
áhuga á líknarmálum. Hún var ein af stofnendum Hvíta-
bandsins, sem þá reyndi aðallega að aðstoða sængurkonur,
sem höfðu þröngan kost. Mest var lagt upp úr því að gefa
þeim mjólk eða annað hollmeti. Fundir voru haldnir og
málin rædd. Einu sinni man ég að mamma kom heim af
slíkum fundi og var hún venju fremur þreytt. Á fundinum
var rætt um stúlku, sem hafði eignast barn og vildi mamma
að henni væri hjálpað eins og öðrum, en hún lenti þá í
orðasennu við eina mjög háttsetta frú, sem taldi að var-
hugavert væri að lokka ungar stúlkur út í lauslæti, ef það
spyrðist að þeim væri veittur slíkur styrkur.
Hjónaband foreldra minna var í alla staði gott. Þegar
störfin fóru að hlaðast á þau, höfðu þau lítinn tíma til þess
að tala saman í ró og næði, nema við matborðið. Þá töluðu
þau alltaf um starfið. Þau töluðu sem vinir, starfsfélagar,
sem höfðu skyldum að gegna við sömu stofnunina og
Iilustuðu á ráð og gagnrýni hvors annars.
Ég man að einu sinni var einum af beztu kennurum
skólans vikið úr starfi og umræðurnar urðu heitar. Þó þetta
heyrði ekki undir föður minn, bað mamma hann að beita
sér fyrir því að honum væri gefinn úrslitakostur. Hann gæti
þá ef til vill bætt ráð sitt. Faðir minn svaraði því til að slíkt
hafi oft verið reynt og að þó unnt væri að afsaka óreglu,
væri ekki unnt að afsaka það að kennarar leiddu lærisveina
sína út í drykkjuskap. Því miður hélt þessi maður upp-
teknum hætti áfram. Hann safnaði um sig hirð aðdáenda
og leiddi margan út í óreglu.
Það var móður minni ávallt sorgardagur, þegar stúdent-
amir útskrifuðust og hún horfði á eftir þeim yfirgefa skól-
ann. Hún hafði þekkt þá flesta í 6 ár og horfði nú á eftir
þeim út í lífið sem hún vissi, af reynslu, að myndi reynast
þeim mörgum örðugur hjalli. Og það var mikill gleðidagur
hjá henni þegar hún flutti úr skólanum og fékk, með aðstoð
ömmu minnar, ágæta íbúð í Aðalstræti 12. Þar leið for-
eldrum mínum vel og móðir mín hafði ekkert að hugsa um
nema sitt eigið heimili. En sú paradís varð ekki löng. Strax
haustið 1903 versnaði heilsa föður míns svo, að hann gat
lítið sinnt kennslu og lézt hann 19. febrúar 1904.
Móðir mín var óhuggandi þegar faðir minn lézt. Hún var
aðeins 44ra ára og stóð þá uppi með allan barnahópinn
sinn, 6 stúlkur og 1 dreng, á aldrinum 3ja til 16 ára að aldri,
alveg snauð. Ekkjur voru illa settar í þá daga og faðir minn
hafði enn ekki lokið skuldagreiðslum vegna menntunar
sinnar. Það stóð nú heldur ekki á að skuldareigendurnir
létu til sín heyra. Faðir minn var ekki kominn í gröfina áður
en kröfurnar fóru að hrúgast upp. Allir vildu vera fyrstir til,
á meðan eitthvað var fáanlegt.
Eins og ég hefi áður sagt, brást henni þá ekki frekar en
áður, sú mikla kempa, móðir hennar. Hún tók að sér
skuldirnar, þó komin væri á 70. árið og tókst þeim, með
mikilli sjálfsafneitun, að greiða skuldirnar á fáum árum.
Það sem nútímafólki væri ef til vill erfiðast að skilja, var
framkoma rektors. Hann kom til hennar og lagði reikning á
borðið fyrir hana. Þar var henni gert að greiða kaup þeirra
kennara, sem vegna sjúkleika föður mins um haustið,
þurftu að hlaupa í skarðið fyrir hann. Móðir mín spurði
hvort maður hennar hafi verið skólanum svona lítils virði,
og spyr rektor þá: „En hver á þá að greiða þetta?“ Hún
sagðist vita að ef öðruvísi hefði skipast og hann hefði
látist og faðir minn staðið í rektors stað, hefði hann séð ráð.
Sú skuld var aldrei greidd.
Ég sagði að allir hefðu keppst við að leggja reikninga sína
á borðið. Það voru þó tveir menn sem komu öðruvísi fram.
Faðir minn hafði látið reisa lítið timburhús á erfðafestu-
Heimili fjölskyldunnar var um árabil Menntaskólinn í
Reykjavík. Þessi mynd er frá sama ári og hún fluttist
þangað, 1886. (Mynd: Sigfús Eymundsson. - Þjms.).
140 Heimaerbezt